Šta je obilježilo 2022. i najavilo 2023. godinu: U znaku triju vlada

Mučno partijsko pregovaranje o vladama, kratki politički brakovi i njihovi burni razvodi uz teška međusobna optuživanja visokih državnih zvaničnika, nenajavljeno potpisivanje Temeljnog ugovora (TU) sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC), nonšalantno izigravanje Ustava, vaskrsenje starih savezništava i rađanje novih snaga, paraliza institucija, šavnički izborni cirkus u nastavcima, opstruiranje promjene vlasti u Podgorici, prijetnje EU prekidom integracija...

Tako bi, ukratko, izgledala skica političkog pejzaža Crne Gore u 2022. godini, u kojoj nije, kako su najavljivale neke stranke, došlo do stabilizacije vlasti i reformi, već do zaoštravanja društveno-političkih prilika i nastavka “zamrzavanja” institucija, što, upozoravaju zvaničnici Zapada, može ugroziti i međunarodnu poziciju države.

Da li će se ići ka raspletu ili zapletu krize, trebalo bi da se zna do kraja januara, do kad EU, uz prijetnju stopiranjem pregovora, očekuje da parlament izabere sudije Ustavnog suda (US) i tako izbavi tu instituciju iz troipomjesečne blokade.

Nešto ranije, do 20. januara, trebalo bi, kako tvrde iz skupštinske većine, da bude poznato i da li će ona uspostaviti novu vladu, po izmijenjenom Zakonu o predsjedniku, čemu se Zapad oštro protivi, osporavajući taj akt.

Kraj jedne vlasti, teško “porađanje” i brzi krah druge, te pregovori o konstituisanju treće okosnica su svih političkih dešavanja u godini na izmaku.

Rađanje nove većine iz raspada prve post DPS Vlade

Nju je Crna Gora otpočela s ekspertskom Vladom Zdravka Krivokapića, koja je od formiranja u decembru 2020. bila dominantno razdirana nesuglasicama ključnih subjekata koji su je izabrali - Demokratskog fronta (DF), Demokrata i Građanskog pokreta (GP) URA.

Najave da joj je “odzvonilo” i da se uveliko pregovara o novoj, još jednu potvrdu dobile su sredinom januara kad je lider GP URA i tadašnji vicepremijer Dritan Abazović predložio stvaranje manjinskog kabineta, kao modela, kako je tvrdio, za deblokadu pravosuđa i ubrzanje pregovora s EU.

Saopštio je da svoju ideju nudi svim političkim akterima, ali da u budućoj vladi ne mogu biti dva najveća - opoziciona Demokratska partija socijalista (DPS) i DF.

Odmah potom Abazović je s DPS-om i saveznicima te stranke zatražio izglasavanje nepovjerenja Krivokapićevom kabinetu, dok su DPS i partneri predložili smjenu šefa Skupštine Alekse Bečića (Demokrate).

Nezadovoljstvo tim potezima izazvalo je proteste građana u kojima su učestvovali ministri tada bliski Krivokapiću, Milojko Spajić, Jakov Milatović, Vesna Bratić... U protestima su sudjelovali i funkcioneri Demokrata, da bi ta stranka kasnije organizovala skupove širom države.

Krivokapićev odgovor bio je traženje Abazovićevog razrješenja i skraćenja mandata parlamentu, kako bi se išlo na prijevremene izbore, ali predlozi nisu došli do plenuma (nisu uvršteni u dnevni red).

Međutim, jeste Abazovićev, koji je 4. februara rezultirao rušenjem Krivokapićeve Vlade glasovima GP URA, CIVIS-a, DPS-a i partnera, godinu i dva mjeseca nakon što je formirana. Tri dana kasnije, iste partije razriješile su i Bečića.

Tim odlukama ozvaničen je raspad prve vlade izabrane poslije smjene trodecenijske vladavine DPS-a na izborima 30. avgusta 2020, i najavljeno stvaranje nove skupštinske većine.

Temeljni ugovor za brz i buran razvod

Tokom februara Abazović je o novoj vlasti, osim s budućim saveznicima, razgovarao i s dijelom dotadašnjih. Iz DF-a su tvrdili da ih je čelnik GP URA uvjerio da želi novi dogovor tridesetoavgustovskih pobjednika, da bi onda krajem tog mjeseca organizovali blokade saobraćajnica u više gradova, poručujući da je to opomena da se ne dozvoli povratak DPS-a, koji je najavio podršku manjinskom kabinetu, bez učešća u njemu.

Pregovori nisu stali, a u međuvremenu je predsjednik države Milo Đukanović (DPS) obavio konsulatacije s predstavnicima partija, i 3. marta dao Abazoviću mandat za sastav vlade.

Iako su iz GP URA tvrdili da je država blizu dobijanja nove vlasti, tada je otpočelo gotovo dvomjesečno međupartijsko nadgornjavanje u pregovorima i borba za pozicije.

DPS, koji je zbog invazije Rusije na Ukrajinu u jednom trenutku predlagao i formiranje političkog kabineta, tražio je da u vladi budu Socijaldemokratska partija (SDP) i Socijaldemokrate (SD), što je odbijala do tada vladajuća Socijalistička narodna partija (SNP). S druge strane, SDP i SD nisu željeli u vlasti SNP.

Ta stranka, čijem je rukovodstvu trebalo dugo vremena da ubijedi članstvo da podrži razgovore o manjinskoj vladi, prihvatila je ipak da u njoj bude SDP, pa je Abazović krajem aprila Skupštini predložio kabineta s 20 ministara, u kom će se, osim te dvije partije i GP URA i CIVIS-a, naći i stranke manjinskih naroda.

Vlada je izglasana 28. aprila na Cetinju, na sjednici koju je, suprotno Poslovniku parlamenta i Ustavu, zakazala novoupostavljena većina. Istog dana, istim glasovima, za novu predsjednicu Skupštine izabrana je Danijela Đurović (SNP).

Sklad između ideološki suprotstavljenih novih saradnika, trajao je samo dva mjeseca, do 28. juna, kad je objavljeno da su Vlada i SPC načelno uskladile radnu verziju TU. Tekst dokumenta utvrđen je na Vladi deset dana kasnije, uz žučnu polemiku Abazovića i ministara iz SNP-a s kolegama iz SDP-a Raškom Konjevićem i Rankom Krivokapićem.

DPS i SDP zbog toga uskraćuju podršku Abazoviću, tvrdeći da je TU u suprotnosti s Ustavom i da ugrožava državne interese. Abazović te navode odbija, poručujući da je tekst u skladu s Ustavom. Tvrdi da će obaranje Vlade odgovarati pojedinim strukturama i da je to “pokušaj vraćanja biznisa od 500 miliona eura”.

Trećeg avgusta, bez prethodne najave, on i patrijarh srpski Porfirije potpisali su u Podgorici TU, iako je premijer ranije demantovao tvrdnje nekih medija da će tog dana parafirati dokument.

Kao odgovor, DPS, SDP, SD, Liberalna partija i Demokratska unija Albanaca traže razrješenje Vlade, koju 19. avgusta obaraju uz podršku Bošnjačke stranke, Demokrata, Ujedinjene i Prave, samo 113 dana nakon što je izabrana.

Na sjednici na kojoj je srušen, Abazović je Konjevića i njegovog prethodnika na mjestu ministra odbrane Predraga Boškovića (DPS) optužio da su “politički izvođači destabilizacije”, koja je, kako je rekao, pokrenuta zbog borbe protiv šverca cigareta. Konjević je odgovorio da je Abazović “patološki lažov” ako tužiocima ne ponudi dokaze, dok je Bošković rekao da mu čelnik GP URA crta metu.

Optuživanje je nastavljeno i poslije toga, a bilo ga je i prethodnih dana kad je Konjević objavio dokument čije porijeklo nije otkrio, a u kom, između ostalog, piše da je, prema operativnim saznanjima, šverc cigareta odobren od Abazovića. Premijer je na to uzvratio riječima da je Konjević “zaštitnik mafije”.

Krojenje vlade po sumnjivom zakonu

Po rušenju Abazovića, DF je krenuo da radi na realizaciji ideje ponovnog okupljanja tridesetoavgustovskih pobjednika u vlasti, o kojoj se počelo govoriti još nakon što su DPS i SDP najavili uskraćivanje podrške premijeru.

Predstavnike nekadašnje većine za pregovarački sto je, početkom septembra, pozvao jedan od prvaka DF-a Andrija Mandić.

Uslijedilo je više rundi pregovora bez rezultata, u kojima je dio partija međusobno ratovao, optužujući drugu stranu za opstrukcije, pa su izgledi za kompromis bili minimalni. Međutim, došlo je do određenih pomaka - stranke su se saglasile da lider Demosa Miodrag Lekić bude kandidat za mandatara i načelno dogovorile paritetnu podjelu vlade - da polovina njenih članova bude iz redova GP URA, CIVIS-a, SNP-a i manjinskih partija, da drugu čine ostale stranke, a da Lekić ima “zlatni glas”.

Pošto je rok za predlaganje mandatara bio 19. septembar i pošto Đukanoviću nisu poslati potpise podrške za Lekića, koje je DF najavio, šef države nije mu dao mandat, rekavši da nije stekao utisak da postoji većina koja bi mogla uspostaviti vladu. Stoga je predložio skraćenje mandata parlamentu, ali inicijativa nije stigla na plenum.

Nezadovoljni Đukanovićevom odlukom, poslanici DF-a predložili su izmjene Zakona o predsjedniku kako bi Lekić postao mandatar, i s kolegama iz većine usvojili ih početkom novembra. Više pravnika, uključujući bivšeg sudiju US, ocijenilo je da je izmjenama grubo prekršen Ustav, pored ostalog zato što se nižim pravnik aktom mijenja viši. Zbog toga je DPS s partnerima u novembru i decembru učestvovao u protestima pod sloganom “Ima nas”, pozivajući na povlačenje zakona i održavanje vanrednih izbora.

Izmjene su, nakon što ih je Đukanović vratio na ponovno odlučivanje, a Venecijanska komisija osporila, ponovo usvojene prije dvadesetak dana. Zbog toga neke države Zapada, poput SAD-a, nagovještavaju mogućnost nepriznavanja vlasti koja bi bila konstituisana u skladu s njima.

Prvi korak na tom planu napravljen je u četvrtak, kad je parlament, nakon što su predsjedniku dostavljeni novi potpisi za Lekića, konstatovao da je mandatar. Skupština je inače dva dana ranije usvojila predlog za pokretanje postupka utvrđivanja da li je Đukanović povrijedio Ustav kad nije dao mandat Lekiću.

Ustav nema ko da čuva

Upozorenja Zapada stigla su ne samo zbog sumnjivog zakona, već i zbog neizbora sudija US, koji od sredine septembra, kad je sudija Miodrag Iličković penzionisan, nema kvorum za rad.

Julski pokušaj sprečavanja da dođe do blokade institucije, propao je zbog stranačkih kalkulacija. Iako se nezvanično najavljivalo da bi jedan kandidat mogao da bude izabran, niko od 17 prijavljenih (na tri konkursa za četiri mjesta) nije dobio prolaz na Ustavnom odboru.

Raspisan je novi oglas, u oktobru predložena četiri kandidata, ali nijedan od njih, ni nakon dva kruga glasanja i parlamentarnog dijaloga partija između toga, nije izabran.

Nešto bolji ishod bio je prilikom odlučivanja o Sudskom savjetu, za čijeg je člana, iz reda ugledih pravnika, izabran jedan kandidat (profesor Radoje Korać).

Izaslanici EU zaprijetili su Crnoj Gori mogućnošću prekida pregovora ako najkasnije do kraja januara ne bude izabrano svih četvoro sudija, naglašavajući da je to rješenje za izlazak iz političke nestabilnosti, koju je u Izvještaju o napretku za 2022. zabilježila i Evropska komisija. Stoga je Ustavni odbor prošle sedmice raspisao novi oglas, a rok za podnošenje prijava je zakonski najkraći - 15 dana.

Osposobljavanjem US-a, saglasni su i domaći i inostrani akteri, stigli bi odgovori na mnoga ustavno sporna pitanja koja su otvorena ove godine - TU, “zetske zakone”, Zakon o predsjedniku, neodređivanje Lekića za mandatara...

Taj sud je, dok je bio funkcionalan, proglasio kao neustavne izmjene Zakona o lokalnoj samoupravi, kojima su lokalni izbori u više opština, odgođeni za oktobar.

Deblokada US-a neophodna je i kako bi se dogodila promjena vlasti u Podgorici, koju je DPS na izborima u oktobru izgubio nakon 24 godine. Predsjednik Izborne komisije Glavnog grada iz reda te stranke, odbija da dozvoli proglašenje konačnih rezultata, navodeći da se to ne može desiti do odluke US-a po žalbama. Međutim, neke komisije učinile su to uprkos žalbama.

Zbog sprečavanja smjene vlasti, tridesetoavgustovska većina je 27. decembra usvojila još jedno potencijalno sporno rješenje - izmjene Zakon o lokalnoj samoupravi, koje će omogućiti uvođenje prinudne uprave u Glavnom gradu, što je, čim zakon stupi na snagu, najavio premijer Abazović.

Šavnički izbori bez kraja i reda

Oktobarski izbori upravo su jedan od događaja koji je obilježio 2022. u Crnoj Gori i promijenio “krvnu sliku” njene političke scene. Iz njih je, kao najveći pobjednik, izašao prije pola godine formirani Pokret Evropa sad bivših ministara Spajića i Milatovića. Osim u Podgorici, gdje su osvojili čak 13 mandata (jedino je koalicija oko DPS-a imala više), odlične rezultate postigli su i u Danilovgradu, Tivtu i Žabljaku.

S druge strane, najveći gubitnik je DPS, koji je poražen u većini od 14 opština u kojima se glasalo, uključujući i u one u kojima je do oktobra dominirao - Kolašinu, Pljevljima, Danilovgradu i Žabljaku. Neuspjeh su prethodno pretrpjeli i na martovskim izborima u Beranama i Ulcinju.

Posebnu pažnju crnogorske javnosti izazvali su izbori u Šavniku, koji još nisu okončani na dva birališta, zato što članovi biračkih odbora iz koalicije koju predvodi DF, ne dozvoljavaju dijelu novoupisanih birača da glasaju, jer tvrde da nisu iz toga grada gradom i da su prepisani da bi podržali vladajući DPS.

Od 23. oktobra održano je čak devet krugova glasanja u toj varošici, koje je obilježio veliki broj incidenata, uključujući i fizičke sukobe, zbog čega je tužilaštvo podnijelo optužne predloge protiv više osoba. Prošle sedmice nije se glasalo, a neće ni ove zato što tamošnja izborna komisija nije postigla dogovor o ponavljanju izbora.

Godina raspleta ili zapleta

Osim na epiloge dešavanja u Podgorici i Šavniku, u 2023. najvažniji mogli bi da budu oni u vezi nove vlade i US-a.

Ako dogovora o vlasti ne bude, prijevremeni izbori biće izgledni i pripremaće ih Abazovićev kabinet, koji je, zbog smjena i ostavki, u krnjem sastavu, i koji je duže u teničkom nego u redovnom mandatu.

Međutim, prije održavanja izbora biće potrebno osposobiti US. U suprotnom, ocjenjuju pojedini poznavaoci političkih prilika, šavnički slučaj može se prenijeti na cijelu državu.

Ako se i postigne kompromis o vlasti, u 2023. svakako će se na birališta, jer državu očekuju redovni predsjednički izbori, koje bi početkom godine trebalo da raspiše šefica parlamenta.

Oni bi, potencijalno, mogli da odrede političku sudbinu lidera DPS-a, čija stranka od avgusta 2020. knjiži poraze i kojoj je institucija predsjednika trenutno najvažnija karta u rukama.

U novoj godini glasaće se i u Tuzima, drugi put od formiranja te opštine, pošto je Đukanović za 5. mart raspisao izbore.

Događaj vrijedan pažnje mogao bi da bude i popis stanovništva, koji je bivši premijer Krivokapić najavljivao za 2022, ali koji se nije dogodio.

Parlament je usvojio Zakon o popisu, a ministar finansija Aleksandar Damjanović saopštio da trenutno ne postoji politička stabilnost za njegovo organizovanje, ali da je relano da bude održan u oktobru ili novembru.

( Nikola Dragaš )