Tajni agenti, prognanici i neodoljiva princeza

Romani “Estoril” Dejana Tiaga Stankovića i “Zoe” Moma Kapora nova su izdanja starjih veoma popularnih knjiga koja se sada pojavljuju u novom ruhu, u izdanju “Lagune”.

”Estoril” je roman prvijenac objavljen 2015. godine Dejana Tiaga Stankovića, poznatog prevodioca sa portugalskog jezika. U međuvremenu ovaj roman je ovjenčan nagradama “Branko Ćopić” i HWA Crowns Literary Award, i postao preporučena lektira u školama u Portugalu. “Estoril” je roman o čuvenom hotelu “Palasio” nadomak Lisabona, koji je tokom Drugog svjetskog rata, zahvaljujući portugalskoj neutralnosti, bio centar nekih od sudbinskih događaja po Evropu i svijet, ali i stjecište najvažnijih poznatih i anonimnih aktera vijeka. Neposlušnost jednog portugalskog konzula spasila je smrti hiljade ljudi pred Hitlerovim nacizmom. Tako je Lisabon, kao tada najveći izbjeglički logor (za razliku od onih - koncentracionih) privremeno udomio ljude svih nacionalnosti kako bi im obezbijedio put za Ameriku. Među njima su se našli špijuni svih zaraćenih strana, avanturisti, diplomate, vagabundi, bivši kraljevi, sirotani i bogataši - sve do porodica Rotšild i Habzburg. Neutralni Portugal ostaje jedna od malobrojnih oaza mira, neizbježna stanica na ruti prognanika i jedino mjesto gdje su se agenti zaraćenih strana mogli susresti i saznati nešto jedni o drugima. Dok se u Lisabonu proživljava drama izbjegličke krize i vodi prikriveni obavještajni rat, Estoril, nevelika rivijera pokraj prijestonice, proživljava svoje zlatno doba. U sljedećih nekoliko godina tuda prolaze brojna znana i neznana imena: oni najbogatiji, najuticajniji ili pak oni sa najviše sreće. Upravo o njima pripovijeda roman Estoril. Ipak, glavni junak ovog djela jeste luksuzni estorilski Hotel “Palasio”. Iz njegove priče - ratne ali bez ijednog ispaljenog metka, rekonstruisane iz sjećanja, zapisa svjedoka i dokumenata iz te epohe - saznajemo kako je Jan Fleming susreo pravog agenta 007, šta je navelo Crnjanskog da napiše svoj “Lament nad Beogradom”, otkuda potiče ideja za kultni film Majkla Kertiza “Kazablanka” i odakle Sent Egziperiju inspiracija da napiše čuvenog “Malog Princa”.

Glavni jugoslovenski/srpski lik je dvostruki tajni agent koji bi se mogao ovako predstaviti: “Zovem se Popov... Duško Popov.” Asocijacija na Džejmsa Bonda je ispravna - to je istorijska ličnost, čovjek po kojem je Jan Fleming stvorio lik o Džejmsu Bondu. Riječ je o njemačko-britanskom dvostrukom agentu koji je imao jednu od najvažnijih uloga u događajima pred japansko bombardovanje američke vojne luke Perl Harbor i savezničko iskrcavanje u Normandiji. Šef Ef-Bi-Aja Edvard Huver nije poslušao njegovo upozorenje, Britanija mu je dodijelila orden, porodica Bajloni ga je voljela, a njemu su u srcu bili porodica, Beograd i Dubrovnik. Družio se u Lisabonu i Evropi s Jovanom Dučićem i svjetskim džet-setom, prošao kroz živote Miloša Crnjanskog i Antoana de Sent Egziperija... U stvari, spasavao je svijet. Ova knjiga govori o tome. I o mnogo čemu još.

Dejan Tiago Stanković (Beograd, 1965) je diplomirao arhitekturu. U Londonu je živio do 1995, kada se preselio u Portugal. Prevodilac je Saramaga, Iva Andrića i Dragoslava Mihailovića. Objavio je knjigu pripovijedaka “Odakle sam bila, više nisam” i romane “Estoril” i “Zamalek” za koju je dobio nagradu Evropske unije za književnost. Živi u Lisabonu.

Roman “Zoe” Moma Kapora, napisan je davne 1978. godine i jedno je od najpopularnijih djela ovog pisca. Ova moderna bajka privlači čitaoce svojom pričom, ali i podstiče na razmišljanje o kontrastima koji i danas karakterišu savremeni svijet. “Zoe” je priča o jednoj osiromašenoj princezi, ali u isto vrijeme i portret jednog grada. Uzbudljiva priča o izgnanoj princezi u Njujorku koju slučajno otkriva mladi istoričar umjetnosti na aukciji slika kod Sotbija, gdje se bore za njen portret iz djetinjstva. Ova knjiga obrađuje rađanje jedne zabranjene ljubavi između princeze kojoj je zabranjen povratak u njenu zemlju i mladog kustosa koga u domovini očekuje najteža kazna zbog ove veze. “Zoe” je takođe briljantan vodič kroz Njujork i njegove tajne, najotmenija mjesta, diskoteke, pabove, pijano barove u kojima se dešava ljubav nalik na bajku.

Momo Kapor je lik princeze zasnovao po stvarnoj princezi, kćerki kneza Pavla Karađorđevića. Kaporova Kozilija bila je zapravo Jugoslavija, a kritičari su u ličnosti diktatora Kozilije prepoznali Josipa Broza. Princezu Jelisavetu je upoznao 1976, na partiju kod Nine Rozenberg na Petoj aveniji u Njujorku. Prisjećajući se tog susreta, Kapor je svojevremeno govorio:

- Ugledavši je, osjetio sam se kao u nekoj bajci o siromašnom svinjaru i princezi iz Andersenovih knjiga. Bila je nestvarno lijepa, u njenom prefinjenom profilu, kao iskovanom na starom srednjovjekovnom novcu, i u dubini nevjerovatno tamnih očiju prepoznao sam nešto prastaro, već zaboravljeno - neki trag ustanika, hajduka, kraljeva i kneževskih kćeri, princeza. Njena kosa bila je tamna, a koža posuta malim pjegicama na dekoltiranim ramenima kao od alabastera. Dala mi je vizitkartu na kojoj je pisalo: Elizabeth Karagjorgjevich - Princess of Yugoslavia. Bio sam apsolutno poražen tolikom ljepotom izbliza. Rekla mi je da se rodila u Belom dvoru. Te godine je radila za kozmetičku firmu “Estee Lauder”, a njena fotografija izlazila je na cijeloj strani Njujork tajmsa sa natpisom ispod neke kreme za njegu kože: “Kad može jedna princeza, možete i vi!” Učio sam je da kaže bre.

Roman “Zoe” počeo je da piše u povratku u Jugoslaviju u avionu na aerodromu “Kenedi”. Tema je, kako je kasnije govorio ovaj pisac, bila veličanstvena, ona koja se sreće samo jedanput u životu! Princeza u Njujorku. Princeze, već odavno iščezla stvorenja iz bajki i Menhetn...

Momo Kapor (1937 - 2010) bio je akademski slikar i pisac. Autor je preko četrdeset knjiga. Osim romana i priča pisao je drame, putopise, esejističku prozu i bavio se ilustracijom. Njegove knjige su prevedene na mnoge strane jezike. Paralelno sa književnim radom bavio se i slikarstvom, a u isto vrijeme je i ilustrovao gotovo sve svoje knjige. Imao je samostalne izložbe u Srbiji, SAD, Italiji, Švajcarskoj, Venecueli, Njemačkoj i Velikoj Britaniji.

( Vujica Ognjenović )