Policija nemarna ili namjerno oklijevala

Brazilski vojnici juče su, dan nakon najtežeg napada na državne institucije od povratka demokratije 1980-ih, uz podršku policije uklonili kamp koji su pristalice desničarskog bivšeg predsjednika Žaira Bolsonara postavile u prijestonici.

Predsjednik Luis Injasio Lula da Silva, koji je 1. januara preuzeo dužnost nakon tijesne pobjede na izborima u oktobru, obećao je da će odgovorni za nasilje biti izvedeni pred lice pravde, nakon što su demonstranti u upadu koji je podsjetio na onaj od 6. januaru u Sjedinjenim Državama, polomili prozore i najmještaj, uništili umjetnička djela i ukrali oružje i memorabilije iz državnih institucija.

Invazija nekoliko hiljada Bolsonarovih pristalica na predsjedničku palatu, zgradu Kongresa i Vrhovnog suda u nedjelju veče je bila dramatična i šokantna, ali je kao pokušaj puča veoma brzo propala.

Međutim, ono što je bilo upečatljivo jeste primjetno spora reakcija policije - čak i nakon dolaska više od 100 autobusa - što je, kako ističe agencija AP, podstaklo pitanja da li su vlasti prosto ignorisale brojna upozorenja, potcijenile snagu protesta, ili su na neki način bile saučesnici. Javni tužioci u prijestonici su saopštili da su lokalne bezbjednosne snage u najmanju ruku bile nemarne.

Ekstremisti su zauzeli glavne državne zgrade iznenađujuće lako, što ukazuje na saučesništvo pojedinih pripadnika bezbjednosnih snaga zaduženih za čuvanje modernističkog kompleksa u srcu Brazilije. Međutim, kako ističe “Fajnenšl tajms” (FT), pošto su zauzeli zgrade izvršne, pravosudne i zakonodavne vlasti, demonstranti nijesu predstavili nikakav plan osim lomljenja namještaja, prozora, umjetničkih djela i fotografisanja jedni drugih.

U roku od nekoliko sati, obezbjeđenje je povratilo kontrolu nad zgradama i uhapsilo preko 1200 ljudi. Vrhovni sud je suspendovao guvernera Brazilije zbog toga što nije uspio da spriječi invaziju.

Vodeći brazilski mediji su jednoglasno osudili “teroristički čin” ekstremne desnice i zahtijevaju kaznu učesnika.

Nijedan relevatan politički lider u Brazilu nije podržao postupke ni zahtjeve demonstranata. Predsjednik SAD Džo Bajden pridružio se svjetskim liderima koji su osudili nerede nazivajući ih “nečuvenim”, dok je Bolsonaro negirao da je huškao pristalice, a na Tviteru je objavio da su izgrednici svojim postupcima “prešli liniju”.

Opšti utisak je da se u Brazilu odigrala velika drama sa farsičnom nijansom, piše FT i dodaje da su najozbiljniji napad na brazilsku demokratiju od kraja vojne vladavine 1985. izveli demonstranti bez vidljivog vođe i bez jasnog plana.

Ispostavilo se i da je, nezavisno od simpatija koje pojedini vojnici ili pripadnici policije očigledno gaje prema desničarskoj agendi, rukovodstvo brazilskih bezbjednosnih snaga ipak ostalo na strani demokratije.

”Moja najveća briga u narednim danima je šta će se dogoditi sa bezbjednosnim snagama i njihovom sposobnošću da garantuju bezbjednost širom zemlje”, kazala je za FT Monika de Bole, ekspetkinja za Brazil na Peterson institutu Međunarodne ekonomije u Vašingtonu. “U koliko mjeri će vlasti širom zemlje biti u stanju da spriječe akcije poput ove i ovakvu vrstu domaćeg terorizma?”.

Invazija se nije dogodila iznenada, a grupe desničarskih demonstranata kampuje ispred vojnih kasarni u različitim djelovima zemlje još od kraja oktobra i zahtijevaju da vojska smijeni Lulu. Vojnici se nijesu pridružili demonstrantima, ali ih nijesu ni rastjerali.

Prije nedjelje rijetki su proteste shvatali ozbiljno, a oni nijesu uspjeli da spriječe Lulinu inauguraciju 1. januara koja je protekla mirno i u karnevalskoj atmosferi.

Bolsonaro, koji je sinoć zbog bolova u predjelu stomaka primljen u bolnicu, mora snositi odgovornost za mučne scene iz Brazilije. Mada je bio iznenađujuče povučen nakon izbora, čiji su rezultat priznali čak i neki njegovi politički saveznici, podsticao je uvjerenje kod svojih tvrdokornih pristalica da je elektronski sistem glasanja podložan prevarama, mada nikad nije predočio dokaze. On je dramu u Braziliji pratio sa bezbjedne udaljenosti u Floridi, a agencija AP piše da se njegov sin poslanik Eduardo Bolsonaro u više navrata sastao sa bivšim predsjednikom SAD Donaldom Trampom, Trampovim dugogodišnjim saveznikom Stivom Benonom i savjetnikom Džejsonom Milerom.

Ipak, propala pobuna naglašava poteškoće sa kojima se suočava Lula na početku svog trećeg mandata u manje naklonjenim ekonomskim i političkim okolnostima u odnosu na njegove prethodne administracije od 2003-10.

Mada većina Brazilaca snažno podržava demokratski izabranu vladu, značajna manjina ljevičarskom lideru nikada nije oprostila korupciju koja je cvjetala tokom vladavine njegove Radničke partije ili duboku recesiju za vrijeme vlade njegove nasljednice Dilme Rusef.

Pored posrnule ekonomije, rasta siromaštva i izuzetno podijeljenog društva 77-godišnji predsjednik sada treba da brine i o pobunama ekstremne desnice.

”Ovo će biti velika smetnja za Lulinu vladu narednih nedjelja i mjeseci”, kazao je za FT Oliver Stenkel iz Fondacije “Getulio Vargas”. “Izazovi pred Lulom su izuzetno složeni i uključuju ne samo ekonomiju već i duboko podijeljeno društvo sa radikalnim elementima, koji moguće da uključuju i djelove bezbjednosnog establišmenta”.

( N. Bogetić )