Crne brojke sjevera

Sve je manje učenika u osnovnim školama na sjeveru Crne Gore, a broj umrlih stanovnika veći je u odnosu na broj rođenih.

Prema podacima Ministarstva prosvjete i Zavoda za statistiku (Monstat), dok se u mnogo čemu decenijama zapostavljeni sjever iz godine u godinu osipa, Podgorica i primorje imaju veći broj učenika, ali i pozitivan prirodni priraštaj.

Prema podacima Ministarstva prosvjete dostavljenim “Vijestima”, broj učenika u osnovnim školama u Crnoj Gori u posljednjih deset godina porastao je za 1.679. Najmanji broj osnovaca, u desetogodišnjem periodu (od školske 2013/14. do 2022/23), zabilježen je školske 2017/18. godine - 67.427, dok ih je ove upisano 69.400.

Podgorica i jug zaslužni za veći broj đaka

Do porasta broja učenika došlo je zahvaljujući, prvenstveno, Podgorici i opštinama na jugu Crne Gore.

Tako je broj osnovaca u južnoj regiji za deset godina porastao za 2.975, dok je u centralnoj regiji broj upisanih učenika školske 2022/23. veći za 2.401 u odnosu na 2013/14.

Kako pokazuju podaci Ministarstva prosvjete, sve primorske opštine bilježe porast broja učenika - od Ulcinja, koji ima 12 učenika više ove školske godine u odnosu na 2013/14, do Budve koja ima čak 1.369 osnovaca više u odnosu na deceniju ranije.

Kada je u pitanju centralna regija, broj učenika u osnovnim školama je veći zahvaljujući glavnom gradu. Tako su u Podgorici ove godine upisana 2.754 osnovca više u odnosu na 2013/14. Za razliku od Podgorice, Nikšić je u proteklom desetogodišnjem periodu ostao bez 457 učenika.

I Zeta je zabilježila negativan rezultat - 49 učenika manje u odnosu na deceniju ranije.

Ostale opštine centralne regije ne mogu se pohvaliti velikim porastom broja učenika - u Danilovgradu ih je pet više, Cetinju 70, a u Tuzima 88.

Sjever se polako prazni

Za razliku od južne regije, gdje sve opštine bilježe porast broja osnovaca, u sjevernoj regiji nijedna opština nema pozitivan rezultat. Pljevlja i Bijelo Polje sada imaju čak više od 800 osnovaca manje nego deceniju ranije. Plužine, Šavnik i Žabljak bilježe dvocifren broj učenika manje, dok ih je u Beranama i Rožajama za više od 400 manje u odnosu na školsku 2013/14.

U posmatranom periodu jedna osnovna škola je zatvorena - “Dragan Kovačević” u selu Nudo, u opštini Nikšić, u kojoj se poslednji put školsko zvono čulo 2018. godine.

Međutim, ove školske godine, Podgorica je postala bogatija za jednu vaspitno-obrazovnu ustanovu - u Tološima je otvorena škola “Novka Ubović”.

Ovakvi podaci o porastu broju učenika u primorskim opštinama i u Podgorici, i sve manjem broju osnovaca na sjeveru Crne Gore i u Nikšiću ne čude, ako se imaju u vidu migracije unutar opština u proteklom desetogodišnjem periodu, kao i prirodni priraštaj. Tako je migracioni saldo u skoro svim sjevernim opštinama, tokom razmatranog desetogodišnjeg perioda, bio negativan. Uglavnom se iz tih opština odlazilo i rijetke su godine kada neka opština bilježi veći broj doseljenih u odnosu na odseljene.

I dok se sjever polako prazni, Podgorica i jug Crne Gore “rastu”. Kako pokazuju podaci Monstata, tokom prethodne decenije (ne računajući prošlu godinu, jer još nijesu gotovi rezultati) evidentan je trend rasta broja stanovnika koji su promijenili mjesto prebivališta unutar Crne Gore. Izuzetak je 2020. godine koja je prepoznata kao prva godina pandemije Covid 19 sa strogim epidemiološkim mjerama. Broj lica koja su promijenila mjesto prebivališta u 2021. godini veći je za 54 odsto u odnosu na 2012.

Korona donijela negativan prirodni priraštaj

Podaci Montata pokazuju da je od Drugog svjetskog rata 2020. godine prvi put zabilježen negativan prirodni priraštaj na nivou Crne Gore, i iznosio je -196. Naredne godine došlo je do naglog porasta broja umrlih, pa je povećan negativni prirodni priraštaj na čak -2.119. Te godine je u svim regionima zabilježen negativan prirodni priraštaj.

Najveći negativan prirodni priraštaj bio je u sjevernom regionu (-1.240), zatim centralnom (-322), dok je u opštinama na jugu broj umrlih bio za 557 veći u odnosu na broj rođenih.

Najveći broj živorođene djece zabilježen je u Podgorici (2.595), što čini više od trećine (36,9 odsto) živorođenih u Crnoj Gori. U glavnom gradu bilo je i najviše umrlih (2.318), što je četvrtina (25,3 idsto) od ukupnog broja preminulih u Crnoj Gori.

I u prvih devet mjeseci prošle godine broj umrlih u Crnoj Gori je veći od broja rođenih (-339). Samo šest od 25 opština je u plusu - Podgorica, Budva, Tivat, Rožaje, Tuzi i Plav, dok je najgori prirodni priraštaj u Pljevljima i u Nikšiću.

Zvanična statistika o prirodnom priraštaju za Crnu Goru vodi se od Drugog svjetskog rata i, prema dostupnim podacima Monstata, do prošle godine najviše živorođenih beba bilo je 1954. godine (14.428), dok je dva puta prirodni priraštaj bio preko deset hiljada - 1954. (10.566) i četiri godine kasnije (10.147).

Prema podacima Monstata, od 1950. do 1988. godine broj novorođenih bio je iznad deset hiljada na godišnjem nivou. Do 2004. godine broj novorođenih se kreće između 8.344 do 9.634. Od 2004. do prošle godine samo je dva puta broj novorođenih bio veći od 8.000 (2008. i 2009).

Najmanji broj rođenih od 1950. godine, evidentiran je 2021. kada je prijavljeno rođenje 7.033 beba, što je skoro dva puta manje u odnosu na pedesete godine prošlog vijeka. Te 2021. godine je zabilježen i najveći broj umrlih - čak 9.152, što je za skoro pet hiljada više u odnosu na period od prije sedam decenija.

Pad krenuo 1993.

Do 1977. godine prirodni priraštaj je bio od sedam do devet hiljada, od 1978. do 1992. od sedam do pet hiljada, dok od 1993. kreće njegov pad, ali je i dalje razlika živorođenih u odnosu na broj umrlih bila velika.

Od 1997. godine broj umrlih je preko pet hiljada, da bi od 2010. taj broj porastao za hiljadu.

Od 2020. godine, kada je pandemija Covid 19 “zakucala” i na vrata Crne Gore, broj umrlih prelazi sedam hiljada.

Teška ekonomska situacija na sjeveru dovela je do sve većih migracija stanovništva, kako unutar zemlje, tako i van granica, a i “rode” su počele da zaobilaze opštine na sjeveru Crne Gore koje bilježe uglavnom negativan prirodni priraštaj.

Ako se uzme u obzir činjenica da je od 2017. godine prirodni priraštaj ispod hiljadu, da je njegov pad iz godine u godinu veći, nameće se zaključak da će u novom uporednom desetogodišnjem periodu broj učenika u Crnoj Gori biti manji i da čak ni Podgorica i jug neće izvući prosjek.

Pljevlja i Bijelo Polje sada imaju čak više od 800 osnovaca manje nego deceniju ranije. Plužine, Šavnik i Žabljak bilježe dvocifren broj učenika manje, dok ih je u Beranama i Rožajama za više od 400 umanjeno u odnosu na školsku 2013/14...

( Svetlana Mandić )