Ne planiraju da ruše režim
S obzirom na loše rezultate američkih intervencija u Iraku i Avganistanu, ne vodi se nikakva rasprava o bilo kakvom nastojanju SAD da pomognu u zbacivanju iranskog rukovodstva, piše Rojters
Zapadne glumice i političarke sjekle su kosu pred kamerama kako bi istakle podršku Irankama čiji protesti potresaju Islamsku Republiku otkako je 22-godišnjakinja umrla u pritvoru iranske policije za moral prije više od mjesec dana.
”Za slobodu”, rekla je francuska glumica Žulijet Binoš otkinuvši pramen kose u znak solidarnosti sa Irancima koji osuđuju smrt Mahse Amini, koja je uhapšena 13. septembra u Teheranu zbog “neprikladne odjeće” i umrla tri dana kasnije.
Belgijska ministarka spoljnih poslova i još dvije poslanice skratile su kosu u parlamentu.
Međutim, osim performansa kojima se izražava podrška, kritikovanja zloupotreba i snabdijevanja demonstranata digitalnim alatima za komunikaciju, zapadne vlade imaju malo političkih instrumenata da utiču na događaje u Iranu, smatraju zvaničnici i analitičari.
Četiri godine ekonomskih sankcija, koje je bivši američki predsjednik Donald Tramp ponovo uveo 2018. i koje su nastavljene, iako ih je njegov nasljednik Džo Bajden nedosljedno sprovodio, nisu spriječile Iran da širi nuklearni program, a kamoli smanjile njegovu podršku zastupnicima u inostranstvu ili obračun sa neistomišljenicima kod kuće, piše Rojters.
”U svijetu u kome su cijene nafte porasle zbog rata u Ukrajini i gdje glavni kupci iranske nafte, Kina i Indija, ne djeluju zabrinuto zbog prijetnje jačim sprovođenjem američkih sankcija, čini se da će Teheran i dalje imati finansijski spas”, navodi se u analizi.
”Ekonomski alati koji bi zaista mogli da promijene izglede režima, veoma su ograničeni”, kaže Henri Roum iz Vašingtonskog instituta za bliskoistočnu politiku.
Rojters dodaje da se, s obzirom na “nesrećne” rezultate američkih intervencija u Iraku i Avganistanu, ne vodi nikakva rasprava o bilo kakvom nastojanju SAD da pomognu u rušenju iranskog rukovodstva koje je rođeno iz odbacivanja ranije promjene režima u Teheranu koju su podržale SAD.
CIA je 1953. godine pomogla u organizaciji svrgavanja popularnog iranskog premijera Mohameda Mosadeka, vrativši na vlast šaha, Mohameda Rezu Pahlavija, koji je tada zbačen u Islamskoj revoluciji 1979, što je bio uvod u višedecenijsko američko-iransko neprijateljstvo.
”Ne želimo da se miješamo u promjenu režima”, rekao je Rojtersu jedan zapadni diplomata.
Jedan američki zvaničnik opisao je politiku Vašingtona kao trostruku: izražavanje podrške demonstrantima i njihovom pravu da iskažu svoje stavove, skretanje pažnje na optužbe protiv iranskih snaga bezbjednosti o kršenju ljudskih prava, i podsticanje kompanija da očuvaju pristup internetu u Iranu, omogućavajući demonstrantima da komuniciraju.
”O ishodu neće biti odlučiti ono što rade SAD, ono što radi Zapad, ono što radi bilo koji stranac, već ono što učini iranski narod učiniti i ono što njihova vlada uradi u odgovoru na to”, rekao je taj zvaničnik.
”Možemo da skrenemo pažnju, možemo da obezbijedimo da građani Irana zna da nisu sami, da ljudi gledaju i da ih čuju. Možemo kroz naše sankcije da pozovemo na odgovornost ljude koji vrše represiju nad njima”, rekao je pod uslovom da ostane anoniman. “To su oblasti kojima se bavimo”.
Iranski klerikalni vladari optužuju Zapad da podstiče proteste. Iranci, u zemlji i izvan nje, pozvali su zapadne države da izvrše pritisak na Iran protjerivanjem njegovih ambasadora i članova porodica iranskih vlasti koji žive u inostranstvu.
”Zapad nema previše uticaja na Iran, ali mislim da moraju da vuku dobre poteze”, kaže Said Golkar sa Univerziteta Tenesi u Čatanugi. On smatra da bi trebalo uvesti sankcije iranskim bezbjednosnim snagama u civilu.
Napore da se oživi iranski nuklearni sporazum iz 2015. godine, koji visi o koncu, otežalo je iransko suzbijanje protesta u kojima je čak 23 djece ubijeno bojevom municijom, metalnim kuglicama iz neposredne blizine i premlaćivanjem, prema podacima Kancelarije UN za ljudska prava.
Navodno slanje dronova i možda čak i raketa zemlja-zemlja kratkog dometa Rusiji iz Irana kako bi joj se pomoglo u ratu protiv Ukrajine, takođe će doprinijeti oklijevanju zapadnih lidera da proguraju sporazum kojim bi iranska vlada dobila milijarde dolara dodatnih resursa, ocjenjuje Rojters.
Neki zvaničnici i analitičari tvrde da Teheran možda neće tražiti dogovor s obzirom na osjetljivu političku situaciju kod kuće.
”Ako je ikada postojalo vrijeme u kojem bi nuklearni sporazum ponudio određeni nivo ekonomskog olakšanja, sad je trenutak da ga poželite. Međutim, ako to uradite, utirete put svojoj zemlji za veću otvorenost i manju izolaciju, a to može biti veoma teško za režim”, rekao je zapadni diplomata.
Čak i kad bi Iran želio da oživi sporazum, na osnovu kojeg je Teheran ograničio nuklearni program u zamjenu za ublažavanje ekonomskih sankcija koje je povećalo njegove prihode od nafte, obračun sa neistomišljenicima otežava Vašingtonu da sklopi dogovor.
”Protivnici sporazuma (u SAD-u) imali bi više municije da napadaju Bajdenovu administraciju koja je spremna da sarađuje sa režimom koji je, mogli bismo reći, na tankom ledu”, kaže Bob Ajnhorn iz Brukings instituta. “Zašto bismo bacili pojas za spasavanje režimu koji je na tankom ledu i koji ubija mlade žene?”
( A. Šofranac )