Razlozi teškog poraza DPS-a na lokalnim izborima: Nema reforme, nema ni glasača

Mnogo je razloga zbog kojih je Demokratska partija socijalista (DPS) najveći gubitnik nedjeljnih lokalnih izbora, a jedan od njih je što je toj stranci došla na naplatu tridesetogodišnja vladavina državom po određenim šablonima, čiji će ceh plaćati i kroz naredne izborne cikluse.

To je za “Vijesti” ocijenila profesorica na Univerzitetu Donja Gorica (UDG) Nikoleta Đukanović, analizirajući epilog izbora na kojima je partija Mila Đukanovića poražena u 11 od 14 gradova, uključujući i Podgoricu, u kojoj je bila na vlasti posljednje 24 godine.

DPS je “pao” u opštinama u kojima je do nedjelje dominirao - Pljevljima, Kolašinu, Žabljaku i Danilovgradu, a ostao na vlasti u Bijelom Polju i Plavu. Ta stranka ima najveće šanse da s tradicionalnim partnerima nastavi da vlada u Baru, dok je neizvjesno da li će to učiniti i u Šavniku, gdje će naredne sedmice glasanje biti ponovljeno na pet birališta.

O dubini kraha Đukanovićeve partije najbolje govori činjenica da je na izborima prije četiri godine, održanim u 12 opština, DPS osvojio apsolutnu većinu u šest njih, da je uz partnere preuzeo vlast ili bio dio nje u još pet, te da je poražen u samo jednom gradu.

Podsjećajući da je DPS u Podgorici na državnim izborima prije dvije godine, kad je srušen nakon trodecenijske vlasti, imao nekoliko hiljada glasova manje nego 2018. godine, i da je veliki pad u glavnom gradu nastavljen i u nedjelju, Đukanović kaže da je više razloga kumovalo tome.

”Trideset godina vladavine po određenim šablonima sigurno je došlo na naplatu DPS-u. Takve naplate će biti još i kroz naredne izborne cikluse. S druge strane, nisu osluškivali potrebe građana, iako su imali karakterističnu poziciju u odnosu na tadašnju opoziciju, koja je bila nedovoljno moćna pa je DPS toliko decenija imao mogućnost da zadržava vlast. DPS je, ukoliko se nadao boljem rezultatu, mogao bolje iskoristiti potencijal koji su mu dale loše vlade. Ovi rezultati bili bi još lošiji da smo u posljednje dvije godine imali funkcionalne vlade koje bi ispunjavale ono što su građanima obećavale”, istakla je ona.

Đukanović kaže da je jedan od razloga lošeg ishoda i to što DPS nije iskoristio šansu za korjenite promjene u partiji. Navodi da su u DPS došla neka nova, mlada lica, ali dodaje da to nije ono što bi donijelo političku katarzu Đukanovićevoj stranci.

”Akcenat više treba da se stavi na unutardemokratske partijske procese, i one osobe koje zauzimaju ili su zauzimale visoke pozicije u DPS-u, a koje su građanima personifikacija za nelegalno bogaćenje ili eventualne koruptivne radnje. Teško je u crnogroskim okvirima, s našim nasljeđem i političkom kulturom, izvršiti takvu vrstu političke reforme. Ne znam da li DPS ima kapacitete da to učini, ali mislim da su ovi izbori definitivno pokazali da je to jedan od modela”, objašnjava sagovornica.

Najveće iznenađenje izbora je pokret “Evropa sad” (PES) bivših ministara Milojka Spajića i Jakova Milatovića, koji je u glavnom gradu osvojio čak 13 mandata.

Osim u Podgorici, taj pokret je mjesto prvog čovjeka grada zatražio i u Danilovgradu, Tivtu i na Žabljaku.

Ovo je bio prvi nastup PES-a u opštinama u kojima je održano glasanje.

Nazivajući PES jednim od najvećih pobjednika izbora, Đukanović kaže da su oni na najbolji način iskoristili temu ekonomskih pitanja u vremenu krize i teških uslova u kojima građani žive.

”To su na najbolji način iskoristili, ne bi li građanima plasirali teme oko poboljšanja njihove ekonomske situacije. Pitanje je koliko je to realno i koliko će ta obećanja biti sprovođena u praksi, ali mislim da je ‘Evropa sad’ pokazala koliko je benefitno za njih bilo targetiranje pitanja koja su građanima mnogo važnija od poltičkih i identitetskih. Za neku stranku koja se prvi put pojavljuje na izborima, ovo je više nego fantastičan rezultat”, objašnjava Đukanović, dodajući da je PES dominantno “uzeo” nezadovoljne glasače Građanskog pokreta (GP) URA i DPS-a, ali i određeni broj glasača Demokratskog fronta (DF), Demokrata, Socijalističke narodne partije (SNP)...

Dobrim ishodom izbora može se pohvaliti i DF, koji je osvojio apsolutnu vlast u Budvi, bio ubjedljiv u nedavno formiranoj Zeti, ostvario najbolji rezultat u Pljevljima, dok su u Podgorici od njega bili bolji samo DPS i PES.

Đukanović kaže da je iznenađena rezultatima DF-a, ali da brojke tog saveza zabrinjavaju u smislu toga “gdje smo, kuda politički idemo i ka kojim vrijednostima se zaista razvijamo”.

Navodi da iako misli da je svaka smjena vlasti i pojava novih političkih aktera dobra, nije sigurna da jačanje subjekta kao što je DF može doprinijeti dinamizaciji političkih prilika.

”Iznadili su me rezultati, posebno imajući u vidu da oni (DF) zastupaju - ne mogu reći samo desničarsku i konzervativnu politiku, već jednu stranu koja je suprotna onome što Crna Gora njeguje i što većina građana podržava, makar po relevantnim istraživanjima. Kad vidite koliki procenat građana je za EU, prozapadne, demokratske vrijednosti, a koliki procenat DF uzima na različitim izbornim ciklusima, onda se zaista postavlja pitanje da li je taj procenat stanovništva iskreno usmjeren na EU... Zabrinjava me način na koji članovi DF-a slave, način na koji koriste nacionalna obilježja druge države... Mislim da je to nešto što samo može da doprinese većoj radikalizaciji društva i polarizaciji...”, kaže profesorica na Univerzitetu “Donja Gorica”.

Kad je riječ o GP URA i SNP-u, koji su ozbiljno podbacili u Podgorici - SNP nije prešao cenzus, dok je GP URA osvojio samo četiri mandata - ona cjenjuje da su te dvije partije, uz DPS, najviše izgubile na izborima.

Upitana da li je njihov rezultat posljedica toga što su te dvije stranke ušle u manjinsku vladu koju je podržavao DPS, sagovornica odgovara da to nije bio presudan razlog.

”To je u određenoj mjeri uticalo, jer je sigurno razočaralo birače koji su glasali isključivo za njihove partije, a protiv DPS-a. Mislim da sve afere koje su se desile u posljednjih nekoliko mjeseci, nefunkcionalnost vlade, nepostojanje funkcionalnih institucija, politizacija institucija, partijsko zapošljavanje, netransparentnost rada, netransparentno trošenje budžetskih sredstava... da su građani identifikovali njih kao nastavak loših praksi iz prethodnog perioda. Imali smo loše prakse koje su bile karakteristika za trodecenijsku vladu DPS-a, i to je dominantni razlog za gubljenje tih birača u slučaju GP URA”, naglašava Đukanović.

Osim GP URA i SNP-a, ishodom izbora ne mogu biti zadovoljne ni Demokrate Alekse Bečića, koje su u Podgorici, u koaliciji s Demosom i Ujedinjenom Crnom Gorom, osvojile tek šest mandata - 11 manje nego što je Bečićeva stranka osvojila s GP URA prije četiri godine. Demokrate su takođe podbacile i u Budvi.

S druge strane, ta partija je u Pljevljima osvojila najviše glasova nakon DF-a, dok u Kolašinu očekuje mjesto čelnika opštine.

Đukanović kaže da Bečićeva stranka nije na ovim izborima iskoristila momenat da preuzme tuđe birače, ali ni da zadrži svoje u odnosu na, kako je navela, programski okvir koji su imali. “Ti birači su se više okrenuli pokretu ‘Evropa sad’”..., dodaje ona.

Sumirajući rezultate, sagovornica “Vijesti” kaže da je veliko pitanje kako će oni uticati na političku krizu na državnom nivou, koja je kuliminirala padom Vlade Dritana Abazovića (GP URA) sredinom avgusta.

Iako je DPS juče saopštio da su lokalni izbori najava državnih, Đukanović kaže da misli da će im ta ideja, zbog velikog poraza, sad biti malo dalja.

”Moguće je da će ovako dobri rezultati koalicije koja je, generalno govoreći, na vlasti na nacionalnom nivou, dati tim partijama dodatni zamah i vjetar u leđa da sjednu za sto i formiraju jednu funkcionalnu vladu. S druge strane, ovo može da dovede i do suprotnog scenarija - da dođe do još veće polarizacije i bitke za pozicije i da ih udalji od dogovora. Izgleda nekako da su sve opcije otvorene, imajući u vidu dešavanja koja u posljednje dvije godine niko nije očekivao. Zato je nezahvalno predviđati šta bi moglo biti. Međutim, opet mi se čini da će partije koje imaju većinu u parlamentu prosto osjetiti dodatni zamah i impuls dobijanja glasova, i da će možda u tom smislu intenzivirati aktivnosti nauštrb glasača DPS-a”, konstatuje ona.

Simulacija “Vijesti”: Da su parlamentarni izbori, stara većina bi stizala do tropetinske većine

Na nedjeljnim izborima DPS i njegovi partneri, Socijaldemokratska partija (SDP) i Socijaldemokrate (SD), ostvarili su zajedno prosjek od oko 35 odsto glasova. Kad bi se to srazmjerno računalo za teritoriju cijelu Crne Goru, ove stranke bi ukupno imale 28 poslanika u državnom parlamentu, odnosno sedam manje nego sada.

To proizilazi iz simulacije, koju su “Vijesti” napravile, preslikavajući nedjeljne rezultate lokalnih izbora na državni parlament.

Bošnjačka stranka bi, po tom osnovu, zbog povećanja glasova u Bijelom Polju i Rožajama imala rast sa tri na četiri poslanika. Uz procjenu da bi albanske stranke tradicionalno dobile dva poslanika, opozicija s prethodnih izbora sad bi imala 34 umjesto 40 poslanika.

Pokret “Evropa sad” je u Podgorici osvojio oko 22 odsto glasova, ali u drugim opštinama znatno niže. Kad bi se njihov rezultat sa ovih lokalnih izbora računao srazmjerno na cijelu državu, imali bi 13 poslanika.

DF je u Podgorici uzeo 18 odsto glasova, ali je u većini drugih opština imao bolji rezultat. Njihovi glasovi, sa srodnim partijama koje su negdje izlazile samostalno, donijele bi im takođe oko 18 poslanika.

Demokrate su u Podgorici i Budvi imale pad, ali su ga djelimično nadoknadile u drugim opštinama, pa bi glasovi njihove koalicije vrijedjeli oko osam poslanika - dok ih sada u državnom parlamentu ima devet.

GP URA je u Podgorici imao pad u odnosu na parlamentarne izbore, ali je taj pad nadoknađen rastom na sjeveru, u Baru i na nedavnim izborima u Ulcinju. Njihova koalicija sa Strankom pravde i pomirenja i Bokeškim forumom, imala bi glasova za pet poslanika, odnosno jednog više nego što trenutno imaju.

SNP u Podgorici nije prešao cenzus jer im je nedostajalo oko 200 glasova. Međutim, u većini opština na sjeveru, Budvi i Danilovgradu su prešli cenzus, pa bi zajedno sa nedavno osvojenih 3,8 hiljada u Beranama, imali glasova za oko tri poslanika na državnom nivou. Trenutno imaju pet.

Ovo pokazuje da bi tzv. stara parlamentara većina sad imala oko 47 poslanika, šest više nego prije dvije godine. Odnosno, bili bi na granici tropetinske većine (49 glasova) za izbore u pravosuđu.

S obzirom na to da je DPS na ovim izborima izgubio vlast u više opština, iskustva pokazuju da će se njihov pad u tim opštinama povećati kad nove većine formiraju vlast u njima.

DPS: Što prije potrebni vanredni izbori

Iz DPS-a su juče saopštili da preliminarni rezultati izbora pokazuju da su opozicione partije i one koje su van parlamenta, osvojile većinu glasova. To, kako navode, jasno ukazuje na sporni legitimitet većine iz 2020. godine i potrebu da se što prije organizuju državni izbori. “Kako bi se zaustavilo politički nakaradno stanje, u kojem stranka koja ima nekoliko procenata i njen lider, zloupotrebljavaju institucije i vlast”.

Iz DF-a su ocijenili da je u nedjelju nastavljen trend sa parlamentarnih izbora, a da je njihov savez ostao “noseća politička snaga u formiranju nove vlasti”. Naveli su da je iz tog razloga DF-u pripalo da prvi proglasi “debakl DPS-a”.

GP URA ponovio je da je “politika DPS-a i Bemaks koalicije” poražena i ovog puta. “Sa sigurnošu se može reći da demokratija sada izvjesno živi u političkom životu Crne Gore. To je najveći kapital koji je GP URA donio državi”.

Iz SDP-a su poručili da prihvataju poruku građana na izborima, i da će političko djelovanje kreirati shodno njoj. “Očigledno je da se moraju tražiti drugačiji, demokratski, načini i modeli političke borbe i drugi odgovori u odnosu na narastujući populistički i nacionalistički trend”.

Iz BS je saopšteno je da je njihova “ispravna politika” potvrđena i na izborima, gdje su u četiri opštine kroz samostalan nastup osvojili više od 12 hiljada glasova. Na taj način je, kako su kazali, “još jednom potvrđena ispravnost u donošenju odluka BS-a” u prethodnom periodu.

( Nikola Dragaš, Goran Kapor )