Od socijalnog inženjeringa, preko beskompromisne ljubavi, do traume

Žene u crvenim odorama. Zid. Kolonije. Pobuna. Borba.

To su samo neke od slika koje se javljaju kada fanovi serije “Sluškinjina priča” (The Handmaid’s Tale) pomisle na popularni serijal u kojem vodeću ulogu igra Elizabet Mos, a pridružuju joj se i Ivon Strahovski, En Daud, Madlin Bruer, Džozef Fajns i drugi. Peta sezona je završena sredinom novembra, a utisci se ne smiruju, već su gledaoci puni pitanja, želje za odgovorima, ali i na klackalici moralnih dilema kroz koje prolaze likovi, a koje će se, definitivno, nastaviti i u šestoj, odnosno posljednjoj sezoni.

Iako prožeta političkim komentarima, “Sluškinjina priča” u svojoj srži prožima mnoštvo tema, koje otvara i istražuje kroz radnju u čijem fokusu su međuljudski i klasni odnosi, zajedničke i individualne borbe, religijske i ideološke vizije... Iako je serija naišla na kritike, ponajviše zbog skoro pa drskih prikaza raznoraznih užasa Gileada (teritorijalna tvorevina čiji je sistem uređen po viziji moćnika - imućnih i religioznih muškaraca), upravo su scene koje je mučno gledati od suštinskog značaja za omogućavanje gledaocima da uvide slojevitost serije i ogledalo u realnosti. Od komentara o socijalnom inženjeringu, preko beskompromisne ljubavi, do (kolektivne/pojedinačne) traume, svaki segment jednako je važan i najvažniji u seriji, a sajt Collider (collider.com) izdvojio je deset najvažnijih tema za promišljanje i diskusiju, a koje “Sluškinjina priča” pokreće.

Socijalni inženjering (O Gileadu)

Jedan od najznačajnijih aspekata tvorevine Gilead (samoustanovljene i samoproglašene države) jeste način na koji je osnovana zemlja i uspostavljen sistem upravljanja njome, hijerarhija i diskriminatorna, ograničavajuća podjela uloga u društvu... Collider ističe da je sve počelo kada je “religiozna sekta”, odnosno “zajednica moćnika/paćenika” u Americi počela da biva opreznija prema budućnosti... Sa padom nataliteta, sve većim zagađenjem životne sredine, nezdravim navikama na koje se ni ne obraća pažnja dolazi do razvoja raznih drugih zdravstvenih problema, a ono što smatraju najopasnijim i najgorim jesu izražene averzije prema tradicionalnim rodnim ulogama, neusklađen sistem vrijednosti, izgubljen moralni kompas koji svi zajedno dovode u pitanje smisao ljudskog postojanja - potomstvo.

Namećući sopstveno tumačenje religioznih vrijednosti u novouspostavljenom društvu, vjernici i ideološki istomišljenici koji sebe nazivaju Jakovljevim sinovima, napali su američke građane, zarobili žene koje bi procijenili korisnima za njihovo novo društvo pažljivo uređeno po principima koji oduzimaju slobodu svake vrste, diskriminišu i kažnjavaju. Grupa “Jakovljevi sinovi” osmislila je filozofiju i društvenu strukturu totalitarne patrijarhalne teokratije Gilead i, orkestrirala njen uspon. U njihovom idealnom svijetu, svi su heteroseksualni, svi žele da imaju djecu i učiniće sve da održe svoje vjerske standarde, čak i ako njihovi postupci ne prate Bibliju. Tako dozvoljavaju sebi slobodnu interpretaciju Svetog pisma zarad ličnog iliti opšteg, planetarnog interesa.

Socijalni inženjering u “Sluškinjinoj priči” iznosi argument da ne postoji savršeno društvo, čak i kada postoji vjerovanje da se to može postići ekstravagantnom promjenom.

Ugnjetavanje i pobuna

Ugnjetavanje žena temelj je Gileada čije vođe - muškarci, u tome pronalaze višu svrhu - osiguravanje budućnosti, odnosno toga da natalitet raste i da žene budu postavljene u tradicionalne uloge koje podrazumijevaju krug kućnih obaveza, podizanja djeteta, bavljenja baštovanstvom, obožavanje i slušanje svojih supružnika, a sve to pod vođstvom muškaraca na visokim pozicijama. Sa komandantima, čuvarima, anđelima i bilo kojim drugim muškarcima koji postavljaju zakone i propise koji se tiču žena, patrijarhalna teokratija cementira sve rupe u sistemu koje bi omogućile ženama da uđu u pobunu. Iako djeluje kao banalno, zabranjeno je i kažnjivo čitanje i opismenjavanje žena, ali i govorenje (bez dozvole), protivljenje sistemu ili čak muškom autoritetu.

Sistematsko ugnjetavanje postalo je opšte i normalno za mnoge žene, koje su prihvatile njihov stav i preuzele vjerovanja Gileada, u bilo kojim pozicijama da su. Svega nekolicina njih, poput Džun (Moss), Emili (Aleksis Bledel) i Ester (Mekkena Grejs) koje odbacuju učenja Gileada i aktivno se bore protiv njih pronalazeći način da opstanu, čak se i svjesno žrtvujući. Uprkos riziku od povrede ili smrti, pobuna i borba, bez obzira koliko velika ili mala, upravo je ono što polako omogućava da se Gilead, možda neprimjetno, ali polako počne rušiti. Tema ugnjetavanja i pobune služi kao motivacija sa porukom da nikad ne treba odustati i prestati sa borbom, pa čak i kad si jedina/i.

Religija

Religiozne teme pokrenute unutar serije mogu se pogrešno protumačiti kao ateistička perspektiva kojom ateisti pokušavaju da ubijede gledaoce u to da je religija korijen svakog zla... Međutim, pravi tokovi religiozne zavjere u “Sluškinjinoj priči” zapravo aludiraju na manipulaciju moći kojom se koriste pripadnici visokog sloja društva, odnosno oni istaknutog statusa.

Od priče o Rejčel i Liji kao opravdanju za korišćenje Sluškinja, do ideje (javnog i kolektivnog) kamenovanja žena i vješanja kao odgovarajućeg sredstva za sprovođenje krivične pravde, religija je samo plašt na leđima zla - opravdanje sredstva zarad sopstvenog cilja, iživljavanja i demonstracije moći. Većina likova zadržava svoja vjerovanja i religijska ubjeđenja, ali neki (p)ostaju zbunjeni pravim značenjem “Svetog pisma”. (spojler: Rečenica koju u petoj sezoni Džun upućuje Sereni “Ispala sam veća/bolja vjernica od tebe” i situacija u kojoj su se našle, govori dovoljno)

Pitanje plodnosti

U svijetu gdje su plodne žene prinuđene da postanu konkubine, tema plodnosti i rodnih uloga postaju istaknute. Plodnost je istovremeno i prepreka i blagoslov u Gileadu, tvorevini u kojoj su plodne žene slavljene, ali prisiljene da rađaju djecu bez obzira na svoje želje, pa tako i silovane, kažnjavane, izrabljivane. Sa druge strane, ako ne zatrudne, suočavaju se sa smrću kažnjene u izolovanim kontaminiranim kolonijama u kojima su izložene najtežim radnjama.

Međutim, zarad opstanka u Gileadu, trudnoća je jedini vid zaštite, jer je sveta, a trudnica je tokom tog perioda poštovana i uvažavana, nekada i prividno. U svijetu u kojem se rodne uloge polako raspršuju, ideja da je vrijednost žene vezana za začeće djece, smatra se mizoginističkom. Uz to, u aktuelnim političkim diskursima gdje se dovode u pitanje prava žena na sopstveno tijelo, radnja serije koja se vrti oko orkestracije tijela je i te kako relevantna, aktuelna i strašna.

Životna sredina

Jedan od razloga zašto Gilead uopšte postoji je ekonomsko rješenje za ekološke posljedice ljudske industrijalizacije. Gilead koristi sredstva za borbu protiv klimatskih promjena, kao što je upravljanje poljoprivrednim sistemima putem organskih i održivih metoda i smanjenje emisije fosilnih goriva.

Zaštita životne sredine i kontrola stanovništva idu ruku pod ruku u Gileadu, gdje je pogoršanje klime uticalo na plodnost i opstanak novorođenčadi. Nažalost, to je značilo da je svako ko je bio sposoban da rodi, a jednom zarobljen u Gileadu, postaje podložan sredstvima kontrole, od prisilnog rađanja i sterilizacije (kao kazne) do zabrane kontrole rađanja... Tema ekoloških posljedica služi kao upozorenje gledaocima na pitanja koja dolaze uz nju a sve su češća u svijetu. Ta je tema jedan od dokaza da i realni problemi sa najboljim namjerama mogu odvesti u ekstrem i proizvesti negativne i pogubne efekte.

Opstanak

Jedan od najpoznatijih citata iz serije: “Nolite te bastardes carborundorum”, ili “Ne dozvoli da te đubrad samelju”, potiče iz teme opstanka, preživljavanja, borbe... Opstanak je polazište i motor koji pokreće radnju “Sluškinjine priče” i ne znači samo preživjeti, već u nekim okolnostima podrazumijeva i prilagoditi se neprijateljskom okruženju i nametnutim pravilima koja znače i prestupe uprkos sopstvenom moralnom kompasu.

U seriji opstanak znači odbacivanje patrijarhalne teokratije na bilo koji način - veliki ili mali, glasan ili tih - da bi se zadržao dio sebe i sopstva, a kako bi se zauzvrat sačuvala energija i usmjerila ka višim ciljevima. Za likove kao što je Džun, preživljavanje nije samo vezano za nju, već i za njenu porodicu, saborkinje.

Gubitak identiteta

Žene gube svoju individualnost, svoja prava i slobode, gube svoju specifičnost, ženstvenost... Žene nisu ništa drugo do supruge komandanata ili kućne pomoćnice u slučaju Marti, dok su Sluškinje koje se “iznajmljuju” po potrebi hodajuće materice usmjerene ka određenom domaćinstvu ne bi li bile oplođene i donijele dijete toj porodici, a Tetke su učiteljice, one uče pravilima sistema, ali i kažnjavaju, tlače i same se iživljavaju nad drugim ženama. A za one na koje se gleda kao na grešne, uglavnom zbog nehumanog rasuđivanja što uključuje homoseksualnost ili neuspjeh da zatrudne, dodjeljuje im se titula “ne žene”.

Mali dio identiteta slavi se u seriji kroz male pobjede nad mučiteljima, što je ono što likovima održava opstanak u Gileadu ili volju za borbu protiv tog teokratsko patrijarhalnog sistema. Oduzimanje identiteta sluškinjama koje prilikom odlaska u određenju porodicu bivaju oslovljavane prisvojnim pridjevom imena komandanta kojem je dodijeljena (Fredova, Džozefova i slično) služi kao sredstvo za demonstriranje i održavanje struktura moći, sa muškarcima kao dominantnim figurama koji se pitaju i koji su važni.

Ljubav

Kada je Džun prvi put uhvaćena i sprovedena Gilead, njena ljubav prema mužu Luku (O-T Fagbenle) i kćerki Hani (Džordana Blejk) koju (bezuspješno) pokušava da spase (jer ni sebe ne može), postaje njen razlog da živi, njen razlog da preživi, da se prilagodi i da se bori... Međutim, kada počne da gubi vjeru da će ponovo vidjeti svoju porodicu, da će ikada uspjeti da se otrgne sistemu, Džun dozvoljava sebi da se zaljubi u Nika (Mak Mingel), koji je zaglavljen u istim represivnim sankcijama i konstantno je na klackalici sa samim sobom.

Džun je takođe dozvolila sebi da se zbliži sa nekima od svojih saborkinja koje su se našle u istim situacijama, uključujući sluškinje Emili, Džanin (Medlin Bruer), Almu (Nina Kiri) i Brijanu (Bahija Votson). One su se povezale i stvorile mreže koje su na kraju pomogle u otporu i borbi protiv Gileada. Bez ljubavi, Džun nije imala razloga da nastavi da se bori, gdje bi njena priča mogla postati priča o ropstvu ili smrti.

Vjera/Religija

Vjera je značajna tema u Sluškinjinoj priči, jer je to stvar koja je zaslijepila zle radnje i održala likove poput Džun i Mojre (Samira Vajli) jakima tokom svih teškoća i izazova. Vjera se u seriji prati kroz dva narativa ili sredstva - religiju i vjeru da će doći bolji dani.

Iako se “Sluškinjina priča” često kritikuje i smatra antireligijskom serijom, ona zapravo “samo” koristi religiju predstavljajući je kao oruđe za manipulaciju i opravdanje za postupke kojima moćnici podliježu. Tokom cijele serije, svi likovi zadržavaju svoja vjerska uvjerenja, jer imaju dublju vezu sa svojim božanstvom i znaju da trauma koju trpe nije djelo Boga.

Isto tako, vjera je predstavljena i kao nada da će doći do promjena u životima likova, bilo kroz njihove postupke ili one drugih, a koji će ih spasiti od života u patnji. Jer, na kraju krajeva, ako vjera u to bolje sjutra ne postoji, onda se i smisao gubi.

Traumatične veze

Posebno rasprostranjena u posljednjim dostupnim sezonama, četvrtoj i petoj, “Sluškinjina priča” istražuje uticaj traume na pojedinca - od njihovih reakcija na svakodnevni život do njihove sposobnosti da nastave dalje, pa čak i njihove opsesije onima koji su ih mučili, zlostavljali i potčinili. Traumatske veze su komplikovana i duboka tema koju serija pokušava da obradi, na neki način i razotkrije. Među nekima koje se istražuju i obrađuju su odnos između Džun i Serene (Ivon Strahovski), Džun i Nik u kojeg se zaljubila pod određenim okolnostima, specifičan je i simptomatičan odnos Dženin i tetke Lidije i to u oba smjera, a neizostavno je spomenuti i odnos Freda (Džozef Fajns) i Džun.

Posebno za Džun, traumatske veze su prisutne u njenom životu i nakon bjekstva u Kanadu... Tada ona kao da dodatno čezne za šansom da ponovo vidi Serenu i Freda, čak i ako se iza te želje krije namjera koja podrazumijeva nasilje; sve vrijeme želeći da osjeti sigurnost koju joj je na neki način Nik pružio u Gileadu, iako je zaljubljena u Luka... Mnoštvo je odgovora ali i pitanja koja ova serija nudi na temu traume i traumatičnih odnosa, a to se vidi i u razlici između Mojrinog i Džuninog načina iscjeljenja i puta ka iscjeljenju. Serija pruža višestruku realnost o tome kako pojedinci reaguju nakon što su pobjegli od traume i tlačitelja, a koje su trpjeli.

( Jelena Kontić )