Izuzetna žena, car otpadnik i omaž filozofiji

”Elizabet Finč” naslov je novog romana poznatog engleskog pisca Džulijana Barnsa. Ovo je nesvakidašnja pripovijest o jednoj neobičnoj ženi, intelektualki, a kritika je prepoznala da je Barnsov novi roman zagonetno složena ukrštenica, inteligentnija i zamršenija verzija “Floberovog papagaja”. Barns je uvijek inteligentan pisac, često originalan i neobično zabavan, a roman “Elizabet Finč” pruža obilje materijala za razmišljanje. Roman “Elizabet Finč” kao i sva ranija Barnsova djela objavila je Geopoetika u prevodu Vuka Šećerovića.

Višestruko nagrađivani pisac, Barns, donosi nam sažetu i značenjima pregnantnu priču u čijem je središtu lik izuzetno upečatljive žene. Elizabet Finč - profesorka, mislilac, učitelj, životna inspiracija - usmjeravala je svoje studente da samostalno misle, izgrađuju stavove i pronalaze smisao u svome životu. U ishodištu čitave ove pripovijesti stoji rasprava o Julijanu Otpadniku, njenom istorijskom istomišljeniku i saborcu kad je riječ o preispitivanju ustaljenog monoteističkog svetonazora koji je oduvijek dovodio do razdora među ljudima. Kad Elizabet Finč više ne bude, njen bivši student, u čijim su rukama njene bilješke i dnevnici, biće podstaknut na duboko promišljanje ljubavi, prijateljstva, istorije i biografije.

Elizabet Finč, istoimena junakinja romana, predaje kurs za obrazovanje odraslih iz kulture i civilizacije. Naracija obuhvata sjećanja Nila, njenog bivšeg učenika i budućeg hagiografa. Njen razred, svjedoči kako im je ona: “protresla um, natjerala da stalno razmišljam, prštale su mi zvijezde u glavi”. Studenti su bili zapanjeni “sjajem njenog izraza, blistavošću njenog mozga”. Pod njenim starateljstvom oni su “zapravo počeli, u realnom vremenu, da razmišljaju svojom glavom”. U romanu postoji osjećaj smjelosti u prikazivanju uticaja inspirativnog učitelja. Ako Finč i njeno učenje ne uspiju, čitaočeva vjera u roman će oslabiti.

Ova knjiga nije samo roman. Ona je posvećeni omaž filozofiji, pomno promišljanje istorije, poziv da mislimo svojom glavom. Pružajući nam priliku da preispitamo sopstvene pretpostavke i predstave o sebi i svijetu, ona je pravi melem za dušu u ovom našem dobu.

O svojoj knjizi, “Elizabet Finč” Džulijan Barns je u nedavnom intervjuu istakao da je riječ o izvanrednoj profesorki koja ostavlja uatisak na njene učenike:

- U romanu je dvije trećine fikcije i jedna trećina stvarnih činjenica. Izmišljeni dio knjige govori o mudroj, pametnoj ženi sa titulom, univerzitetskoj predavačici koja predaje zrelim studentima, i njenom inspirativnom učinku na život i razmišljanje muškog pripovjedača. Nefikcionalni srednji dio tiče se fascinantne istorijske ličnosti o kojoj Elizabet Finč podučava svoje učenike: to je Julijan Otpadnik, posljednji paganski car Rima. Nakon što je ubijen u persijskoj pustinji 363. godine nove ere, hrišćanstvo je ostalo manje - više u trijumfalnoj poziciji i nije bilo većih suprotstavljanja sljedećih 15-ak vjekova. Neki bi mogli zaključiti da je to bila loša ideja.

O tome kako je potekla ideja za roman “Elizabet Finč” i zašto mu je bilo važno da ovu knjigu napiše, Džulijan Barns je rekao:

- Dva narativna dijela su počela odvojeno i polako su se stapala. Prvi put sam prije petnaestak godina čuo čuveni citat pjesnika Svinberna: “Ti si pobijedio, o blijedi Galilejče” - Galilejac je Isus Hrist, a navodno to su bile posljednje Julijanove riječi dok je ležao na samrti, priznajući trijumf hrišćanstva. (Što je, po Svinbernovom mišljenju, bila tačka u kojoj je istorija Evrope pošla naopako). Pokretačka ideja za roman “Elizabet Finč” bila je o ženi koja nije iz svog vremena - nekako, gotovo izvan vremena - koja posmatra stvari dalje, vidi stvari jasnije od onih koje podučava. Elizabet Finč je donekle opisana kao “omaž filozofiji”, a moje interesovanje za filozofiju je samo amatersko. Moj brat Džonatan je pravi filozof i zna sve o Aristotelu, predsokratovcima i tako dalje. Pokušao sam da studiram filozofiju na univerzitetu u dva navrata, ali mi je (tačno) rečeno da - kao i većina ljudi - nemam pravu vrstu mozga za to. Ali možete uživati ​​u muzici bez ikakvog tehničkog razumijevanja, a ja pristupam filozofiji na isti laički način - loše opremljen, ali entuzijastičan. I pokušavam da razumijem njena objašnjenja i primjenu na život.

Džulijan Barns rođen je u Engleskoj, u Lesteru, 1946. godine. Školovao se u Londonu od 1957. do 1964, a visoko obrazovanje iz oblasti savremenih jezika stekao je na Koledžu Magdalen u Oksfordu. Diplomirao je 1968, a potom je tri godine radio kao leksikograf na Oksfordskom rječniku engleskog jezika. Barns je 1977. počeo da radi kao kritičar i urednik književne rubrike u časopisima Nju stejtsmen i Nju rivju. Od 1979. do 1986. pisao je TV kritiku, prvo za Nju stejtsmen, a zatim za londonski Obzerver.

Dobitnik je više prestižnih nagrada i diploma, uključujući i nagradu Somerset Mom (Metrolend, 1981). Dobitnik je Bukerove nagrade (Ovo liči na kraj, 2011) za koju je ranije tri puta bio nominovan (Floberov papagaj, 1984, Engleska, Engleska, 1998 i Artur&Džordž, 2005). Pored ostalih, dobio je i nagradu Memorijala Džefrija Fabera (Floberov papagaj, 1985); Pri medisi (Floberov papagaj, 1986); nagradu E. M. Forster, koju dodjeljuju Američka akademija i Institut za umjetnost i književnost (1986); Gutenbergovu nagradu (1987); nagradu Grincane Kavur (Italija, 1988); i Pri Femina (Troje, 1992). Barns je proglašen vitezom (1988), potom oficirom (1995) i komandirom francuskog Reda umjetnosti i književnosti (2004). FVS fondacija mu je 1993. dodijelila Šekspirovu nagradu, a 2004. osvojio je Austrijsku državnu nagradu za evropsku književnost. Nagradu Dejvid Koen za životno djelo dobio je 2011. godine. Dobitnik je nagrade Sandej tajmsa za izuzetna dostignuća u književnosti, 2013. godine, kao i nagrade Sinklar 2015. godine, dodijeljene na prvoj svečanosti u čast Karen Bliksen. Godine 2016, Američka akademija umjetnosti i književnosti dodijelila je Barnsu status počasnog člana iz inostranstva. Nosilac je ordena Legije časti kojim ga je odlikovala francuska vlada 2017. godine. Jerusalimsku nagradu za literarna dostignuća na polju slobode pojedinca u društvu, kao i nagradu Jasna Poljana (Nije to ništa strašno) dobio je 2021. godine.

Do sada su objavljena njegova djela: Metrolend, Prije no što me je srela, Floberov papagaj, Zureći u sunce, Istorija svijeta u 10 1/2 poglavlja, Troje, Bodljikavo prase, Pisma iz Londona 1990-1995, Obale Lamanša, Engleska, Engleska, Ljubav, itd., Cjepidlaka u kuhinji, Sto od limunovog drveta, Artur & Džordž, Nije to ništa strašno, Puls, Ovo liči na kraj, Nivoi života, Držati oči otvorene, Eseji o umjetnosti, Šum vremena, Jedina priča, Čovjek u crvenom kaputu, Elizabet Finč. Djela su mu prevedena na više od četrdeset jezika. Živi u Londonu.

( Vujica Ognjenović )