Priče o otuđenju i tradiciji

Dvije knjige slovačkih autora “U ime oca”, autora Vladimira Bale koji piše pod pseudonimom Bala i “Šaptačice” Alene Sabuhove objavila je izdavačka kuća Agora iz Zrenjanina. Riječ je o nagrađivanim djelima savremenih slovačkih autora čije je stvaralaštvo kod nas gotovo nepoznato.

Kao jedan od najoriginalnijih pisaca na slovačkoj književnoj sceni, često uporedjivan sa Kafkom, ali i Etgarom Keretom, majstorom kratke forma i značajnim predstavnikom savremane izraelske književnosti, Bala je poznat po svojim apsurdnim pričama o usamljenim, otuđenim i čudnim pojedincima pa tako i u kratkom romanu “U ime oca” (prevodilac sa slovačkog jezika Mihal Harpanj), obogaćenom (pseudo) autobiografskim elementima, u toj bizarnoj, intenzivnoj i strastvenoj povijesti o porodici i antiporodici, on još jednom aktuelizuje pitanje međuljudskih odnosa, ličnog i kolektivnog identiteta i vječne potrage za Smislom.

Iako na momente pesimističan Balin roman nije oslobođen njegovog autentičnog humora, uprkos sumornom, banalnom i usamljenom životu glavnog junaka i gorko-ironičnom stilskom uobličavanju fiktivnog svijeta koji iz krajnje realističkih, kratkih epizoda prelazi u mistično pripovijedanje, čitaocu će se na momente, sasvim izvjesno otvarati vrata smijeha i jezičko-semantičkih poigravanja.

U dominantnim motivima (anti)porodice i tajanstvenog podruma koji, poput centra lavirinta, prikriva tajne dekodiranja suštine priče, odnosi na relaciji otac-sin, muž-žena, pojedinac-društvo, pojedinac-unutrašnje JA, formiraju razgranatu semantičku mrežu kao mrežu čitanja ove knjige u kojoj će čitaoci prepoznati Balinu zemaljsku, egzistencijalnu potragu, ali i poptragu za onim zaumnim, za onim što je van logičnog smisla i fizičke spoznaje a što nevidljivim nitima upravlja ljudskim mikrokosmosom i njegovim bivstvovanjem. Jedno je sigurno - pred nama je roman koji prosvjetljuje jer je u samom srcu ove priče potraga za smislom života.

Bala (1967, Nove Zamki) jedan je od najprevođenijih pisaca savremene slovačke književnosti. Kratki roman “U ime oca”, za koji je Bala nagrađen prestižnim književnim priznanjem - nagradom Anasoft Litera za najbolje prozno djelo objavljeno u prethodnoj godini. Do sada je preveden na dvanaest svjetskih jezika (engleski, mađarski, holandski, bugarski, grčki, hrvatski, hindu, njedmački, francuski, ukrajinski, češki i srpski). Osim ovog romana Bala je objavio više proznih knjiga: “Leptokaria”, “Graviditet”, “Tihi kut”, “Tuđinac”, “Oko”, “Unglih”, “De la Cruz”, “Velika ljubav”, “Mrtav je”, “25x Balla”, “Među ruinama”.

Za roman “Šaptačice” mlada slovačka prozaistkinja Alena Sabuhova dobila je najprestižnije slovačko književno priznanja - Anasoft Literu 2020. godine. Roman je sa slovačkog jezika prevela Zdenka Valent Belić. Roman “Šaptačice” prati priču o dvije bliske prijateljice, grobarove kćerke Dorote i naratorke. Sabuhova je priču romana smjestila u izmaglicu Podlasja, rustikalnog, šumovitog i močvarnog predjela između Poljske i Bjelorusije, punog nadrealnih i mitskih pojava u zajednicu živopisnih ljudi u kojoj svako ima posebnu vjeru i ličnu bijedu, a zajedničko su im šaptačice - žene koje imaju moć isjeljivanja bajanjem i šaptanjem. Ili je možda nemaju, ali svi u to vjeruju.

Senzibilno, ujedno brutalno i silovito, pripovijedanje, uslojeno zrelim iskustvenim uvidima autorke, odigrava se na graničnim pozicijama u svakom smislu, katoličke i pravoslavne vjeroispovijesti, hrišćanstva i paganskih vjerovanja, modernih kulturnih impulsa i lokanog folklora, zrelog djetinjstva i djetinjaste zrelosti... Junakinje romana vodi neutaživa želja za odlaskom, kako bi se spasile od života na kraju svijeta, a autorka čitaoca baš naprotiv povede u taj i takav svijet u kom se sve razumije drugačije a koji će ga toliko očarati dq će ga kada jednom ode - zauvijek mamiti da mu se vraća.

Govoreći o svojoj nagrađivanoj knjizi “Šaptačice” Sabuhova je istakla da se s temom folklora muči otkako je knjiga izašla i ne slaže se u potpunosti s mišljenjem da su “Šaptačice” knjiga uglavnom o folkloru: “Naravno da je knjiga djelimično nastala u kontekstu tog specifičnog okruženja i tom mjestu pripadaju šaptačice - iscjelitelji, ali u ovom slučaju mi ​​je veliko zadovoljstvo što je komisija podvukla moj nepatetični odnos prema folkloru. Patos je posljednje što folkloru danas treba. I da li je knjiga sentimentalna ili ne - i ja sam ponekad sentimentalna, ali sam u knjizi pokušala da dam što prirodniji prikaz i drago mi je da se sve poklopilo. Ljudi pričaju o folkloru i stavljaju ga u različite perspektive i njegovo značenje je neosporno jer je dio naše kulture i istorije. Da bi mogao postojati kao neprofan, potreban je nepatetičan pristup. Takođe mislim da ga ne treba čuvati. Često se postavlja pitanje hoće li folklor ostati živ. Naravno da hoće jer je to nešto što je prirodno i stalno se razvija. Mislim da tome treba pristupiti na individualnom planu, neka svako za sebe uzme šta hoće. Jer svi mi različito vidimo folklor i to je dobro”.

Alena Sabuhova (1989) slovačka književnica i scenaristkinja završila je studuije filmske i televizijske scenaristika i dramaturgije na Visokoj školi performativnih umjetnosti u Bratislavi. Za svoj književni debi “Zadnje sobe” dobila je nagradu “Ivan Krasko” i Nagradu Nadacije Tetra banke u kategoriji mladi stvaralac. Zahvaljujući svojoj drugoj po redu knjizi sa nazivom “Šaptačice” beskrajno je zavoljela Podlasje - oblast koju niko ne bi umio da izmisli. Za ovu knjigu nagrađena je najvećom književnom nagradom u Slovačkoj - za knjigu godine 2020.

( Vujica Ognjenović )