Papa koji nije volio da vlada

Nije slučajno da su smrt i opraštanje od pape Benedikta XVI prošle nedjelje u Rimu, izazvali veliko zanimanje širokih krugova italijanske, evropske i svjetske javnosti.

Opraštanje, razumljivo i prije svega vjernika od pape, ali i mnogih drugih vrlo širokog profila, pa i (instant) istoričara koji već imaju razloga da se dokumentovano bave sahranom jednog pape od kojeg se oprostio drugi papa. Događaj bez presedana u dugoj istoriji Vatikana.

Šire interesovanje za Racingera proističe zbog njegove prepoznatljive individualnosti, prije svega rafiniranog mistika pa sve do impozantnog teološko-filozofskog djela koje je ostavio u knjigama, raspravama, intervijuma.

Veliku znatiželju izazva Racingerov “Duhovni testament”, rukopis napisan ranije koji je Vatikan objavio upravo na dan njegove smrti.

U svim osvrtima na Racingera se neizbježno citira njegova rečenica, vremenom postala šire poznata, kojom je ovako definisao sebe: “Sono un umile lavoratore nella vigna del Signore” (Ja sam samo skroman radnik u Božjem vinogradu).

Racinger, njegov život, izbori u crkvenom i uopšte javnom životu, interpretacija crkvene doktrine, poimanje vječite teme odnosa vjere i razuma, konačno državničko djelovanje na čelu Svete Stolice, pripadaju onim osjetljivim i kontroverznim temama u koje se s razlogom ulazi oprezno.

Treba prvo razumjeti tako kompleksnu ličnost, njene mnoge neobičnosti, pa i onu da se Racingerova priroda i ukupna religiozna misija snažnije ispoljavala u statusu profesora teologije, kasnije kardinala, nego pape, doživotnog pontifex maximus. Koji na kraju neće ostati doživotan.

Pojednostavljeno rečeno, papa Benedikt XVI je između ostalog odavao utisak nekoga koji nije htio da vlada. Iako je bilo očigledno da nije mogao da izbjegne upravljanje crkvom, suočavanje sa složenošću unutršnje organizacije, posebno s toliko dugo očekivanom reformom kurije, konačno i državno - diplomatske izazove u sve komplikovanijem svijetu.

Diplomatija jevanđelja nije dovoljana, pa ni za crkvenog poglavara - kritički se smatralo od strane opinenata Racingerovog metoda i stila djelovanja.

S druge strane, “cerebralna diplomatija”, čije je inkarnacija, bez sumnje, bio Racinger jeste pokazivala nadmoć, ne samo u doktrinarnim pitanjima religije ili u duelima sa agresivnim laicizmom, već i u mnogim aktuelnim temama preispitivanjima postsekulanog vremena.

Prema mnogim mišljenjima Racinger je jedan od najobrazovanijih teologa u istoriji Vatikana. Smatra se i jednim od najvećih intelektualaca Evrope 20. vijeka i početka 21, a prilično pouzdano - najvećim evropskim intelektualacem katoličkog pravca u istom periodu.

Smatralo se da će njemački papa (prvi njemački papa poslije 500 godina) biti u sjenci svog prethodnika, slovenskog pape Vojtile, njegovog dugog pontifikata, posebno rezultata na međunarodnom planu zbog kojih je dobio epitet “geopolitičkog pape”. Drugim riječima da visoko spiritualni papa neće ukupnim rezultatima biti na nivou onog prethodnog, rekosmo već, geopolitičkog crkvenog poglavara.

Za razliku od kardinala iz Krakova, Vojtile, koji će stići u Rim relativno nepoznat 1978. godine, kardinal Racinger prije izbora za papu 2005. je itekako bio poznat u Rimu. Ne samo zbog dvadeset četiri godine rimskog života, nego i zapaženog javnog djelovanja u zaista širokom duhovnom luku, od crkvene doktrine preko tema religioznog pluralizma sve do pitanja Evrope hrišćanskog i laičkog identiteta.

Činjenica oko zalaganja Vatikana da se u preambuli evropskog Ustava (kasnije evropskog Ugovora) navedu “hrišćanski korijeni Evrope”, nije uspjelo, najviše otporom laičke Francuske koja se zalagala za potenciranje prosvetiteljskih korijena Evrope - ne umanjuje zanimljivost, pa i fascinantnost ove rasprave, svojim pro e contra.

Iako je Racinger centralnost svoje misije vezao za vjeru i liturgijsku misiju, i u tom smislu želio da bude duhovno - monaški naslednik Svetog Benedikta, čime se i objašnjava njegov izbor papskog imena Benedikt XVI, visoki izazovi već na početku njegovog pontifikata su se odnosili na pretenziju potvrđivanja univerzalne misije crkve, u uslovima specifičene duhovne geografije tog vremena.

Posebno u uslovima teških duhovnih nasljeđa, tereta šizmi u hrišćanskom svijetu - prve sa istočno-pravoslavnom svijetom i druge u sukobu sa Luterom.

Na planu ekumenizma papa Benedikt XVI je naslijedio kompleksna prethodna iskustva, mnoge poruke, među kojima treba izvojiti onu izraženu, po mnogima, lijepom metaforom pluća: “On ne peut pas respire en chetien avec en seul poumon, il faut avoir deux poumons, c’est-a-dire oriental et occidental”. (Ne može se hrišćanski disati jednim plućima, treba sa oba, to znači istočnim i zapadnim”.)

Primarna poruka ove metafore se odnosila na hrišćansku Evropu i njena dva “pluća” katolicizam i pravoslavlje. Radi se o cilju i idealu disanja punim plućima, dakle spajanjem zapadnog i istočnog hrišćanskog nasljeđa.

Ovdje dolazimo do složenog i vrlo konkretnog pitanja ekumenizama kojim treba prevazilaziti raskole, dubine šizme, stečena nepovjerenja. Nije nepoznato Vatikanu nepovjerenje koje prema njemu imaju pravoslavni krugovi i centri. I ne samo oni, u pluralno komleksnom svijetu religioznih zajednica.

Racinger je izvjesno bio pristalica širokog međureligijskog dijaloga. Ekumenizma bez primjesa prozelitizma. Ako nije mogeće doktrinarno i drugo približavanje, trebalo je obezbjediti modus vivendi. Recipročno uvažavanje. Pa i “dijalog ćutanja” - opet duhovna kategorija - u zajedničkim molitvama.

Otvarala su se i pitanja složenosti odnosa i sa islamskim svijetom. Takođe i istorijski komleksna pitanja, iako na različite načine, odnosa Svete Stolice prema velikim zemljama - SAD, Kini i Rusiji.

Papa Benedikt XVI je izazvao buru u islamskom svijetu govoreći na njemačkom, preciznije bavarskom univerzitetu u Ratisboni. Citiranjem nekoliko rečenica iz razgovora koji su vodili vizantijski car Manojlo II Paleolog i jedan Persijanac 1391. godine u mjestu pored današnje Ankare - papa Benedikt XVI nije odolio pasioniranosti istorijom i zavodljivim kontekstom iz 14. vijeka. Govoreći tada na univezitetu, gdje je nekada predavao teologiju i filozofiju, predavač je bio mnogo više profesor Racinger i mnogo manje papa Benedikt XVI. U svakom slučaju uloženo je dosta truda da se poslije izgovorenih rečenica u Ratisboni strasti smire na širem prostoru.

Treba podsjetiti i da je Racinger bio i ostao doktrinarni konzervativac.

I ono što se danas može pročitati, s očiglednim aluzijama i na njegove kontroverze, pa i kontradikcije - radi se o konzervativcu koji je htio da crkvenim reformama “revolucionizuje” vjeru. Zato je od početka hvaljen i osporavan.

S jedne strane Racinger je insistirao da se ritual molitve u crkvi vrati na latinski jezik. Bio je i oštar protivnik moralnog relativizma. I kritičar LGTB zajednice.

S druge strane tražio je stalni dijalog crkve sa modernošču. Teologije i nauke. I bio primjer tog dijaloga. Kardinal Racinger se u Rimu mogao vidjeti na promocijama knjiga, časopisa, pa i onih orjentisanih ljevičarski. I lični stil Racingera je bio poseban. Sam je govorio da mu kod kuće pored molitve i knjiga omiljeno društvo prave - klavir, mačke i bavarsko pivo.

Konačno radi se o ličnosti koja je šokirala svijet, vjerovatno Vatikan najviše, kada je abdicirao 11. februara 2013. Moguće umoran fizički i psihički, cjelo vrijeme visoko spiritualan, želio je da ostane sam. Tako je i bilo. Pronađeno je rješenje - Racinger, papa emeritus. Zasluženo.

Bilo je, dakle, mnogo razloga zbog kojih se u Rimu s pijetetom opraštalo od Benedikta XVI. Pape koji nije volio da vlada.

Tim povodom ugledni rimski geopolitički časopis “Limes” je izdvojio tridesetak ranije objavljenih tekstova o papi Benedektu XVI.

Među tekstovima, na koji upućuje link “Limesa”, se nalazi i jedan skroman, istina opširan, čiji sam autor, naslovljen “ I Balcani di Ratzinger”.

Bio sam podstaknut njegovim prvim zvaničnim obraćanjem, javnom porukom koju je uputio u svojstvu pape.

Naime, Benedikt XVI se obratio iz Barija, grada u kojem od 1087. godine počivaju mošti svetog Nikole, sveca kojeg slave svi hrišćani. Radilo se o ekumenisitčkim porukama svijetu hrišćanskog istoka, posebno onom pravoslavnom, u kojem je sveti Nikola jedan od najpopularnijih svetaca, vjerski zaštitinik mnogih naroda i porodica. Papa Benedikt XVI je upravo tada, iz Barija poslao poruke Istoku, kulturama i religijama tog prostora.

Dakle, i nama, geografski prvim i ne samo geografski - između juga Italije i istočnog pravca. Nama koji smo nasred zapadno-istočnog puta napravili kuću, Crnu Goru.

( Miodrag Lekić )