Politika EU prema Zapadnom Balkanu iz perspektive 90-ih

Visoka dinamika spoljno-političkih interakcija na relaciji EU-države Zapadnog Balkana, kao i njihovo tumačenje u dnevno-političke svrhe, dovodi do iskrivljene spoznaje o ključnim događajima koji su odredili i sada određuju kurs tih odnosa.

U politici, kao i u životu, istina se iznenada pojavi kroz konkretni govor pojedinaca - visokopozicioniranih političara, a sve drugo, razne interpretacije i reinterpretacije događaja budu samo blijeda kopija.

Tako se čini da dvije izjave luksemburških političara, Žaka Posa i Žan-Kloda Junkera, date u vremenskom horizontu od 27 godina, najbolje prikazuju prirodu tih odnosa i to u dva vremenska horizonta ključna za Zapadni Balkan, početak devedesetih godina i sadašnje vrijeme.

Izjava Žaka Posa, 1991.

Uporedo sa nasilnim raspadom SFRJ, teče proces ekonomske i političke integracije država Zapadne Evrope, okupljenih u Evropsku zajednicu (EZ) i kasnije u novi politički entitet, EU. EZ je bila je prvi međunarodni faktor koji se direktno uključio u rješavanje krize u SFRJ već od juna 1991. godine.

Međunarodna zajednica, kao i SAD kao jedina preostala super-sila od kraja Hladnog rata, potvrdili su legitimitet Evropske zajednice u medijaciji krize u SFRJ. Tako je Peres de Kueljar, generalni sekretar UN-a kazao da bi intervencija UN mogla biti protumačena kao neka vrsta miješanja u evropske napore, dok je Tomas Pikering, američki ambasador u UN, izjavio da će se SAD angažovati samo ako napori Evropljana ne uspiju.

Upravljanje sukobom izmiče iz ruku EZ, a evropski medijatori su nošeni iluzijom da kontrolišu slijed događaja. Tako je ministar spoljnih poslova Luksemburga, Žak Pos, predsjedavajući Savjeta ministara EZ, 28. juna 1991. godine istakao da evropske vlade imaju posebnu odgovornost da riješe krizu koja prijeti evropskoj bezbjednosti. On je izjavio: „Čas Evrope je kucnuo!“, i dalje „Ovo nije čas za Amerikance!“

Posljedice neuspjele misije EZ

U procesu medijacije, EZ je primijenila selektivni pristup prema sukobljenim stranama. Prvi put od osnivanja, EZ u roku od jednog dana prekida cjelokupne odnose sa nekom trećom zemljom, uz diferenciran pristup prema nekim njenim djelovima.

U periodu od samo deset mjeseci, od marta do decembra 1991. godine, EZ je evoluirala od stava da je demokratizovana SFRJ optimalni državni okvir za integraciju u novi poredak u Evropi, do stava da će priznati bilo koju jugoslovensku republiku ako zadovolji postavljene kriterijume EZ.

Rezimirajući učinak i posljedice spoljne politike EZ prema Zapadnom Balkanu u tom vremenu, mogli bismo zaključiti da nije uspjela da zaustavi nasilni konflikt, kao i da je nekonzistentnim odlukama doprinijela raspadu SFRJ.

Stav Žan-Klod Junkera, 2017.

Poslije prijema Hrvatske u članstvo 2013. godine, proces pridruživanja država Zapadnog Balkana je u krizi. Odsustvo političke volje ključnih političkih struktura u Briselu jasno se iščitava iz izjave predsjednika Evropske komisije Žan-Kloda Junkera date 3. avgusta 2017: „Nijesam za to da se Zapadni Balkan uskoro pridruži EU, ali, ako im oduzmemo evropsku perspektivu imaćemo ponovo iskustvo kakvo smo imali devedesetih“.

Ova izjava visoko pozicioniranog političara EU jasno oslikava ambivalentnu poziciju briselske birokratije prema Zapadnom Balkanu. Iz takvog diskursa teško bi se moglo sagledati etičko načelo kao osnova „meke moći“ EU, posebno u kontekstu odgovornosti EU za raspad SFRJ i tragični konflikt.

Aktuelne posljedice

Iz sadašnje perspektive, posljedice sukoba sa početka devedesetih su aktuelne za Zapadni Balkan, u kome dominira politički ekstremizam, organizovani kriminal, korupcija, etničke mržnje i sl.

U 26 godina, od Posa do Junkera, desio se evidentni gubitak za Zapadni Balkan - dvije promašene generacije, bejbi-bumera (1955-65) i generacije X (1966-76), koje su stasale ili počele da stasavaju pred raspad SFRJ, a onda se pogubile tokom ratne drame i neuspjele tranzicije.

Svi oni koji nose u sebi tragično iskustvo sadržano u ovih 26 godina imaju moralno pravo da traže temeljno preispitivanje stavova vis-à-vis politike briselske birokratije. Izgleda da se radi o opredjeljenju ključnih snaga EU u pravcu podrške „stabilokratijama“ na Zapadnom Balkanu i zanemarivanju ideja i interesa „egzistencijalnog Zapadnog Balkana“. U indukovanoj atmosferi tjeskobe za običnog čovjeka, autokratski režimi dobijaju više manevarskog prostora na planu unutrašnje politike, uz obavezu isporučivanja političke stabilnosti na spoljnjem planu, što je još jedna velika iluzija briselske birokratije.

Autor je politikolog

( Dragan Božović )