Slijepi miševi stradali u Đalovića pećini

Vještačkim otvaranjem ulaza koji bi omogućio turističke posjete Đalovića pećini, prekinut je period hibernacije slijepih miševa, što je dovelo do uginuća oko sto jedinki te zaštićene vrste.

Taj broj čini oko četiri odsto ukupno do sada poznate populacije u Crnoj Gori.

To se, pored ostalog, navodi u Izvještaju koji je za Agenciju za zaštitu životne sredine uradio Stručni tim, angažovan da utvrdi štetu u životnoj sredini i značaj štete koja je pričinjena prirodnom staništu i kulturnom dobru u Đalovića pećini.

Pećina se nalazi u okviru zaštićenog područja “Đalovića klisura” na lokaciji 4, KO Korita, na području opštine Bijelo Polje.

”Slijepi miševi (red Chiroptera) su globalno ugrožene životinje koje uživaju međunarodnu zaštitu UNEP-a kroz konvenciju o migratornim vrstama (CMS) i Sporazumom o zaštiti evropskih populacija slijepih miševa (EUROBATS). Jedini su sisari koji slobodno lete i prirodni su regulatori brojnosti noćnih insekata (naročito komaraca). Samim tim indikatori su očuvane životne sredine. Njihova brojnost svakodnevno opada kao posljedica uništavanja njihovih prirodnih staništa. U Crnoj Gori je publifikovano malo podataka o njima, što se naročito oslikava na predmetnoj lokaciji na kojoj nikada nisu sprovedena sistematska istraživanja ove grupe”, navodi se u Izvještaju u koji su “Vijesti” imale uvid.

Zaštićeni, rijetki i ugroženi

Podsjeća se i da su svi slijepi miševi u Crnoj Gori zakonom zaštićeni i da se nalaze na Listi zaštićenih rijetkih i ugroženih vrsta.

”Izuzetno je važno napomenuti da su slijepi miševi zaštićena prirodna vrsta, zaštićena međunarodnim konvencijama (Bernska i Bonska). Na predmetnoj lokaciji broj uginulih slijepih miševa iz vrste rhinolophus ferrumequinum predstavlja četiri odsto ukupno do sada poznate populacije u Crnoj Gori”, piše u tom dokumentu.

Stručni tim formiran je nakon što je Agenciji prijavljena sumnja da se radovi koji se izvode u okviru projekta “Turistička valorizacija pećine nad Vražijim firovima (Đalovića pećina) sa uređenjem dijela pećine” ne izvode u skladu s propisima. Kako navode iz Agencije, postojala je sumnja na moguće oštećenje prirodnog dobra nastalo obavljanjem djelatnosti, “odnosno aktivnosti kršenjem zakona ili profesionalnih standarda, internih pravila poslovanja ili grubom nepažnjom operatera u granicama zaštićenog područja ‘Đalovića klisura’ u dijelu Đalovića pećine, u opštini Bijelo Polje, lokacija 4, KO Korita”.

Stručni tim je na teren izašao 15. septembra, a zadatak svakog člana, kako se navodi u Izvještaju, bio je da sa svog aspekta struke sagleda zatečenu situaciju prouzrokovanu otvaranjem vještačkog tunela za potrebe projekta.

Tako u konačnom izvještaju konstatuju da se otvaranjem vještačkog ulaza u pećinu uticalo na ekosistem pećine, prvenstveno na slijepe miševe koji su u periodu radova na ulazu u pećinu bili u hibernaciji.

”Konstatovane su četri vrste slijepih miševa za koje sa sigurnošću možemo tvrditi da je pećina u trenutku radova bila njihovo stanište... Uginuće slijepih miševa se desilo u periodu njihove hibernacije (u periodu od mjeseca novembra do mjeseca marta), a razlog se može naći u njihovom iznenadnom prekidanju perioda hibernacije, prouzrokovanom vještačkim putem. Konstatovan je veliki broj uginulih slijepih miševa (oko 100 jedinki) i stonoga u prvom dijelu pećine (u dijelu od 300 metara od vještački otvorenog ulaza u pećinu)”, piše u Izvještaju.

Promjena mikroklime

Stručni tim konstatuje i da je, zbog toga što ne postoji nulto stanje biodiverziteta pećine, za članove stručnog tima nemoguće bilo da kvantifikuju zatečeno.

Uvidom na terenu, kako navode, stručnjaci su utvrdili i da se otvaranjem ulaza direktno uticalo na promjenu mikroklime pećine, “odnosno dijela pećine koji je bliži predmetnom otvoru”.

Evidentan je, kako piše u izvještaju, nedostatak instrumenata koji bi mjerili parametre poput: temperature, vlažnosti, prisustva CO i CO₂. Stručni tim konstatovao je i fizičko oštećenje stalagmita i ostalog pećinskog nakita, a navode i da su ta oštećenja nastala kao posljedica otvaranja ulaza “(fizička oštećenja prilikom građevinskih radova na samom ulazu), kao i kroz nekontrolisan ulazak trećih lica”.

”Nedostatak nultog stanja pećinskog nakita prije početka radova i ovdje stvara poteškoće da stručni tim kvantifikuje zatečeno oštećenje pećinskog nakita”, piše u Izvještaju.

Stručnjaci navode i da vještački ulaz u pećinu nema značajniju hidrološku funkciju s aspekta hidrogeologije, i da je u tom dijelu potpuno svejedno da li će otvor ostati otvoren ili zatvoren tokom daljih građevinskih radova.

Ipak, dodaju da je vještački otvoren ulaz u pećinu neadekvatno zaštićen od ulaza trećih lica koji svojim prisustvom mogu prouzrokovati ulančavanje oštećenja pećine.

”Evidentna šteta je nastala na predmetnoj lokaciji, usljed obavljanja aktivnosti probijanja vještačkog otvora u pećini na način da je investitor/operater obavljao iste na način mimo poštovanja profesionalnih standarda, internih pravila poslovanja i/ili grubom nepažnjom operatera”, piše u dokumentu.

Predlažu obustavu radova

Stručni tim predložio je obustavu svih radova unutar Đalovića pećine, dok operater ne pribavi sve neophodne dozvole od nadležnog organa uprave shodno Zakonu o zaštiti prirode.

”Predmetni radovi na valorizaciji projekta ‘Turistička valorizacija pećine nad Vražjim firovima (Đalovića pećina) sa uređenjem dijela pećine’ se mogu nastaviti tek po pribavljanju neophodnih dozvola od nadležnih organa”, piše u dokumentu.

Stručni tim tražio je i da se zabraniti ulazak i pristup trećim licima tom dijelu pećine, “iz razloga i potrebe utvrđivanja tačno zatečenog stanja”.

”Pristupiti zatvaranju vještački otvorenog ulaza u Đalovića pećinu čime će se doprinijeti stvaranju uslova mikroklime koja je postojala prije otvaranja prolaza. Materijal koji se može koristiti za zatvaranje ulaza treba biti materijal izvađen prilikom bušenja vještačkog ulaza u pećinu (lomljeni kamen - stijene), odnosno materijal s lokaliteta, pri čemu se mora voditi računa da se spriječi njegovo urušavanje u unutrašnji dio pećine, koji bi mogao doprinijeti dodatnom oštećenju pećine i njenog nakita”, navode iz Stručnog tima u Izvještaju koji je dostavljen Agenciji.

Za potrebe monitoringa pećinskog ekosistema (vlaga, temperatura, CO, CO2,...), kako su naveli, potrebno je prije zatvaranja ulaza postaviti mjerače koji će pratiti te parametre, a o rezultatima mjerenja, sugestija je stručnjaka, trebalo bi obavještavati nadležnu inspekciju (Ekološku inspekciju), organ državne uprave (Agenciju za zaštitu životne sredine) i lokalnu samoupravu (Opština Bijelo Polje).

Agencija za zaštitu životne sredine, u odnosu na nalaze Stručnog tima, u četvrtak je uputila inicijative za postupanje Ekološkoj inspekciji Uprave za inspekcijske poslove i Direkciji za urbanističko-građevinski nadzor Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma.

U inicijativi koja je upućena resoru ekologije, pored ostalog, pozvali su se na Zakon o odgovornosti za štetu u životnoj sredini, koji se primjenjuje na štetu i neposrednu opasnost od štete koja je nastala obavljanjem djelatnosti, odnosno aktivnosti nastale kršenjem zakona ili profesionalnih standarda, internih pravila poslovanja ili grubom nepažnjom operatera.

Prema istom zakonu, štetom u životnoj sredini smatra se šteta pričinjena zaštićenim vrstama i prirodnim staništima koja je nastala obavljanjem aktivnosti operatera bez dozvole, odnosno odobrenja nadležnog organa uprave u skladu sa zakonom kojim je uređena zaštita prirode.

Prema Zakonu o zaštiti prirode “u zaštićenom području nisu dozvoljene aktivnosti koje nisu dio Plana, odnosno Programa upravljanja ili koje nisu odobrene od stane Organa nadležnog za poslove zaštite životne sredine”. Iz Agencije su naveli da su rješenjem od 29. 7. 2022. odobrili radove na potpornim zidovima, nasipanje i ozelenjavanje žardinjera, sađenje sadnica na zelenim krovovima...

”Dok evidentni radovi na otvaranju vještačkog ulaza u gornji dio pećine nisu pobrojani kao aktivnosti na koje je Agencija za zaštitu životne sredine dala odobrenje”, navode iz EPA.

O negativnim promjenama u pećini nadležne je sredinom avgusta informisao speleolog Željko Madžaglj. On je tada ukazao da je novi ulaz u pećinu godinu i po otvoren i bez nadzora.

Kao problem je naveo i da tako nezaštićen ulaz omogućava neovlašćen pristup pećini.

Uprava policije je krajem avgusta protiv dva lica podnijela krivičnu prijavu uništenje i oštećenje zaštićenog prirodnog dobra, jer su se potpisali na zidove pećine.

Investitor projekta “Turistička valorizacija pećine nad Vražijim firovima (Đalovića pećina) sa uređenjem dijela pećine” je Uprava javnih radova, a radove na takozvanom turističkom ulazu izvodi “Novi Volvox” iz Podgorice.

( Damira Kalač )