INTERVJU Subotić: Incidentna interakcija bitna je za svaku kulturu

Period korone bio je težak za sve kulturne institucije s obzirom na to da su skoro dvije godine poslovale u otežanim uslovima. Međutim, brojni projekti koje je u tom periodu pokrenulo Kraljevsko pozorište Zetski dom pokazali su da za dobre ideje ne postoje ograničenja.

Direktor ove institucije Ilija Subotić nije želio da ga kompletna situacija obeshrabri, te je tokom perioda pandemije postavljeno devet predstava, pokrenut je časopis “Protagonist”, realizovan program Studio namijenjen najmlađima, otvorena su vrata i domaćim umjetnicima - piscima, glumcima, režiserima. Veliki je uspjeh što je Kraljevsko pozorište Zetski dom postalo dio Evropske teatarske konvencije, no i kad su u pitanju planovi za budućnost žele da nastave u istom tempu. O svemu tome za “Vijesti” priča Subotić....

Za dvije godine otkako ste na čelu Kraljevskog pozorišta “Zetski dom”, u uslovima otežanog rada zbog pandemije koronavirusa, samostalno ili u koprodukciji, realizovano je osam premijera. Deveta predstava pod nazivom “Obožavateljka”, u režiji Ane Vukotić, biće premijerno izvedena 25. novembra. Koliko je bilo teško funkcionisati u doba zdravstvene krize, a s druge strane postavljati komade koji će vratiti publiku u pozorište?

Naglasio bih da se radi o onoj vrsti krize koja je posebno pogubna za pozorište, jer je pandemijska situacija u prvoj godini njenog trajanja potpuno onemogućila odvijanje bilo kakvog teatarskog života, van onih formi koje su silom prilika osmišljavane u virtuelnom prostoru. U takvoj situaciji, jednoj pozorišnoj kući, malo koji način ostaje za održavanje valjanog kontinuiteta rada, odnosno nesmetanog ostvarivanja primarne djelatnosti.

Ipak, kao što ste rekli, Kraljevsko pozorište “Zetski dom” je i u takvim uslovima, tokom 2021. godine, uz poštovanje svih epidemioloških mjera koje su tada bile na snazi, realizovalo značajan broj premijera, što je donijelo višestruku korist - od održavanja radne dinamike ansambla, do neuskraćenosti publike novim pozorišnim predstavama. Ono što bih posebno istakao jesu entuzijazam i posvećenost koji su bili prisutni kod svih zaposlenih i eksternih saradnika u tako otežanim uslovima rada, dok smo svakom projektu pristupili na isti način kao što se pristupa u redovnim okolnostima. Zahvaljujući tome dobili smo predstave koje ni u jednom segmentu, posebno onom estetskom, ne ukazuju na otežavajuće okolnosti u kojima su stvarane, imajući u vidu zainteresovanost publike, pozitivne kritike, nagrade prestižnih festivala ili manifestacija.

Nova pozorišna sezona počela je predstavom “Pod oba sunca”, prema romanu Ognjena Spahića koji je stvarao po pozivu “Zetskog doma”, čime je evidentno da sve više otvarate prostor za domaće stvaraoce i umjetnički kadar. Šta publiku očekuje u novoj sezoni?

Kada govorimo o realizovanim poslovima iz propisanog javnog interesa u crnogorskoj kulturi, među kojima su najvažniji oni koji se odnose na pripremu i izvođenje scenskih djela prema tekstovima crnogorske i svjetske dramske i književne baštine, odnosno savremene domaće i strane drame, može se reći da je postignut značajan napredak i u većoj zastupljenosti domaćeg umjetničkog i stručnog kadra. Takođe, radili smo na stvaranju uslova za podsticaj razvoja i afirmaciju talenata, te doprinosili aktivnijem učešću djece i mladih u kulturnom životu Crne Gore kroz program “Studio Kraljevskog pozorišta”, koji je nastavljen u i ovoj pozorišnoj sezoni. Kroz obnovu, nastavak ili uspostavljanje saradnje s drugim pozorištima, institucijama i organizacijama javnog, privatnog ili civilnog sektora, u kontinuitetu smo obezbjeđivali gostovanja i razmjenu programa, pri čemu su predstave i druge aktivnosti za djecu bile jedan od prioriteta.

Što se tiče nove pozorišne sezone, započeli smo je dramatizacijom i inscenacijom romana “Pod oba Sunca”, kojeg je crnogorski književnik Ognjen Spahić napisao po pozivu Kraljevskog pozorišta “Zetski dom”, a objavljen je 2020. godine.

Pored tematske univerzalnosti, ova scenska izvedba tretira određene aspekte ratno-tranzicijske epohe, čime smo dobili predstavu koja kvalitetom i provokativnošću otvara jedan novi prostor za preispitivnje, kako ljudskih postupaka tako i odgovornosti društva za te postupke. Ovakva djela, dramska ili prozna, veoma su potrebna našoj kulturi, upravo u onoj mjeri u kojoj je kultura dužna da etički preispituje našu prošlost, pogotovo onu bližu.

U narednom periodu planirano je da se osim novih produkcija i obezbjeđivanja kontinuirane repertoarske aktivnosti koju će činiti sadržajan i prije svega referentan program, realizuje i niz komplementarnih djelatnosti. Među njima su nastavak unapređenja domaće i međunarodne saradnje, programi za djecu i mlade i izdavačka djelatnost. Sve to će, siguran sam, uticati da i u novoj sezoni Kraljevsko pozorište “Zetski dom” ostane jedna od najvažnijih tačaka na kulturnoj mapi Crne Gore.

Već 25. novembra očekuje nas premijera predstave “Obožavateljka”, prema jednočinkama “Autogram za Milicu” i “Obožavateljica”, savremenog hrvatskog dramskog pisca Mata Matišića, koju režira crnogorska rediteljka Ana Vukotić.

Na nedavno održanom MESS-u, predstava “Ana Karenjina” je osvojila čak šest nagrada. U pitanju je veoma hrabar projekat te nesvakidašnje pričanje jedne opštepoznate priče. Koliko je hrabro bilo ispričati Anu Karenjinu na ovakav način?

Predstava “Ana Karenjina”, nastala u koprodukciji Kraljevskog pozorišta “Zetski dom” i Dramskog studija “Prazan prostor”, osvojila je Grand prix 62. Internacionalnog teatarskog festivala MESS u Sarajevu - “Zlatni lovorov vijenac za najbolju predstavu u cjelini”. Takođe, dodijeljene su još tri nagrade stručnog žirija, kao i dvije nagrade medijskih pokrovitelja. Inače, predstava bilježi pozitivne domaće i regionalne kritike, a prije izuzetnog uspjeha na MESS-u nagrađivana je na prošlogodišnjem Festivalu internacionalnog alternativnog teatra - FIAT u Podgorici i Bijenalu scenskog dizajna u Novom Sadu. Kvalitetu njenog uspjeha, takođe, doprinijela je i selekcija na ovogodišnjem, 47. Međunarodnom pozorišnom festivalu MOT u Skoplju, dok će 27. novembra predstava biti pred publikom u Subotici na Festivalu Desire Central Station.

Što se tiče hrabrosti ovakvog čitanja “Ane Karenjine”, ono što je za “Zetski dom” bitno, a u kontekstu je takvog pitanja, može se ticati otvorenosti jednog teatra, kakvo je Kraljevsko pozorište, za “čitanja” klasike na nov način. Kako je takav pristup ne samo dopušten, već i poželjan, dolazimo do sljedećeg pitanja - koliko su, uslovno rečeno, takva nova, savremena, drugačija čitanja klasike poželjna u pozorištima koja ne pripadaju onome što zovemo alternativnom i eksperimentalnom scenom. Mi u Kraljevskom pozorištu “Zetski dom” smatramo da naša kuća mora biti otvorena i za takva čitanja, i jedini kriterijum koji prilikom ulaska u navedene projekte treba da bude bitan jeste estetski kriterijum. Naravno, podrazumijeva se da estetika ne može apstrahovati neke “političke nekorektnosti”, što ponekad radikalna čitanja mogu da sadrže.

”Ana Karenjna” je predstava koja je, po sudovima kritike i respektabilnih žirija pomenutih festivala, ocijenjena kao inovativno i inventivno čitanje klasike u savremenom pozorištu, tako da činjenica da smo u ovom projektu obezbijedili koprodukcioni status govori o ispravnosti jedne takve odluke.

Kao što ste pomenuli, ova predstava urađena je u koprodukciji s Dramskim studiom “Prazan prostor”. Koliko je bitna saradnja i podrška nezavisnoj kulturnoj sceni?

”Prazan prostor” je jedno od rijetkih mjesta naše nezavisne scene koje je iz teških uslova, a uslovi nezavisnih scena uvijek su teški, uspio u nekoliko navrata zatalasati ono što čini mejnstrim kulturu. Smatram da je to jedan od prioritetnih zadataka nezavisne scene. Ta, moglo bi se reći, incidentna interakcija veoma je bitna za svaku kulturu. Mišljenja sam da Kraljevsko pozorište mora biti otvoreno za tu saradnju i siguran sam da ćemo je u budućnosti nastaviti. Ipak, veoma je bitno da se značaj nezavisne scene prepozna i u širim institucionalnim okvirima naše kulture, da se shvati da ona, upravo svojim kritičkim odnosom prema onome što čini zvaničnu kulturu, obavlja veoma važnu socio-kulturološku funkciju.

Koliko je pozorište u Crnoj Gori danas društveno angažovano, odnosno da li u dovoljnoj mjeri reaguje na događaje iz društvenog ambijenta?

Smatram da je angažovanost crnogorske pozorišne umjetnosti posljednjih godina sve vidljivija. Broj predstava takvog karaktera sve je veći, a mnoge od njih svoju kritičku oštricu usmjeravaju na aktuelne probleme naše stvarnosti. Tu treba istaći da su nivoi angažovanosti različiti, od onih koji problematizuju teme koje se prepoznaju kao globalni društveni i egzistencijalni problemi, do tema koje se tiču naših socio-kulturoloških specifičnosti. Može se reći da sve predstave koje su posljednjih godina nastale u Kraljevskom pozorištu “Zetski dom” funkcionišu na različitim nivoima angažovanosti i mi ćemo na tome i dalje istrajavati, jer smatramo da naše pozorište mora da vodi stalni dijalog, a ponekad i oštru polemiku, s društvenom stvarnošću. Na koncu, pozorište je od svog početka izrazito angažovano, takvi su, uostalom, i najveći dometi pozorišne umjetnosti, takvi su i antičko pozorište, i Šekspir, i najznačajnija tradicija dvadesetovjekovnog pozorišta.

Kraljevsko pozorište “Zetski dom” odnedavno je dio Evropske teatarske konvencije, najuticajnije evropske pozorišne mreže na kontinentu. Šta to znači za “Zetski dom”?

Kraljevsko pozorište “Zetski dom” postalo je punopravni član Evropske teatarske konvencije, najveće i najznačajnije panevropske mreže vodećih javnih pozorišta.

Odlukom navedene asocijacije o prijemu u članstvo potvrđuje se kvalitet rada našeg Pozorišta, prepoznaje saglasje s aktuelnim kretanjima u ovoj oblasti na evropskom planu, otvara prostor za dalje respektabilno pozicioniranje na međunarodnom nivou, uz druge konkretne benefite među kojima su, u bitnom, unapređenje saradnje između teatara i umjetnika, projekti za podsticanje talenata, jačanje kadrovskih kapaciteta, razvoj koprodukcija i partnerstava, stremljenje novoj publici.

Cijenim, dakle, da se ta vrsta prisutnosti “Zetskog doma” u evropskom kulturnom prostoru i te kako može odraziti na još kvalitetniji rad najstarijeg crnogorskog državnog teatra, posebno imajući u vidu da su projekti koje je mreža pokrenula fokusirani na pozorište za mladu publiku, novu dramu, održivost, digitalizaciju, rodnu ravnopravnost i raznolikost kulturnih izraza, što prepoznajemo i kao dio naše strategije i misije daljeg razvoja.

Navedena asocijacija, sa sjedištem u Berlinu, osnovana je 1988. godine, a trenutno broji preko 50 javnih pozorišta iz Evrope, dok su iz našeg regiona učešće obezbijedili Narodno pozorište Beograd, HNK Zagreb, Nacionalni teatar Albanije, SNG Nova Gorica, Prešernovo gledališće Kranj i Kosovski nacionalni teatar.

Već skoro dvije godine “Zetski dom”, nakon više decenija pauze, ima i svoj petočlani glumački ansambl. Koliko je ansambl u postojećem sastavu doprinio ostvarivanju visokih umjetničkih dometa Pozorišta i da li razmišljate o njegovom proširenju?

Za svako pozorište, a pogotovo za pozorište kakvo je naše, veoma je važno da posjeduje sopstveni glumački ansambl. Nijesu tu bitni samo praktični razlozi, bitno je takođe i ono što utiče na stvaranje prepoznatljive profilacije teatra, a ansambl, kako nam istorija pozorišta pokazuje, u tome može imati presudnu ulogu. Siguran sam da “Zetski dom” ima svoje prepoznatljivo mjesto u pozorišnom i kulturnom životu Crne Gore i regiona, i naš ansambl treba da funkcioniše u okvirima te prepoznatljivosti. To ne znači da ti okviri nameću zadatosti u zoni neke određene estetike ili izvođačkog senzibiliteta, već prije svega u zoni profesionalnih i zanatskih zadatosti.

Formiranje ansambla značajno je doprinijelo rezultatima koje smo postigli i veoma je važno što planiramo njegovo proširenje, a u odnosu na potrebu kadrovskog jačanja Pozorišta u svim službama.

Časopis “Protagonist” - dodatni prostor za teorijsko i kritičko promišljanje pozorišta

Tokom Vašeg mandata je pokrenut i časopis “Protagonist”, koji, kao što se može vidjeti, tretira različite teme od značaja za crnogorsku teatrologiju. S kojim je ciljem časopis pokrenut i kada će biti objavljen treći broj?

Cilj pokretanja časopisa prvenstveno je bio usmjeren na stvaranje dodatnog prostora za teorijsko i kritičko promišljanje pozorišta, ne samo na opštem nivou već i u samoj pozorišnoj praksi. Takođe nam je bio važan i segment koji bi tretirao istoriju pozorišta, prije svega na našem prostoru. Smatrali smo da bi bilo dobro da Kraljevsko pozorište “Zetski dom” ponudi jednu takvu platformu, na kojoj bi jednako bili zastupljeni teatrološki, kritički i edukativno-hronološki segment, bez insistiranja na nekom određenom estetskom ili ideološkom pristupu.

Na liniji aktivnosti naše izdavačke djelatnosti, želio bih da podsjetim da su u prethodnom periodu sprovedene aktivnosti na pripremi za štampu drugog, proširenog i dopunjenog izdanja knjige “Pozorište Zetski dom 1884-1896”, autora Luke I. Milunovića, koja tretira razvoj redovnog pozorišnog života u Crnoj Gori do svečanog otvaranja uređenog prvog crnogorskog pozorišnog zdanja. Promocija knjige biće održana 28. novembra, dok je u pripremi još jedno značajno djelo istog autora. Riječ je o knjizi “Pozorište Zetski dom 1897-1909”, tako da će se njenim sadržajem, kao logičnim nastavkom obuhvata teme, povezati veoma značajan datum u postojanju “Zetskog doma” sa početkom rada prvog crnogorskog profesionalnog pozorišta. Na ovaj način, Crna Gora će dobiti zaokruženu prezentaciju razvoja redovnog pozorišnog života do Prvog svjetskog rata.

Takođe, Kraljevsko pozorište “Zetski dom” partner je na projektu prevoda savremene crnogorske drame na poljski jezik, dok se promocija navedenog izdanja očekuje naredne godine.

Treba afirmisati teatar kod mlađe populacije

Počela je realizacija programa “Studio”, odnosno obrazovno-kulturne platforme za djecu i mlade. Koliko je bitno dati takav i toliki prostor djeci i mladima u pozorištu danas?

Ne samo da je bitno, već smatram da to mora biti shvaćeno kao jedna vrsta misije u vremenu u kojem živimo, a u kojem se sve više sužava prostor umjetničkom angažmanu. Kod najmlađe populacije, pozorište kao umjetnička forma ne izaziva više onu fascinaciju koju je izazivalo do početka digitalno-vizuelne ekspanzije, ali razlog tome nije samo u mogućnostima koje te forme pružaju i njihovoj prisutnosti u životima mladih, već i u nedovoljnoj informisanosti te populacije o pozorištu. Nekadašnje dobre prakse da se djeca redovno vode u pozorište gotovo da više ne postoje u našem obrazovnom sistemu. Statistike takođe pokazuju da pozorišnu publiku svuda u svijetu dominantno čini populacija iznad 30 godina. Imajući sve to u vidu, željeli smo da damo doprinos popularizaciji pozorišne umjetnosti među djecom i mladima. Zato smatramo da je entuzijazam prof. Petra Pejakovića, uz njegovo izuzetno trodecenijsko iskustvo u radu s mladima, svojevrsni resurs, dok program “Studio” već pokazuje koliko je takav koncept važan i poželjan u našem društvu. U ovom besplatnom programu, za koji se ove godine prijavilo stotinu djece, težište je stavljeno ne samo na upoznavanje sa savremenim pozorišnim iskustvima, već i kada govorimo o njihovom radu na sebi, kroz prepoznavanje, podsticanje i afirmaciju njihovih talenta i kreativnih potencijala.

( Marija Vasić )