Crnogorske “čiste ruke” i druga crnogorska republika

Vreme će pokazati da li će lišavanje slobode tužioca Specijalnog državnog tužilaštva Saše Čađenovića imati isti efekat na Crnu Goru kao hapšenje inženjera Marija Kjeze pre 30 i kusur godina u Milanu na Italiju. To je bio ključni momenat sudske akcije “Mani pulite” (Čiste ruke) koja je počistila sa političke pozornice Hrišćansku demokratiju i Italijansku socijalističku partiju, koje su vladale Italijom gotovo pola veka, i sahranila Prvu republiku, otvarajući vrata za Drugu republiku i kompletno drugačiju političku pozornicu. Stiče se utisak, na osnovu indirektnih reakcija ostataka bivšeg režima, da je pokretanje postupka protiv Čađenovića onaj momenat u kome se istorija menja, odnosno određuje njen dalji pravac.

Naravno, razlika između Kjeze i Čađenovića je, osim u zanimanju, i u krivičnim delima za koje su ih teretili odnosno terete. U prvom slučaju korupcija, u drugom povezanost sa organizovanim kriminalom, ali ko zna dokle će nas istraga odvesti. Sličnost je u katarzičnom momentu kroz koje je nekada prolazilo italijansko društvo a danas crnogorsko, a ima dodirnih tačaka i između nekadašnjeg italijanskog tužioca Antonija Di Pjetra i specijalnog državnog tužioca Vladimira Novovića - prvi je imao 42 godine kada je pokrenuo "Mani pulite", drugi je na čelo SDT-a došao sa 43.

Neodoljivo podseća i stanje koje se može dočarati Gramšijevom opaskom da “staro umire a novo ne može da se rodi”. Partije koje su vladale decenijama - nije slučajno Hrišćanska demokratija apostrofirana kao “Beli kit” a lider socijalista Betino Kraksi kao Gino di Tako (italijanska verzija Robina Huda) - imale su brojne metastaze svih vidova korupcije i veza sa organizovanim kriminalom okoštalih tokom višedecenijske moći, ali su se i dalje kotrljale na vlasti po inerciji, ne shvatajući da je Berlinski zid pao i da Italijanska komunistička partija nije više “prokažena” u Vašingtonu i Briselu, odnosno da je postojala kredibilna alternativa.

Čađenović možda neće biti crnogorski Kjeza, u smislu da će on biti taj koji će odlučiti da sarađuje sa svojim dojučerašnjim kolegama i reći sve što zna, zarađujući status saradnika-svedoka i sve prateće beneficije. Međutim, njegovo hapšenje, mnogo više nego bivše predsednice Vrhovnog suda Vesne Medenice, predsednika Privrednog suda Blaža Jovanića ili policijskih funkcionera, podriva narativ da je prethodni tridesetogodišnji režim još uvek kompaktan, solidan i spreman da preokrene situaciju u svoju korist u dogledno vreme.

Ušli smo u vrlo dramatičan period. Vođe DPS-a gube kredibilitet i uticaj među svojim dugogodišnjim vernim “vojnicima”. Sa svakim novim hapšenjem, svakom novom aferom, od stanova do mita i zloupotrebe položaja, osionost i uverenje da su nedodirljivi se kruni. Dovoljno je da jedan od njih, kao Kjeza koji je bio istaknuti član milanskog ogranka Kraksijeve Italijanske socijalističke partije, progovori i čitava konstrukcija koja je građena tri decenije bi mogla da se sruši kao kula od karata. Svedoci-saradnici su kao trešnje, jedan vuče drugog.

Crnogorskim tužiocima je potreban neko kao Kjeza, ili kao Tomazo Bušeta, koji će skicirati iznutra kupolu ispod koje je Crna Gora stajala u prethodnim decenijama: negde će obezbediti ili ukazati na dokaze, negde objasniti dinamike koje nisu uvek najjasnije spoljnim posmatračima a fundamentalne su za stvaranje celokupne slike.

DPS pokušava da kupi vreme držeći Crnu Goru u trostrukoj blokadi. Predsednik Đukanović ne želi da da mandat Miodragu Lekiću, kandidatu većine u Skupštini Crne Gore da formira Vladu, DPS-ovi poslanici onemogućavaju sa SDP-om, SD-om i Bošnjačkom strankom izbor sudija Ustavnog suda, a Ivan Vuković koristi proceduralne žalbe Ustavnom sudu da ne preda vlast u Podgorici, a prošla su gotovo dva meseca od lokalnih izbora.

Čelnici prethodnog režima su svesni da nemaju podršku većine građana Crne Gore i budući da više ne mogu da manipulišu biračkim spiskovima, turistima glasačima iz Evrope i okolnih zemalja, kao i da drže većinu medija pod kontrolom, nemaju minimalnu šansu da se vrate na vlast preko izbora. Između ostalog i zbog koalicionog kapaciteta koji i dalje ne dobacuje dalje od dugogodišnjih privezaka i pored pokušaja da izoluju DF i privuku sebi druge stranke, od Demokrata do Evrope sad.

Zato pokušavaju na sve moguće načine da ubede partnere u EU i NATO-u da im otvore put da se vrate na vlast šireći strah od navodnog malignog uticaja Beograda i Moskve, odnosno da je Demokratski front peta kolona Srbije i Rusije u Crnoj Gori, a Demokrate, Ura i Evropa sad su kao dečica koju je “frulaš iz Hemelina”, čitaj Demokratski front, omađijao i vodi ih u zagrljaj Srbije i Rusije. Iz tog propagandnog lonca izlaze poređenja Crne Gore sa Ukrajinom, a Srbije sa Rusijom, igrajući na kartu poslovičnog površnog poznavanja balkanskih prilika čelnika EU i SAD i uslovne reakcije da budu na strani onih koji su protiv Moskve.

Indikativno je da se predstavljanje Srbije kao antizapadnog faktora i njeno maliciozno povezivanje sa Rusijom podudara u potpunosti sa narativom koji širi Priština ne bi li obezbedila sebi što povoljniji položaj u pregovorima sa Beogradom oko budućnosti Kosova. Ruku na srce, režim Aleksandra Vučića svojim ambivalentnim potezima čini delimično verodostojnim takve priče, ali ne zbog približavanja Rusiji već zato što želi da učvrsti autoritarni režim po ugledu na Orbanov u Mađarskoj ili Erdoganov u Turskoj, igrajući na više stolova, uključujući i ruski.

Cilj DPS-ove propagande je utiče na zapadne partnere da izvrše uticaj na Demokrate, Uru i Evropu sad da se odreknu saradnje sa DF-om u ime “navodnog” evropskog puta Crne Gore. Stvarni razlozi su sasvim drugačiji. Računica DPS-a je da bi uz raspisivanje izbora bila formirana i tehnička vlada koja bi ih pripremila i u kojoj bi DPS kao pojedinačno najjača parlamentarna stranka imala najveći uticaj. Održavanje, pa čak i privida, da je DPS još uvek u igri bi bio signal osobama koje su pod istragom da drže jezik za zubima i da ne sarađuju sa tužiocima, čekajući povoljan momenat da ih izvuku, na ovaj ili onaj način, iz procesualnih neprilika. Tim pre, ako bi uspeli u nameri da izoluju DF na političkoj sceni kao rusku “longa manus”.

Taktika DPS-a i njegovih dodavača iz dela nevladinih organizacija koje su neka vrsta civilnog krila za davanje evropskog kredibiliteta DPS-u bi možda i imala bolje rezultate da im nije promakla jedna činjenica: metaforički rečeno ono što je bio pad Berlinskog zida za italijansku političku scenu, to je za Crnu Goru bila promena politike SAD na Balkanu, odnosno borba protiv organizovanog kriminala i korupcije. Rusija ostaje neprijatelj broj 1 za Vašington na Balkanu, ali više nije dovoljno imati retoričko-propagandno antiruski i proevropski stav za opraštanje veza sa organizovanim kriminalom i širenje korupcije, bilo kao oni koji korumpiraju ili koji su korumpirani. Dugogodišnja doktrina američke politike trpljenja "our bastard" ne važi više, barem ne na Balkanu. Plus, Evropa sad nije samo kredibilna alternativa DPS-u već i DF-u.

Priča u Italiji završila se nestankom svih političkih partija koje su bivstvovale na političkoj sceni Prve republike. Najmoćniji političari su završili u dugotrajnim procesima - Đulija Andreotija koji je 40 godina bio premijer ili ministar spasilo je zastarevanje krivičnog dela od izvršne presude za saradnju sa mafijom - a Betino Kraksi je umro u Tunisu kao begunac od ruke pravde. Rođena je Druga republika, baš kao što bi mogla da bude rođena i Druga crnogorska republika, jer sa ovom iz 2006. godine sem DPS-a malo ko je zadovoljan.

( Željko Pantelić )