Još smo šampioni po broju sudija i tužilaca

Crna Gora je i dalje u evropskom vrhu kada je u pitanju broj sudija i tužilaca u odnosu na broj stanovnika. To pokazuje i posljednji izvještaj Savjeta Evrope (SE) o pravosuđu.

Specijalizovano tijelo SE, Evropska komisija za efikasnost pravosuđa (CEPEJ) koju čini 46 stručnjaka iz država članica SE, svake dvije godine objavljuje izvještaj čiji je cilj unapređenje stanja u oblasti pravosuđa.

U najnovijem za 2020. godinu, navodi se da zemlje istočne Evrope tradicionalno imaju veoma visok broj profesionalnih sudija u pravosuđu na 100.000 stanovnika, što je slučaj u Crnoj Gori gdje je taj broj 49,8.

Na ove probleme SE je i ranije ukazivao, ali je broj sudija uu međuvremenu rastao jer je prije nekoliko godina njihov odnos prema 100.000 stavnika bio 41.

Zemlje regiona inače prednjače po zastupljenosti broja sudija u odnosu na stanovništvo. Poslije Crne Gore u samom evropskom vrhu su Slovenija sa 41,5, Hrvatska sa 40, zatim Srbija sa 38,1, Grčka sa 36 i Bugarska sa 31,6 sudija na 100.000 stanovnika.

Podaci CEPEJ-a pokazuju da većina zemalja ima između 10 i 30 profesionalnih sudija na 100.000 stanovnika. Najmanje ima Irska - 3, a najviše Monako - 104. Ali to su, kako se navodi, privremene sudije i lica koja po profesiji nisu sudije a kojih nema u crnogorskom pravosudnom sistemu.

Tako Velika Britanija, Sjeverna Irska i Škotska imaju mali broj profesionalnih sudija zbog, kako se objašnjava u izvještaju, veoma visokog udjela predmeta iz nadležnosti “neprofesionalnih sudija za prekršaje”.

Neke zemlje, kao recimo skandinavske, Španija, Francuska pribegavaju takvim sudijama za predmete radnog i privrednog prava. U Fracuskoj su to i građanske parnice male vrijednosti, privredni sporovi i prekršajni predmeti. U Italiji te sudije sude porodično pravo, radno pravo, socijalno pravo, privredno pravo, stečajno pravo, u Holandiji prekršajne predmete, u Španiji za građanske parnice vrijednosti ispod 90 eura.

Crna Gora je u vrhu i kad je u pitanju broj tužioca. U 2020. većina država je imala između 5 i 20 javnih tužilaca na 100 000 stanovnika. Cifre se kreću od tri u Francuskoj i Irskoj, do najviše 24 u Republici Moldavija.

Crna Gora ima iznad 20 tužioca na 100.000 stanovnika, a u toj grupi su i Bugarska, Ukrajina, Moldavija, Litvanija, Letonija.

U većini zemalja SE, kako piše u izvještaju CEPEJ-a, javno tužilaštvo ima nezavisan status među državnim institucijama ili bar uživa funkcionalnu nezavisnost kao dio izvršne ili sudske vlasti.

Trend jačanja nezavisnosti tužilaštva, bez obzira na specifičnosti od zemlje do zemlje, postoji i to potvrđuje i izvještaj, piše u njemu.

Kada je u pitanju novac koji se odvaja za pravosuđe, Crna Gora je u 2020. godini potrošila skoro 40 miliona eura, odnosno realizovani budžet pravosudnog sistema iznosio je 39.695.301 eura, ili 64,02 eura po stanovniku, što je blizu prosječnog nivoa članica SE.

Trošak za pravosuđe je i 0,8 odsto bruto domaćeg proizvoda (BDP) Crne Gore, što je više od SE prosjeka i najviši udio u BDP-u u grupi država sa BDP-om po stanovniku ispod 10.000 eura.

”U 2020. godini za sve sudove je potrošeno 75,7 odsto, a tužilaštva 23,9 odsto, a za pravnu pomoć 0,4 odsto”, navodi se u izvještaju.

Članice SE 2020. godine potrošile su u prosjeku 79 eura po stanovniku na pravosudni sistem (sedam eura više nego 2018. godine), 66 odsto budžeta pravosuđa izdvaja se za sudove, 24,5 odsto za tužilaštvo i 9,5 odsto za pravnu pomoć. U periodu od 2018. do 2020. godine najznačajnije procentualno povećanje, u prosjeku od 12 odsto, zabilježeno je za budžet državnog tužilaštva u zemljama SE.

”Zemlje istočne Evrope troše proporcionalno više na tužilačke službe, dok zemlje sjeverne Evrope i zemlje običajnog prava ulažu relativno više u pravnu pomoć”, navodi se u izvještaju.

Sudovi u Crnoj Gori su, kako se navodi, najefikasniji u drugostepenom i krivičnom postupku.

”Konkretno, najveće vrijeme rješavanja prijavljeno je u prvostepenim upravnim predmetima (441 dan). Posljedice pandemije kovid 19 bile su najočitije u prvostepenim sudovima koji su produžili rokove za rješavanje. Međutim, Crna Gora je generalno pokazala dobar kapacitet za rješavanje novih predmeta u 2020. godini, sa samo jednom stopom rješavanja ispod 100 odsto (stvarajući zaostatak) za krivične predmete u prvom stepenu (95,8 odsto). Sve u svemu, došlo je do opšteg povećanja vremena dispozicije u prvoj instanci od 2012. godine, i ona su veća od prosjeku Savjeta Evrope”, piše u izvještaju.

U dijelu o medijaciji, podsjeća se da su Zakon o alternativnom rješavanju sporova i izmjene i dopune Zakona o parničnom postupku, u Crnoj Gori usvojeni u avgustu 2020.

”To je uticalo na povećanje broja sudskih medijacija, ali i sam broj medijatora. U 2020. zabilježeno je 22,4 medijatora na 100.000 građana, naspram 15,8 u 2018. i 2.617 predmeta za koje su se stranke složile da počnu medijaciju, naspram 708 u 2018”, piše u izvještaju.

Crnogorski sudovi, kako se navodi, imaju program za korišćenje i kreiranje digitalnih sadržaja (CMS) koji je razvijen prije više od deset godina.

”Tokom 2020. u toku je bio razvoj novog CMS-a. Inače, indeks upotrebe informacione i komunikacione tehnologije (ICT) u Crnoj Gori iznosi 5,5, što je nešto ispod srednje vrijednosti država članica Savjeta Evrope. Crna Gora u to ulaže 1,8 odsto novca iz budžeta sudova - što je i dalje relativno nisko u poređenju sa opštim evropskim razmjerama”, zaključeno je u dijelu izveštaja koji se odnosi na Crnu Goru.

Advokata najviše u Italiji, Britaniji, Španiji...

”Broj ostalog profesionalnog kadra u pravosuđu takođe je bio veći od prosjeka u državama Savjeta Evrope (20,2 tužioca, 181,8 nesudskog i 36,8 netužilačkog osoblja, 152,7 advokata)”, piše u izvještaju.

Kada su u pitanju advokati, tu Crna Gora nije baš u samom vrhu jer veći prosjek advokata u odnosu na 100.000 stanovnika imaju Britanija, Italija,Španija, Irska. Tako Italija ima 398 advokata na 100.000 sugrađana, Španija 303, Britanija 256.

Evropski advokati su i dalje pretežno muškarci, navodi CEPEJ, ali su i u ovoj oblasti vidljivi pomaci u korist žena.

Sutkinje i tužiteljke u većini, šefovi muškarci

U izvještaju je konstatovano da je pravosuđe ženska profesija jer je sve više žena među sudijama i tužiocima. Rukovodne funkcije međutim i dalje drže muškarci.

“Istovremeno je i dalje prisutan stakleni plafon, odnosno nedovoljna zastupljenost žena na najvišim funkcijama. Međutim, postoje neki obećavajući razvoji i inspirativni primjeri za olakšavanje karijera žena i promovisanje rodne ravnoteže na višim i najvišim pravosudnim funkcijama”, navodi se.

( Biljana Matijašević, Mila Radulović )