Umjetnost bez granica

Šesnaesta sezona Crnogorskog simfonijskog orkestra nedavno je otvorena u vanrednim uslovima Muzičkog centra Crne Gore.

Naime, zbog ozbiljnih građevinskog problema koje je prošle sedmice kulminiralo prokišnjavanjem velike sale, uprava Muzičkog centra je odlučila da koncert izmjesti u manju, kamernu salu, ne bi li spasila otvaranje sezone. Ova odluka je stavila pred izazov i orkestar, budući da je svirao u drugačijim akustičkm uslovima, i većinu publike koja je bila smještena u holu da bi pratila koncert putem video-bima.

Raznovrstan program koncerta je pored dobro poznate Simfonije br. 41 zvane “Jupiter” Volfganga Amadeusa Mocarta, ponudio posjetiocima premijerno izvođenje orkestarske kompozicije “Nokturno” italijanskog autora Đuzepea Martučija (1856-1909) i Kamernu muziku br. 5 njemačkog kompozitora Paula Hindemita (1895-1963).

Reprezentativno izvođenje ovako koncipiranog programa obećavali su gostujući dirigent Alesandro Kadario i solistkinja na violi Milena Simović, oboje umjetnici sa zavidnnim iskustvom na internacionalnoj muzičkoj sceni i ujedno prvi put na sceni Muzičkog centra. Kadario je dirigovao velikim simfonijskim i operskim orkestrima Evrope, a od 2016. godine je angažovan kao glavni gostujući dirigent simfonijskog orkestra “I Pomeriggi Musicali” u Milanu; Milena Simović, školovana na univerzitetima u Beogradu, Londonu i Cirihu, podjednako aktivna kao solistkinja i kamerna muzičarka koja svira sa svjetski poznatim instrumentalistima, je trenutno angažovana u orkestru “Academy of St. Martin in the Fields” i predaje violu na konzervatorijumu “Trinity Laban” u Londonu.

Koncert je započeo muzikom Hindemita, poznatog kompozitora koji je tokom burne prve polovine 20. vijeka stvarao uglavnom u neoklasičnom stilu. Kamerna muzika br. 5 op. 36 je zapravo dio izvanrednog serijala od sedam kompozicija za male, nekonvencionalne grupe instrumenata. Napisao ih je tokom dvadesetih godina prošlog vijeka, i grupisao u tri opusa: 24, 36. i 46. Šest djela, od broja 2 do broja 7, ne predstavljaju kamernu muziku u klasičnom smislu (muzika za nekoliko instrumentalista čije su dionice podjednako važne) već su to koncerti za solistu i kamerni orkestar. Muzikolozi smatraju da je ovaj Hindemitov serijal svojevrsni omaž Bahovim Brandenburškim koncertima, ne samo po formi već i po neobahovskom duhu, tj. polifoniji i ritmičnoj jasnoći pokreta. One su karakterističan izraz Hindemitove prve umjetničke zrelosti i poslijeratne reakcije na prenaglašenost emocija u romantizmu i eksepresionizmu.

U slučaju Kamerne muzike br. 5 solistički instrument je viola a orkestar čini netipični sastav od nekoliko duvačkih instrumenata (flauta i pikolo flauta, oboa, dva klarineta bas klarinet, dva fagota i jedan kontra fagot, horna, dvije trube, dva trombona i tuba) i samo dva gudačka - violončelo i kontrabas (po četiri svaki), vjerovatno da bi istakao dominaciju solo viole. Istaknute su karakteristike sva četiri stava, kontrastirajućih po tempu, karakteru i stilu: prvi stav je brz, sa postojanim pulsom užurbanog neobaroknog pokreta, skoro kao tokata za violu i ansambl, za kojim slijedi široki, duboko osjećani spori stav, gdje se melanholični monolog viole suprotstavlja bogatim, tamnim tembrima duvačkih instrumenata sa uzburkanijim rečitativnim centralnim dijelom. Treći stav je kontrapunktni skerco, koji kombinuje elemente fugato i moto perpetuo dok finalni stav zaokružuje djelo u bučnom-svečarskom stilu koji je svojevrsna parodija na bavarski vojni marš. Koda, međutim, ima iznenadni neočekivano elegičan zvuk, a muzika se završava u diminuendu. Smatra se da je ova kompozicija jedno od najzahtjevnijih koncerata pisanih za violu (budući da je kompozitor bio vrsni violista i da je poznavao sve mogućnosti instrumenta). Solistkinja Milena Simović je pokazala visok izvođački nivo ostvarujući punu saradnju s dirigentom precizne geste i vođstva intenzivnih dijaloga između orkestarskih grupa kao i specifičnog odnosa soliste i orkestra. Budući da je kamerna sala bila popunjena do poslednjeg kvadrata muzičarima iz orkestra, na žalost, nije bilo akustičkih uslova da se solistkinja istakne u punoj mjeri.

Nasuprot modernizmu Hindemita, Nokturno op. 70 za simfonijski orkestar Đuzepea Martučija komponovan je u tradiciji velikih postromantičarskih kompozitora. Poznat i kao “italijanski Brams”, Martuči za razliku od svojih italijanskih savremenika, nije komponovao opere već isključivo apsolutnu muziku, ali je kao dirigent pomogao da se opere Vagnera predstave u Italiji gdje je takođe izveo rane koncerte engleske muzike. Pod upravom dirigenta Kadarija, Crnogorski simfonijski orkestar je vajao melodične fraze ove kompozicije do najfinijih tonskih i dinamičkih detalja i kolorita ostavljajući publiku bez daha. Komplimenti i za lijep gest harizmatičnog dirigenta da nam otkrije inspirativnu muziku uglednog italijanskog autora, pijaniste i pedagoga.

Finale večeri ostavljeno je za Mocartovu simfoniju “Jupiter” koja je zvučala moćno, živo, stilski autentično i poletno. Ideal je postignut. Bravo maestro!

Iako mlad, CSO, tokom brojne saradnje sa gostujućim dirigentima u proteklom periodu, stiče vrijedna iskustva a svežina i entuzijazam i energija je dodatni kvalitet u stvaranju muzičke magije. Iako je ovog puta sezona otvorena u otežanim uslovima, Crnogorski simfonijski orkestar je dokazao da “umjetnost ne poznaje granice”.

Ipak, na kraju, ostaje pitanje na koji način i u kojim uslovima će se planirana sezona ovog orkestra realizovati. Trebalo bi što prije naći rješenje problema s kojim se ova ustanova suočila brzo nakon useljenja u adaptirani objekat nekadašnjeg Doma vojske. Pred menadžmentom Muzičkog centra ali i Ministarstvom kulture, su veliki izazovi kako da bogat planirani program u ovoj sezoni bude ostvaren i kako da se stvore uslovi za nesmetan rad Crnogorskog simfonijskog orkestra u budućnosti s obzirom na njegovo mjesto i ulogu u crnogorskoj kulturi.

Autorka je profesor muzike

( Mira Popović )