"A Sunday in the country" u aprilu 2023. u Crnoj Gori

Izvršni direktor Evropske filmske akademije Matthijs Wouter Knol u razgovoru za “Vijesti” ekskluzivno najavljuje događaj “A Sunday in the country”, koji će u aprilu 2023. godine biti održan u Crnoj Gori sa ciljem da se predstavnici EFA i domaći filmski stvaraoci upoznaju, povežu, razmijene ideje, iskustva, pa i započnu saradnju.

On govori povodom manifestacije Mjesec evropskog filma koja se ove godine prvi put realizuje širom Evrope, pa tako i u Crnoj Gori, u saradnji sa Podgorica film festivalom. Cilj je, kaže on, promocija evropske kinematografije koja je autentična, kompleksna, raznovrsna i nudi mnogo toga. Ističe da se nada da će uskoro postati normalno gledati evropske filmove i ne čuditi se tome, njihovom kvalitetu i istančanom ukusu koji ih odlikuje, a u tom kontekstu upoređuje i evropsku produkciju sa onom iz Holivuda.

Pored toga, direktor Evropske filmske akademije s radošću govori o svečanoj ceremoiji dodjele takozvanog evropskog Oskara, nagrada EFA, ali objašnjava i zbog čega ove godine nema podrške filmovima iz Rusije, uprkos tome što su svjesni da se filmski stvaraoci u Rusiji takođe nalaze u teškoj situaciji.

Tokom prethodnih mjesec dana širom Evrope upriličena je manifestacija “Mjesec evropskog filma”. S obzirom na to da se održava prvi put, a odmah i u Crnoj Gori, kakvi su Vaši utisci i koji su ciljevi ovog programa?

Projekat je započet i razvijan otkako sam se pridružio Evropskoj filmskoj akademiji u januaru 2021. godine što je, kako svi i pamtimo, bila godina kada smo i dalje bili pod raznim ograničenjima. Razmišljali smo kako da ponovo pokrenemo ovu industriju i postavimo je na stabilne noge, da se ljudi vrate bioskopima, da se festivali ponovo počnu organizovati, kao i veliki događaji sa mnogo zvanica poput svečnih dodjela nagrada kao što je i nagrada Evropske filmske akademije. To je bilo vrijeme nesigurnosti, pa smo morali da se snalazimo i organizujemo događaje onlajn, kako je realizovana i prošlogodišnja dodjela nagrada EFA, u hibridnoj formi, sa uskim krugom ljudi koji su prisustvovali događaju.

Zaključili smo da je neophodno misliti na drugačiji način ukoliko želimo da nastavimo sa svojim radom i ciljevima, a to je da zainteresujemo ljude za evropske filmove i promovišemo evropsku kinematografiju. Nijesmo mogli čekati promjenu ili događanja koja će nam ići naruku, već smo počeli istovremeno i od nekih osnova i nekih kompleksnijih stvari putem kojih se širi interesovanje za film. To je podstaklo i ideju o Mjesecu evropskog filma. Shvatili smo da je to moguće realizovati u svakoj državi, gradu, bioskopu i sada smo došli do toga da su već mnogi bioskopi širom Evrope prikazali mnoge evropske filmove.

Započeli smo saradnju sa mnogim organizacijama, a onda došli i do ideje da to bude neka vrsta festivala koji bi se održavao uoči dodjele nagrada EFA, što bi dodatno poboljšalo vidljivost evropskog filma. Realizovali smo pilot projekat u Berlinu prošle godine koji je prošao veoma dobro, tako da smo odlučili da manifestaciju proširimo i realizujemo u 35 država. Pronašli smo saradnike, Crna Gora je jedan od njih. Naravno, svjesni smo toga da projekcija u jednom bioskopu u jednoj državi i nije mnogo, ali ima onih zemalja, poput Crne Gore, koje manifestaciju realizuju i u više gradova, a svakako povratne informacije koje ćemo dobiti nakon što se festival završi značiće nam da poboljšamo broj partnera i kada su u pitanju organizacije, institucije ili države...

U Crnoj Gori su prikazani popularni evropski filmovi, ali i ostvarenja mladih autora iz države. Šta biste rekli, koliko je važno za svaku državu i pojedinačne kinematografije da se publika upozna sa domaćom produkcijom?

To je veoma važan dio ovog projekta. Prije svega, želim da napomenem da svaka država ima apsolutnu slobodu da realizuje manifestaciju kako želi. Mi u svakoj državi imamo jednog glavnog partnera koji vodi čitav projekat i takođe, često ih napominjemo da u program uvrste i svoje, domaće filmove, jer svaka država i svi autori zajedno zapravo čine evropsku kinematografiju koju mi želimo da promovišemo, a onda i podstaknemo zemlje i organizacije da same promovišu svoje filmske autore.

Kad sam čuo da su na programu Mjeseca evropskog filma dobrim dijelom zastupljeni i mladi autori iz Crne Gore kojima je tako pružena podrška i pojačana vidljivost, bio sam veoma zadovoljan, jer je to upravo ono što smo i željeli da postignemo. Ideja je da ne pružamo priliku samo autorima da predstave svoja ostvarenja, već i da damo priliku publici da gleda različite filmove, svjesni da su i filmovi na njihovom jeziku dio evropske kinematografije. Mnogi ljudi to ne gledaju na taj način.

Radunović nakon sastanak šefova klubova o izboru sudija US: Nadamo se da će doći do dogovora

Moram priznati da ne znam mnogo o autorima i kinematografiji, ali sljedeće godine dolazimo u Crnu Goru gdje ćemo organizovati jedan prestižan događaj kojem će prisustvovati i domaći autori koji će tada imati priliku da se upoznaju sa prisutnim predstavnicima EFA. Razlog zbog kojeg se ne zna mnogo o crnogorskom filmu definitivno nije taj što nema djela ili dešavanja, već je mnogo pažnje usmjereno na druge stvari na evropskoj filmskoj sceni. Siguran sam da će događaj koji je najavljen za april 2023. godine značajno doprinijeti tome da se upoznamo sa vašim filmovima i autorima, mlađim ili onim već dokazanim.

Možete li otkriti nešto više o događaju koji slijedi u aprilu, pretpostavljam, da se realizuje u saradnji sa Filmskim centrom Crne Gore?

Tako je, radimo zajedno sa Filmskim centrom Crne Gore na čiji poziv ćemo, u partnerstvu sa njima, i organizovati događaj “Sunday in a country” (Nedjelja u državi) o kojem i sami naziv dosta otkriva. U pitanju je događaj unutar države u okviru kojeg pozivamo pažljivo selektovanu grupu autora sa kojima ćemo provesti dan ili dva zajedno, upoznati se, razmijeniti kreativne ideje, predstaviti rad i slično. Takođe, iako je događaj ograničenog tipa, nije isključivo da budu prisutni i neki autori iz regiona, po pozivu FCCG sa kojim ćemo sve detaljnije dogovoriti u narednom periodu. Raduje me što je Filmski centar raspoložen za organizaciju ovog događaja, jer će to biti prvi događaj koji ćemo zajedno realizovati nakon pandemije.

Pored crnogorskog filma, koliko znate o kinematografiji zemalja bivše Jugoslavije? Dodatno s obzirom na to da su se posljednjih godina u samom vrhu nagrada Evropske filmske akademije nalazili kako filmovi, tako i glumci i glumice sa ovog područja?

Imao sam zadovoljstvo da se ranije tokom svoje karijere upoznam sa kinematografijom Balkana jer sam bio uključen u program koji je podržavao filmske stvaraoce sa prostora Jugoistočne Evrope. Taj program više ne postoji, ali sam imao luksuz da upoznam i ostanem u kontaktu sa mnogima od njih koji su se u međuvremenu razvili u veoma dobre i kvalitetne reditelje.

Posjećivao sam Sarajevo Film Festival, nedavno sam bio i na Kosovu, kao i u Srbiji, u Novom Sadu i Beogradu. Ne posjećujem taj region mnogo, ali osjećam da imam neku konekciju sa ljudima tamo. Kao neko ko je rođen na sjeverozapadu Evrope, a porijeklom Njemac, kada pomislim na filmove, priče i različite uglove koji se prikazuju kroz filmove sa vašeg područja, najčešće pomislim na rat, ratne filmove i priče.

Svjestan sam da mnogi filmovi ne spadaju u tu grupu, ali mislim da publika sa zapada i sjeverozapada Evrope uglavnom tako razmišlja. Svakako, to nije fer, jer postoji još mnogo drugih filmova i tema, ali rat ili istorija tog dijela Evrope nikada nije daleko. Svakako, mislim da su svi ti filmovi dobri, gledao sam mnoge na tu temu, među kojima je i “Quo vadis, Aida?”, a dalje mi pada na pamet Aida Begić sa svojim filmovima i tako dalje...

Ima mnogo primjera, uz reditelje i scenariste želio bih da naglasim i nevjerovatan talenat glumaca i glumica sa ovog područja, poput Jasne Đuričić, Zlatka Burića koji igra u filmu “Trougao tuge” koji je i pobjednik Kanskog festivala, a Burić nominovan za nagradu EFA ove godine. Uvijek sam impresioniran intenzitetom koji oni nose, autentičnošću kojom igraju svaku ulogu, tako da nijesam iznenađen da se mnogi od njih pojavljuju i van regije Balkana, u internacionalnoj produkciji.

Takođe, postoji određeno interesovanje i namjera Evropske filmske akademije da pomogne glumcima i glumicama iz ovog regiona da lakše ostvare saradnju sa ostatkom evropske produkcije, kako bi im bilo lakše da igraju internacionalno, što nema mnogo veze sa jezikom, više je do senzibiliteta. Mnogi glumci i glumice dobijaju priznanja i oduševljavaju publiku širom Evrope, ne samo Jasna Đuričić, i mislim da im svima treba pružiti priliku da naprave internacionalne karijere, ukoliko to žele.

Koje su teme u fokusu evropskog filma ove godine?

Ovo je posebna godina. Čini se da smo se nekako oslobodili stega pandemije i da konačno mogu ponovo da se organizuju veliki događaji uživo, poput dodjele nagrada. Mnogo gostiju sa svih strana Evrope dolazi na svečanu ceremoniju kako bi zajedno proslavili evropsku kinematograiju, a to što smo ponovo počeli sa tim velika je stvar i za nas, posebno nakon Mjeseca evropskog filma.

Raduje me što praksa ove Akademije nije da daje nagrade isključivo dokazanim autorima, već ima sluha i za mlade i podržava ih, odnosno, kvalitet je jedini kriterijum. Takođe, veoma sam ponosan selekcijom koja sama po sebi govori mnogo, postavlja pitanja i pokreće naizgled svakodnevne i jednostavne teme, ali koje su važne i o kojima se ne govori dovoljno. Svaki od nominovanih filmova je jedinstvena vrsta umjetnosti koju ćemo proslaviti ovog vikenda, iako su svijet u kojem živimo, pa i Evropa danas, mnogo drugačiji i komplikovaniji nego prošle godine.

S obzirom na nominacije i selekciju filmova koje je predstavila EFA, kakav je Vaš stav o tome što umjetnici i stvaraoci iz Rusije trpe posljedice zbog odluka njihove vlade i rata u Ukrajini, iako na to nemaju uticaja? Pritom, šta biste rekli o praksi cancelovanja koja je sve češća u svijetu?

Svjestan sam toga, naravno. EFA ima članove u 52 zemlje, tako ima članove u Rusiji i svjesni smo toga - da su neki naši članovi u Rusiji i iz Rusije. Svjesni smo takođe da ni ti reditelji i filmski radnici ne žive laka vremena. Druga je stvar ono što se dešava sa ruskim filmovima.

Vidjeli ste da je Evropska filmska akademija odlučila da ove godine isključi ruske filmove iz nominacija i ceremonije dodjele nagrada, jer vjerujemo da ovo nije godina u kojoj želimo da slavimo ruski film, ali to ne znači da ne priznajemo da umjetnici koji su u Rusiji i pokušavaju da stvaraju i u ovom periodu prolaze kroz težak period i žive u teškim vremenima. Tako da je ovo teška tema i ne bih želio da pričam previše o tome.

Nisam ljubitelj koncepta cancel culture jer smo ovih dana slavili sve ono što nas vodi ka dijalogu, saradnji, ali i dalje postoje stvari koje mogu dovesti do potpunog nesporazuma među ljudima i pokrenuti velike događaje.

Zbog toga mislim da je ovo bila ispravna odluka, barem za nas, što nijesmo uključili ruske filmove u ovogodišnju manfiestaciju. Svakako, napominjem da mi nijesmo nikoga otkazali ili precrtali, već ovim gestom želimo da kažemo da podržavamo našu braću i sestre iz Ukrajine i branimo vrijednosti koje su utkane u evropsku kulturu, a koje ovoga puta vidimo na strani Ukrajine. Evropska filmska akademija je izabrala tu stranu, ali bez puštanja ruskih umjetnika da odu, oni su i dalje dio EFA, jedino što ne slavimo njihove filmove ove godine.

Ako dalje nastavimo na temu kinematografije, možete li uporediti holivudsku i evropsku kinematografiju, s obzirom na pristup, kvalitet i slično?

U Holivudu govorimo o sistemu koji je uspostavljen prije više od jednog vijeka i koji je građen konstantno od samog nastanka filma, uz pomoć raznih sredstava, novca privatnika i tako dalje. Film je zapravo nastao u Evropi pa je onda dospio u Ameriku, tako da je sve to vezano za naš kontinent, baš kao i najstariji filmski studiji u Americi, reditelji i začetnici filma koji su tamo stigli iz Francuske, Rusije, Njemačke i drugih država.

Razlika je ta da se tokom posljednjih 100 godina toliko toga desilo u Evropi da se kontinuirani razvoj filmske industrije zapravo bio nemoguć, pa onda i urušen. Imali smo velike ratove, od početka 20. vijeka pa dalje do samog kraja, a imamo i rat sada. Sve to pogađa razvoj kinematografije na našem kontinentu. Razvoj filma u Evropi znači saradnja više država na toj misiji, koprodukcije takođe oblikuju filmski izraz, sve različitosti su uvijek dobrodošle, a onda se u sve to upliće novac...

Postoje suštinske razlike između evropskog i američkog generalno, pa onda i holivudskog filma. Ukoliko bih to poređenje pojednostavio i sveo na crno-bijelo, rekao bih da u Evropi ima određenih nedostataka na ovom polju koj se mora nadomjestiti, potrebno je uložiti dodatne napore u stvaranje filma, manje novca je namijenjeno filmu u Evropi...

Ipak, sve to vodi ka, rekao bih, određenoj klimi stvaranja filmova, gdje zbog raznih poteškoća “filmski moljci” ponekad pokažu posebno autentične, duboke i kompleksne pristupe ka onome što žele da kažu, kada je u pitanju stil, format, priča, fokus, sve to je nekako sa više ukusa, dobrog, po mom mišljenju. S obzirom na sve to mislim da bi trebalo da budemo ponosni na sve ono što evropski film znači i koliko je snažan, uprkos manjku novca i predstavlja pravu umjetnost koja govori o tome kako Evropa generalno percipira stvaralaštvo i koliko je ono zapravo duboko, a komplikovano biti filmski radnik.

Oaza, zabava, umjetnost, empatija…

Često govorimo o moći filma, a prema Vašem mišljenju, šta je posebno važno i kakvu ulogu igra u društvu, ali i životima gledalaca?

Film ima moć da učini da ljudi shvate kako je drugima i da i oni sami mogu biti ili postati neko drugi, makar dok film traje. Gledaoci se uvijek identifikuju sa nečijim životima, situacijama, izborima, brigama, izazovima, ljubavima, tugom ili srećom. Sve to je izuzetno snažno i moćno i izaziva empatiju. To je oduvijek bio razlog zbog kojeg ljude filmovi i privlače i istovremeno, zbog kojeg film ima i važnu ulogu u društvu, ali i u kulturi i umjetnosti.

Film je mozaik svih umjetnosti, pravo čudo na kojem ljudi rade zajedno, posvećuju pažnju i najsitnijim detaljima kako bi ispričali nekada i cjeloživotnu priču u 90 ili 120 minuta, nekada čak i u 15 minuta. Istinska moć filma je u empatiji i podsticanju publike da sluša i gleda ono što se prikazuje, a čime je moguće promijeniti i ljudsko srce, pa i razum, stvoriti toleranciju, podlogu za dijalog, otvoriti oči ka drugome, pokazati ko je taj drugi zapravo, uprkos svim različitostima.

Sve to dolazi nakon želje čovjeka da pogleda film i otkrije novu priču. Naravno, u svijetu u kojem danas živimo to nije uvijek često, jer uglavnom nemamo mnogo vremena, mediji su fokusirani na druge stvari i sami kreiraju opasnost, nekada ruše postignuti napredak i šire nesporazume i konflikte zarad klika. Film je u svemu tome oaza, zabava, umjetnost, pa kao takav ima odgovornost prema ljudima koji ih gledaju.

Šta Evropi treba?

Kakva je politika Evropske filmske akademije i koji su ciljevi tokom Vašeg mandata?

Ja sam tu da bih se uvjerio da strategija i vizija gdje mi želimo da budemo, šta da značimo ljudima u Evropi, publici, profesionalcima... Akademije su uglavnom staromodne institucije osnovane godinama i decenijama unazad. Evropska filmska akademija je, ne smijemo zaboraviti, relativno mlada institucija, u odnosu na neke druge relevantne, i važno je u tom kontekstu kontinuirano postavljati pitanje “Zašto radimo to što radimo i šta Evropi treba u ovom trenutku?”.

Akademija je ustanovljena prije oko 35 godina i od tada do danas se mnogo stvari promijenilo, a kao Akademija mi moramo ići u korak s vremenom, što je trenutno moj zadatak da kontrolišem, uvjerim se da su uključeni svi u Evropi, ne samo najveće i najbogatije produkcije, već da postoji veza i učešće svih bez obzira na bilo kakve specifikacije, jer je to esencijalno u filmu.

( Jelena Kontić )