INTERVJU Liješević: Crna Gora ima preduslove da sve oblasti umjetnosti podigne na još viši nivo

Ime Branislave Liješević neraskidivo je vezano za Grad teatar, budući da je njen rad znatno uticao i doprinio da ovaj festival postane jedan od najrenomiranijih na Mediteranu.

U godini osnivanja festivala je bila član organizacionog odbora Grad teatra, dvije godine bila je pomoćnik direktora, a dvanaest godina, u periodu od 1990. do 2001. godine, bila je direktorka i selektorka dramskog programa. Nakon 15. festivala, kada je Grad teatar ostao bez glavne pozorišne scene na Citadeli i bez koncertne i izložbene dvorane u crkvi Santa Marija obznanila je da se povlači sa mjesta direktora. Gradu teatru se vratila još jednom, tokom 2004. i 2005. godine, kao selektor dramskog programa.

Vrijeme kada je ona bila na čelu Grad teatra bilo je vrijeme političkih turbulencija, velikih sukoba, promjena i kriza. Uspjela je tada, ne samo da festival opstane i da se održi i u godinama kada je već bio vidljiv raspad Jugoslavije, kada su bujale nacionalne netrpeljivosti i lokalne nesuglasice, već i da zauzme visoko mjesto na listi evropskih pozorišnih festivala i da se u regionu pozicionira kao najprepoznatljiviji kulturni brend Crne Gore, što je ogroman uspjeh ne samo za Budvu, nego i za cijelu državu.

U vrijeme kidanja svih veza, uključujući i one u pozorišnom svijetu, činjenica je, što se može dokumentovati iz festivalskih programa, da je Grad teatar ostao potpuno otvoren. Održao se kao slobodna, kulturna manifestacija koja je pozivala ljude sa svih strana, a prvenstveno iz ex-jugoslovenskih republika. Na budvanski festival su umjetnici i pozorišta iz Makedonije, Slovenije, Bosne i Hercegovine i Hrvatske počeli dolaziti već od 1995. godine, prije nego na druge festivale u regionu. Tih godina kroz Budvu su prodefilovali i najveći projekti Evrope i svijeta, a Grad teatar je bio i velika “odskočna daska” u karijeri mnogim crnogorskim umjetnicima koji danas imaju značajne karijere.

Zahvaljujući takvom vođenju festival je dobijao mnogobrojne ponude za gostovanja, kao i ponude za koprodukcije i saradnju. Tokom tog vremena, u pravom smislu te riječi, počinje i produkcija Grad teatra “Kanjošem Macedonovićem”, dramom koju je, prema noveli Stefana Mitrova Ljubiše, napisala i režirala Vida Ognjenović. S Kanjošem je teatar posegao za legendama budvanskog kraja, kao i, nešto kasnije, sa dramama “Trus i trepet” i “Jegorovim putem” koje su bile dio “budvanskog ciklusa” iste rediteljke. Slijedile su mnoge druge produkcije poput “Čekajući Godoa” Harisa Pašovića, “Majka Courage” Rahima Burhana, “Lažni car Šćepan Mali”, “Troil i Kresida”, “Radovan III” i “Leons i Lena” u režiji Dejana Mijača. “Konte Zanović”, Radmile Vojvodić, “Banović Strahinja”, “San letnje noći”, “Karolina Nojber” i “Ivanov” Nikite Milivojevića, “Jarma” Ljuboslava Majere, “Kokoška” Jagoša Markovića, “Bura” Slobodana Unkovskog, “Antigona u Njujorku” kojom se poslije tri decenije pauze reditelj Boro Drašković vratio na pozorišnu scenu.

Zbog svega nabrojanog Branislava Liješević je prva dobitnica Jubilarne nagrade JU “Grad teatar” za poseban doprinos festivalu. Danas je možemo sresti u Budvi kao publiku festivala. U godini kada se Budva kandiduje za Evropsku prijestonicu kulture, željeli smo da čujemo njeno mišljenje o ovom čuvenom festivalu danas, kao i o kulturi u Crnoj Gori uopšte.

Vodili ste festival koji je bio jedan od najpoznatijih na kulturnom prostoru one velike Jugoslavije, danas je to teško i zamisliti. Da li smatrate da je to bila prednost ili mana?

Mislim da vrijeme koje je prošlo od tada nije ugrozilo ni značaj ni veličinu onoga Grad teatra kojeg sam ja vodila. Kada se nešto osnuje na dobrim temeljima to traje. Koncepcija ovog festivala se poklopila sa mogućnostima, prošlošću i vizuelnom prepoznatljivošću Budve i njenog zaleđa. Može se reći da je Budva čekala vjekovima na ovaj festival i da se ta srećna okolnost desila krajem dvadesetog vijeka. Ljudi koji su smislili Grad teatar uzeli su u obzir sve okolnosti i od prvog festivala se vidjelo da su našli najbolje rješenje.

Veliki rad i trud je uložen da se festival prihvati u sredini u kojoj je nastao i da mu se da adekvatan značaj koji ima za grad Budvu. Grad teatar jeste bio jedan od najpoznatijih na kulturnom prostoru Jugoslavije ali to je on i sad, iako te Jugoslavije nema. Bilo je raznih lutanja, neki su htjeli da ga naprave po svojoj mjeri, ali on se održao uprkos svemu.

Koja umjetnička imena biste mogli izdvojiti kao posebno značajne saradnike u Vašoj karijeri?

Gotovo da nije bilo imena sa prostora Jugoslavije koji nisu učestvovali u stvaranju programa Grad teatra: Dejan Mijač, Dušan Jovanović, Boro Drašković, Vida Ognjenović, Haris Pašović, Egon Savin, Rahim Burhan, Jagoš Marković, Nikita Milivojević, Radmila Vojvodić, Branislav Mićunović, Milan Karadžić, Slobodan Unkovski... Tu su značajni muzički umjetnici iz zemlje i svijeta, slikari, pjesnici... Na primjer, Ronald Harvud veliki engleski pisac je stigao u Budvu po nagradu koja mu je dodijeljena na trgu između crkava.

Brend festivala “Grad teatar” traje već trideset i sedam godina. Kako biste uporedili festival onda i danas?

Mislim da svako vrijeme nosi svoje posebnosti. Normalno je da vrijeme utiče i na oscilacije u kvalitetu programa, ali ja sad zaista nemam nikakve primjedbe na ovaj ovovremeni Grad teatar. U vrijeme kad propadaju mnoge stvari u svjetskoj kulturi i civilizaciji, Grad teatar se drži i na čast je Budvi, Crnoj Gori i poklonicima umjetnosti. Moram da kažem da je i u ovom trenutku Grad teatar vrlo cijenjen na prostoru bivše Jugoslavije, iako su se mnoge stvari promijenile. Vrijeme danas nije naklonjeno kulturi kao kad sam ga ja vodila.

U vrijeme kada ste Vi vodili festival često je bio izložen različitim kritikama, uprkos tome što je bio jedan od najprestižnijih događaja na tom velikom prostoru. Kako danas gledate na to?

Kada nešto ima svoje temelje i čvrstu koncepciju teško da će ga razne kritike i podmetanja ugroziti. Kritike su se odnosile na saradnju sa beogradskim teatrima i umjetnicima. Moramo se prisjetiti da su tada bile na snazi sankcije i da su Crna Gora i Srbija, koje su tad činile jednu zemlju - Jugoslaviju, bile izolovane, ali i tad smo uspijevali da dovodimo predstave iz Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Makedonije i Evrope. Mislim da su kritike dolazile od onih ljudi koji su se osjetili ugroženi što oni nisu vodili Grad teatar.

U to vrijeme je republika, a danas država Crna Gora, stajala iza festivala Grad teatar. Danas je to grad Budva. Šta mislite da je bolje za festival i za ambijent kulture uopšte?

Grad teatar je tada imao svu podršku grada, države i ministarstva kulture, što je bila sjajna formula da se napravi jedan značajan festival i poseban kulturni projekat u Crnoj Gori. Bilo je razumijevanja od predsjednika Vlade Mila Đukanovića koji je bio i predsjednik Savjeta Grad teatra i ta podrška je rezultirala velikim projektima, značajnim gostovanjima pozorišta iz svijeta i umjetnicima koji su dali pečat programu Grad teatra kao svjetskom događaju. Danas je teže održati nivo koji je festival imao, ali menadžment festivala to uspijeva nekom čarolijom i istinskim zalaganjem i ja im na tome čestitam.

Mislim da je podrška grada vrlo značajna, odnosno nezamjenljiva i da je festival dio istorije i turističke ponude Budve. Ne bi bilo na odmet da i Ministarstvo kulture uvrsti Grad teatar u institucije od nacionalnog interesa. Možda je to i učinjeno, ali ja nemam tu informaciju.

Kakvo je Vaše mišljenje o festivalu danas. U kom pravcu bi trebalo da ide?

Festival je dobro vođen u današnje vrijeme. Brojne koprodukcije svjedoče o tome da je on utemeljen i u Crnoj Gori i u regionu. Sve institucije kulture su u današnje vreme ugrožene nedostatkom sredstava za rad, ali saradnja i koprodukcije omogućavaju da se naprave značajni projekti. Ono što danas ima Grad teatar su sjajne veze sa pozorištima u regionu i ugled ozbiljnog i sjajnog partnera u pravljenju velikih projekata koje samo jedna pozorišna kuća ne može sama napraviti.

Neizostavno je pomenuti da je Vaš sin, Boris Liješević, danas ugledni reditelj čije se predstave igraju u mnogim zemljama. Da li mislite da mu je Vaša karijera pomogla ili odmogla na tom putu?

Moj sin Boris je imao sreću da raste uz Grad teatar. Vrlo rano je počeo da gleda predstave i sam počeo da, kao gimnazijalac, režira predstave sa svojim vršnjacima u ambijentu, na Ričardovoj glavi i drugim prostorima Budve. On je prepoznao svoju sklonost ka pozorištu i to mu je odredilo i profesiju. Što se moje pomoći tiče nisam sigurna da je bila presudna. Nekad je čak bila i kontraproduktivna.

Grad Budva je kandidat za titulu Evropske prijestonice kulture 2028. godine. Koje mogućnosti, po Vašem mišljenju, ovo donosi i šta biste savjetovali ljudima koji rukovode gradom?

Vrlo se radujem kandidaturi Budve za Evropsku prijestonicu kulture. Budva je to zaslužila i svojom istorijom i geografskim položajem i blizinom sa velikom grčkom i helenskom kulturom. Treba samo nastaviti sa poboljšavanjem uslova za izvođenje kulturnih programa, učiniti da duž cijele obale bude mjesta za izvođenje ambijentalnih predstava, da se turisti kao i do sada vezuju za programe Grad teatra i da se na svakom koraku vidi da je Budva poseban grad sa svojom istorijom i pogledima na umjetnost i kulturu.

Koliko pratite dešavanja na crnogorskoj kulturnoj sceni danas i kakvo je Vaše mišljenje o tome? Šta mislite o strategiji razvoja kulture u Crnoj Gori? Šta bi nam trebalo, a šta nedostaje ovdje?

Mislim da u Crnoj Gori kultura ima uslove da se razvije na viši nivo. Crna Gora ima potencijala da bude primjer brige o kulturi, samo joj treba više pažnje i sredstava od strane države. Ima svoj nacionalni teatar koji promoviše mlade reditelje i glumce, dovodi predstave iz drugih gradova regiona. Više sredstava bi olakšalo rad na tom polju. Ja ovdje govorim samo o dramskoj umjetnosti, ali Crna Gora ima sve preduslove da sve oblasti umjetnosti podigne na još viši nivo.

( Vuk Lajović )