Žena koja je pobijedila svoju nesreću

Je li zahtjevniji zadatak oblikovati određenu istorijsku ličnost u skulpturi od njenog prikazivanja u slici? Ovakvom sam se dvojbom susreo kada sam prihvatio poziv da uradim skulpturu posvećenu princezi Kseniji Petrović Njegoš. Premda se u mom stvaralaštvu bavim podjednako skulptorskim i slikarskim izrazom raditi djelo posvećeno konkretnoj osobi zahtijeva drugačiju vrstu umjetničkog angažmana od oblikovanja neke mitske ili imaginarne osobe. Biografska faktografija obavezuje u onom smislu u kojem će transponovana u konkretnu skulptorsku formu objediniti simboličku i estetsku dimenziju kipa. Dakle skulptura mora biti umjetničko djelo po sebi i predstavljati osobu kojoj je posvećena. Ova prividna tautologija, ono što se podrazumijeva po sebi, neminovno ima kvalitativno dvojstvo. To dvojstvo čini organsku cjelinu oblikovane forme. Za razliku od medija slike koja ima svoj iluzionistički karakter, zadati položej modela, fiksirano osvjetljenje, nepromjenljivu atmosferu, skulptura postaje živa slika u prostoru. Promjenljivih je vizura, opipljiva je u svojoj trodimenzionalnosti, dnevna svjetlost je dodatno “oblikuje”. Karakter modela, u ovom slučaju princeze Ksenije, upravo je po sebi, ako tako mogu reći, bio predodređen za skulptorsku formu koja se zasniva na tradicionalnom i modernom postupku oblikovanja. Princeza je bila istovremeno žena koja je, premda plemenitog roda, stasala u patrijahalnoj sredini a po svjetonazoru odnosno intelektualnim potrebama bila emancipovana Evropljanka koja je prihvatala izazove vremena u kojem je živjela. Opšte poznati su detalji iz njenog života, bavila se fotografijom, bila je “prva žena na Balkanu koja je vozila automobil”, govorila je strane jezike, pisala.

Princezin životni put su obilježile dvije krajnosti. Komocija dvorskog života i siromaštvo u egzilu. Pomirena u tim krajnostima princeza Ksenija je ostala postojana kao tragična ličnost koja je dostojanstveno podnosila svoju životnu zlu kob. Oblikovati u skulpturi ovakvu ličnost značilo je kroz kiparske oblike naglasiti one dimenzije njene ličnosti što su je učinile dostojnom trajnog poštovanja a koje su, posebno kod Cetinjana, budile i bude dirljivi sentiment. Princezina figura u sjedećem stavu izražava otmenost držanja, eleganciju pokreta, melanholičnost i dostojanstvenost izraza. Za izvjesnu idealizaciju morfologije princezinog lica koristio sam fotografije iz zrelih godina njenog života. Na njima je lice karakternije, ličnost izraženija. Knjiga koju drži u rukama ne sugeriše samo činjenicu da je omiljena ćerka kralja Nikole koju je zbog njenih izuzetnih karakternih osobina suveren zvao Velika, pisala memoare, nego je istovremeno ta zaklopljena “knjiga života” ono što je princeza snagom svoje prirode nadišla. Pobijedila je svoju nesreću. Likovna metafora njene životne drame, teške egzistencije u uzgnanstvu, izražava odjeća stopljena s tijelom. Apstrahirani oblici kostima s ulegnućima, izbočinama i zasjecima forme unose u skulpturu neku vrstu suzdržanog nemira koji se balansira s postojanom mirnoćom gornjeg dijela tijela.

Skulptura izražava pokret u mirovanju. Princeza sjedi na klupi. Dvostepenasti postament daje figuri princeze istovremeno otmenu distanciu i kamenim gazištem omogućuje neposredni dodir, kratkotrajnu intimizaciju sa onima koji će željeti sjesti pored nje. Ovaj dvostepenasti podest i mjera figure u prirodnoj veličini nijesu samo formalni elementi kojima se ne narušava sklad postojećeg ambijenta u Njegoševoj ulici, nego ta “ljudska dimenzija kipa” čini da se malo prije spomenuta melanholičnost nesretne princeze koja je po svedočanstvima čeznula da se vrati u svoje rodno Cetinje, da se njena figura doživi onako kako se ona osjećala posljednjih godina života. Usamljeno i Osamljeno. Minimalistička forma klupe na kojoj princeza sjedi svojom jednostavnošću izdužeog oblika nenametljivo sugerira Ksenijinu udaljenost i osamljenost. Naglasio sam da za razliku od slike skulptura ima više lica. Iz svakog ugla gledanja mora izražavati zanimljivost estetske forme i simbolički izražavati smisao odnosno značenje onoga što kao umjetničko djelo prikazuje. I lijevi i desni profil i leđa i en face su lica istoga tijela, izrazi iste osobe.

Jedinstvo forme i sadržaja u skulpturi mora biti ostvareno. Kada je oblikovana forma usaglašena s ambijentom u kojem se nalazi onda skulptura dobija onu vrstu životnosti kojom počinje egzistirati ne kao dekorativni objekt u urbanoj javnoj površini nego kao integralni element koji čini dinamično jedinstvo koje se ostvaruje spontanim prožimanjem života i umjetnosti. U ovom slučaju to jedinstvo je potencirano činjenicom da je princeza Ksenija u obliku umjetničke skulptorske forme našla mjesto u ambijentu njenog rodnog grada u ulici svoga slavnog pretka objedinjujući dva vremena u kojima se temporalnost prošlog aktualizuje u duhu i osjećanju savremenosti. Svojim životom i djelom Velika je doprinijela da njeno malo Cetinje kroz njen tragični slučaj i sudbinu njene kraljevske porodice pokaže svoju trajnu postojanost i veličinu.

( Dimitrije Popović )