Plavi rak - štetočina koja osvaja Jadran
Institut za biologiju mora o širenju invazivne strane vrste zglavkara u našem moru, najbolji način borbe je izlov i služenje u restoranima...
Plavi rak je čest specijalitet i poslastica restorana na obalama zapadnog Atlantika, a kod nas na Jadranu predstavlja invazivnu štetočinu koja je dostigla veliku brojnost.
Na taj problem ukazali su Institut za biologiju mora i Prirodno-matematički fakultet, koje trenutno realizuju međunarodni projekat RiskMan u čijem fokusu su strane i invazivne vrste u vodenim ekosistemima.
Prirodno stanište plavog raka (Callinectes sapidus) su prvenstveno zapadne obale Atlantskog okeana, gdje nastanjuje estuare, lagune i plitke obalne vode do 90 metara dubine sa muljevito-pjeskovitim dnom. U tim predjelima plavi rak koji zbog svog načina ishrane i činjenice da je i sam plijen nekoliko vrsta riba, ima veoma važnu ulogu u lancu ishrane i povezivanju bentičkog i pelagičnog dijela hranidbene mreže, je i veoma bitna vrsta za komercijalni izlov.
To se na našim prostorima gdje je prisustvo ove alohtone (strane) vrste koja je u Jadran unesena najvjerovatnije balastnim vodama trgovačkih brodova, još ne dešava u dovoljnoj mjeri.
Prisustvo plavog raka je na primorju ustanovljeno početkom ovog vijeka, a on je već uspostavio stabilnu populaciju, pa je tako u Boki Kotorskoj njegovo prisustvo posebno uočljivo u akvatorijumu krajnjeg jugoistočnog dijela Tivatskog zaliva, u blizini rezervata prirode Solila.
Dr Ana Pešić sa Instituta za biologiju mora navodi da se plavi rak na području svog prirodnog staništa suzbija lovom, ali da se kod nas, praksa njegovog korišćenja u ishrani još nije odomaćila.
”Korišćenjem ovakvih vrsta kao resursa dobija se dvostruka dobit, i to direktnim smanjenjem njihove brojnosti u našim vodama i kroz smanjenje pritiska na domaće vrste koje su često već u stadijumu prelova. Tako kroz jednostavno biranje jela, svako može direktno doprinijeti očuvanju našeg mora”, objasnila je ona.
Projekat RiskMan finansira EU, a uključuje saradnju Univerziteta Crne Gore sa institucijama iz više zemalja, među kojima su zemlje Balkana, Turska i Italija. Fokus projekta je na popisivanju invazivnih vrsta u vodenim ekosistemima i jačanju kapaciteta stručnog kadra za rješavanje tog problema. RiskMan projekat uključuje i razvijanje onlajn upitnika kojim se može prijaviti svaki ulov ili viđenje neke nepoznate vrste. Teži se ranom otkriću stranih vrsta koje još nisu registrovane u našim vodama, ali i bilježenju novih nalaza onih koje to već jesu. Svi zainteresovani građani mogu popuniti upitnik ukoliko naiđu na invazivnu vrstu na bilo koji način, a putem upitnika je moguće dodati i fotografiju jedinke.
Dr Ana Pešić je, kako prenosi sajt Instituta za bilogiju mora iz Kotora, objasnila da ekologija prepoznaje egzotične i invazivne strane, odnosno alohtone vrste, od kojih samo invazivne imaju uticaj na ekosistem kojem ne pripadaju.
”Problem invazivnih vrsta postaje značajniji iz godine u godinu, a usljed uticaja klimatskih promjena, velikog intenziteta pomorskog i riječnog saobraćaja, trgovine kućnim ljubimcima i drugim faktorima. U Jadranskom moru je zabilježeno više invazivnih vrsta riba i rakova. Neke najpoznatije jesu napuhače (porodica Tetraodontidae), mramornice (vrste roda Siganus), plavi rak (Callinectes sapidus) i riba truba (Fistularia commersonii). Strane vrste u Jadran i Mediteransko more dospijevaju uglavnom iz regiona Crvenog mora, kroz Suecki kanal ili iz Atlantskog okeana”, kaže ona.
Za stanje ekosistema našeg mora, smatra, kao i svakog drugog, od najvećeg je značaja umanjivanje uticaja invazivnih vrsta i sprečavanje procesa uspostavljanja populacije, zauzimanja prostora i/ili resursa hrane domaćim vrstama.
”Svi trenutni poremećaji u ekosistemu se mogu pozitivno odraziti na uspjeh invazije neke strane vrste. Klasičan primjer zauzimanja resursa jesu ranije spomenute mramornice, koje zauzimaju sličnu ekološku nišu kao i domaća salpa (Sarpa salpa) i predstavljaju joj direktnu konkurenciju”, navodi ona.
Ranjivost ekosistema Jadrana, smatra ona, povećana je kroz višedecenijsku intenzivnu eksploataciju većih predatorskih vrsta riba, ali i drugih organizama čije jedinke imaju potencijal da određene invazivne vrste koriste u svojoj ishrani.
”Ribe kakve su kernje ili manje vrste ajkula mogle bi postati prirodan predator vrstama kakav je plavi rak, međutim, njihova niska brojnost se negativno odražava na uspješnost pomenute predacije”.
U zavisnosti od karakteristika, dodaje, neke strane vrste mogu biti čak i korisne sa određene tačke gledišta.
”Ako se pogleda socio-ekonomski aspekt morskog ribarstva, vrste kakve su mramornice nemaju nikakav značaj, već prave štetu potiskivanjem salpe koja se plasira na tržište. Međutim, vrste kakva je takođe invazivna bijela kernja (Epinephelus aeneus) su jako cijenjene u ishrani i njihov ulov pozitivno utiče na ekonomsku dobit ribara”.
( Siniša Luković )