Lijevo ili Desno, pitanje je sad

Mama, đe idemo? Lijevo, desno, lijevo, desno... Gore, dolje, gore, dolje...

Te riječi dočekaće posjetioce izložbe “Refraiming.me” umjetnice Maje Šofranac koja je u utorak veče otvorena u galeriji “Art” u Podgorici, a koja je dostupna posjetiocima do kraja novembra. Umjesto klasičnog bijelog prostora galerije, Maja Šofranac unosi igralište i raznorazne dječije igre u kvadarske prostorije kafe-galerije na Trgu nezavisnosti, dok daljim ulaskom u galeriju posjetilac stupa na igralište, vođen uputstvima na podu i poznatim i manje poznatim igrarijama...

Pulsirajuća postavka može se sagledati i analizirati iz više uglova, a u zavisnosti od percepcije posmatrač dešifruje značenja, rješava zadatke, dobija poruke čiji je pošiljalac, na neki način, sam. Umjetnica je igralište postavila kao centar izložbe, predstavljajući ga i kao scenografiju i kao prostor, mjesto vršenja radnje i radnju po sebi, ali i kao objekat u odnosu na posmatrača, a onda i kao kompleksnu simboliku vječitog čovjekovog hodanja u krug, potrebe za igrom, kontradiktornosti igre koju igraju odrasla osoba i dijete, dijametralno različita značenja naizgled uobičajenih i nebitnih termina koje koristimo svakodnevno. Poimanja tih riječi, u zavisnosti od situacije, igre i partije u parku ili na globalnom nivou, mijenjaju se na više načina.

Sve je jasnije da, koliko god nam se to igralište čini nevino, naivno, iskreno i čisto, ono i nije baš tako, mada sve zavisi od očiju i uma koji to procesuira. Igralište se kod Maje Šofranac, djeluje, povezuje sa globalnim dešavanjima, ali ostavlja prostor da svako pronađe sopstveno tumačenje.

Tako se pitanje “... Đe idemo? Lijevo-desno? Gore-dolje?”, lako bukvalno može prenijeti u trenutni društveno-politički kontekst, bilo Crne Gore, regiona, Evrope, svijeta... Taj tekst koji sačeka posjetioca izložbe, istovremeno je i okosnica, centar i polazište postavke. Te riječi sačekaće posjetioca na ulazu, one odjekuju galerijom, da bi se, nakon obilaska postavke, sa njima ponovo susreli i, sasvim je sigurno, drugačije ih čitali... To je istakla i kustoskinja Milica Bezmarević koja je sa autorkom radila na ovom projektu.

”U video-radu ‘Where are we going’ čuje se glas djevojčice koja ponavlja ista pitanja ‘gdje idemo mama, gore ili dolje, lijevo ili desno, naprijed ili nazad…’, dok se (u videu) okreće na dječjoj vrtešci na igralištu. Iako u istom semiotičkom diskursu cjelokupne postavke, ovdje je, ponavljajućim dječjim glasom, naglašena polarizacija u odnosu pretpostavljenog, iskustvenog očekivanja nekog prijatnog prizora (djevojčica na vrtešci) nasuprot zapitanosti pred dječjim pitanjima kao uznemirujućim glasovima budućnosti. Ovaj rad interpretira se iz jednog krajnje ličnog autorkinog polazišta, koje nastaje pod utiscima aktuelnih crnogorskih društvenih i političkih okolnosti i dešavanja, gdje se sve očiglednija ideološka polarizacija društva definiše upravo ovako preciziranim odrednicama koje postavljaju pitanje - Lijevo ili Desno, u smislu pravovremene metafore koja se odnosi na naše vlastite doktrine i opredjeljenja”, zapisala je Bezmarevićeva u katalogu koji prati izložbu.

Pored toga, na ulazu su i dvije figure od pleksiglasa, muškarca i žene, za koje bi se moglo reći da se nadovezuju na prethodni ciklus radova Maje Šofranac “Imuni sistem”. Umjetnica je u razgovoru za “Vijesti” otkrila da i ta instalacija ima zvučni zapis koji dobro korespondira sa ostatkom postavke, ali se odlučila da fokus bude na drugom tonu.

Dalje obilazeći galeriju i zalazeći u suštinu radova, posjetilac sam stupa na igralište, vođen poznatim i manje poznatim igrarijama... Naizgled raadosni, neiskvareni i nevini simboli igrališta i djetinjstva poprimaju drugačija značenja i tumačenja u očima i čulima odraslih smješteni u vrijeme koje donosi različite krize, turbulencije, strahove, dok zabava, igra i radost izostaju. Ljuljaška bez korpi za ljuljanje, već sa konstrukcijom o koju su okačene ljudske figure od pleksiglasa, klackalica koja leži na pod dodirujući u metalu oblikovane riječi “Rat”, interaktivni lavirint koji, poput starih poznatih igračaka iz djetinjstva, traži od posjetioca rješenje, a koje vodi ka riječi “Mir”, lavirint na podu, instrukcije “skoči” prije poznate “školice”, dva polja sa oznakama za stajanje dvije osobe koje igraju igru ogledala i još mnogo toga, podstiče posmatrača da uzme učešće u izložbi, povuče potez u igri, riješi situaciju, akcijom doprinese nečemu, pa i sopstvenom životu i društvu...

Bezmarevićeva objašnjava i da je “bezazlenost klackanja na dječjoj klackalici u ovoj situaciji poremećena uznemirujućim zvukom koje ono proizvodi, kao i odjecima udaranja njenih krajeva u metalne pločice na kojima je ispisana riječ rat”.

”Upravo taj neočekivan, neprijatan zvuk ovdje postaje onaj ključni momenat u kojem se dovodi u pitanje naša iskustvena percepcija određenog objekta; momenat suočavanja sa novom konotacijom njenog značenja - reframing situacija. Očekivani utisak ostaje iznevjeren, odabrani kontekst dobija novu dimenziju”, zapisala je ona.

Interaktivnost ovu postavku čini dodatno interesantnom za javnost i vrijednom pažnje svih posjetilaca, bilo da su autori, stvaraoci, ljubitelji umjetnosti ili se tek upoznaju sa vizuelnim izrazima. Komunikaciju između djela i posmatrača koju podstiče Šofranac rijetko je vidjeti u Crnoj Gori, s obzirom na to da je svaki posjetilac automatski i dio postavke-objekat, ali i akter-subjekat. Ona to postiže svim interaktivnim segmentima postavke, a možda i ponajviše radom koji je realizovala sa Borom Šofrancem. Taj rad podrazumijeva reflektovanje posjetioca na zid galerije putem kompjuterskog programa koji je kreiran posebno za ovu priliku. Na principu vještačke inteligencije, uz pomoć koje kompjuter sam nauči da prepozna ljudsko tijelo koje se može primijetiti, ono se i reflektuje kao na rendgenu, projektoru, igrici, zajedno sa svim narednim koracima, potezima i slično... Tako kompjuter prepoznaje i izdvaja ljudsko tijelo u odnosu na ostale objekte u prostoru.

Objašnjavajući taj rad koji zid pretvara u projektor i detektor tijela prisutnih, umjetnica Šofranac je izrazila posebnu zahvalnost mladom naučniku Boru Šofrancu sa kojim je zajedno radila na tom, jednom od centralnih radova.

”Boro je programirao jedan program specijalno za ovu izložbu i on je zasnovan na principu vještačke inteligencije uz pomoć koje kompjuter sam nauči da prepozna ljudsko tijelo koje se može primijetiti u prostoru. Tako kompjuter prepoznaje tijelo u odnosu na ostale objekte u prostoriji i reflektuje ga na zid, zajedno sa pokretima”, kazala je umjetnica, a Bezmarevićeva dodala:

”Rad kod kojeg na konstrukciji ljuljaške vise providne ženske i muške figure od pleksiglasa, čije se forme blago sudaraju i okreću oko sebe, simulacija je njihovih kontrolisanih pokreta i ponašanja. Paralelno sa tim, kamerom se snima svaka realna ljudska figura koja se nađe ispred postavljene kompozicije, koja se dalje, putem algoritma i vještačke inteligencije, memoriše i prevodi u vizuelnu siluetu na zidu, gdje se likovno svedeno, u geometrijskoj konturi, prenosi segmentirana forma ljudskog tijela. Figura se iz fizičkog oblika transformiše u jednu sasvim drugačiju, virtuelnu formu, vizuelno opisanu kodiranim tačkama; kao kod Borhesa, gdje je ‘Alef tačka u prostoru koja sadrži sve ostale tačke’”, istakla je Bezmarevićeva.

Umjetnica posmatrača tako i bukvalno direktno uvodi u kontekst izložbe, dok dalje traži od njega pokret, akciju, reakciju, korak, znak, rješenje, igranje pokazujući da je djelovanje moguće, da je rješenje u rukama pojedinca i da nekada svi bivaju uvučeni u igru... Čovjek nije puki posmatrač dešavanja i okolnosti. Maja Šofranac kaže da ništa od toga nije novitet u umjetnosti na globalnom nivou, ali zna šta želi da predstavi i dobije od publike kojoj se predstvlja, neprestano tragajući za inovativnim i jedinstvenim, ličnim i univerzalnim.

”U kontekstu nove društvene stvarnosti kojoj pripadamo i koju živimo, sâm pojam igre i, još dalje, igrališta kao određenog, konstruisanog prostora u kojem se neko igra, dobija drugačiju dimenziju u vizuelnoj i umjetničkoj interpretaciji umjetnice Šofranac. U interaktivnoj postavci, kod koje se galerijski prostor privremeno prevodi u dječje igralište sa svim njemu pripadajućim inventarom, imamo zapravo jednu izuzetno promišljenu, jasno koncipiranu simulaciju situacije; okolnosti i pozicije čovjeka u sistemu današnjice”, zabilježila je Bezmarevićeva koja je na otvaranju istakla da odavno prati i cijeni rad Maje Šofranac.

”Zadovoljstvo mi je bilo što sam imala priliku da se uključim u ovaj sadržajni idejni proces nastanka cjelokupne izložbe koji je Maja već bila započela sa kustoskinjom Mašom Vlaović i već uveliko ostvarila i na čiju kustosku inicijativu je Maja i došla do realizacije ove izložbe”, rekla je Bezmarevićeva.

U svom obraćanju prisutnima, Maja Šofranac je naglasila da je posebno zahvalna svim kolegama iz galerije “Art” JU Muzeji i galerije Podgorica, kustoskinjama Milici Bezmarević i Maši Vlaović na inspirativnoj saradnji, suprugu Srđanu Ilinčiću koji je uvijek bezuslovna podrška za sve njene projekte, kao i mladom naučniku Boru Šofrancu.

Ovo je prvo samostalno predstavljanje ove umjetnice u Podgorici nakon skoro pet godina godina kojim i ovoga puta donosi nešto drugačije, novo, svježe, neočekivano i nadmašuje očekivanja, a djeluje i da je u pitanju primjer uspješne saradnje i komunikacije između kustosa (u ovom slučaju kustoskinja) i umjetnice.

( Jelena Kontić )