U slavu muzike i univerzalnih vrijednosti čovječanstva

U jeku aktuelne i veoma raznovrsne sezone Muzičkog centra Crne Gore, novo gostovanje miljenika ovdašnje publike, violiniste Romana Simovića 20. i 21. januara na sceni podgoričkog hrama muzike, predstavljalo je priliku za ponovni susret sa velikim umjetnikom i još jedan vrhunski muzički doživljaj.

Već iz same najave moglo se pretpostaviti da će nastupi proslavljenog muzičara sa Crnogorskim simfonijskim orkestrom predstavljati jedan od vrhunaca sezone, što su koncerti koji su uslijedili u rasprodanoj dvorani dva dana zaredom očekivano samo potvrdili. Ovogodišnji koncerti donijeli su, međutim, publici i uzbuđenje više, jer je ovoga puta virtuoz na violini preuzeo na sebe dvostruku ulogu soliste i dirigenta, proširivši na taj način opseg svog djelovanja, ali i odgovornost za oblikovanje ne samo sopstvenog, već i zvuka cjelokupnog orkestra. Izazov ovakve prakse koju Simović već izvjesno vrijeme sprovodi na scenama širom svijeta, bio je utoliko veći što je izborom programa - sačinjenog od Betovenovih remek-djela, Koncerta za violinu i orkestar u D duru i Sedme simfonije u A duru - postavljen ozbiljan nivo izvođačkih zahtjeva za sve sudionike koncerta. Pred publikom Muzičkog centra, Roman Simović je tako ovog puta predstavio ne svoju osvjedočenu sposobnost prenošenja dirigentskih instrukcija u živi zvuk koju je stekao kroz bogato iskustvo dugogodišnjeg koncertmajstora prestižnog Londonskog simfonijskog orkestra, već inventivnost samostalnog interpretativnog oblikovanja složenog orkestarskog ostvarenja, a što je u pripremi nastupa svakako zahtijevalo ozbiljan rad na vajanju zvuka pojedinačnih instrumentalnih grupa i njihovo uklapanje u koherentnu cjelinu zajedničkog muziciranja.

Čini se da je ovaj izazov bio teži u Betovenovom grandioznom violinskom koncertu, u kojem je Simović upravljajući orkestrom, sa pozicije soliste istovremeno uspijevao da povede i dinamičan dijalog sa njim. Nadahnuta poetičnost solističke dionice do posebnog izražaja došla je u kadenci koju je za ovo djelo 1928. godine napisao austrijski violinista Fric Krajsler, i koja je Romanu Simoviću poslužila da pred publiku prostre svu svoju muzikalnost i virtuoznost, budeći posebnu pažnju koliko prisutnih mladih violinista koji su u danima boravka maestra u Podgorici imali i priliku za majstorski kurs sa njim, toliko i ostalih slušalaca u dvorani. Ostavljajući publiku bez daha vještinom da slobodnim gestovima gudala ostvari prirodnost i elastiku dinamičkog i agogičkog kretanja muzike, poetičnim isticanjem latentnih polifonih linija u dvohvatima i iznad svega emocionalnom proživljenošću svakog pojedinačnog tona i fraze, Simović je dramaturgiju kadence otjelotvorio u cjelini njenog muzičkog smisla, zavodljivo prizivajući na završetku suptilno nadovezivanje ostalih orkestarskih instrumenata. Razuđenost Betovenovih muzičkih linija u drugom stavu koncerta čini se da je naročito budila Simovićevu maštu koja je na Stradivarijusu iz 1709. prozvučala njegovim nepogrešivim muzičkim ukusom, odvodeći djelo velikog bečkog klasičara kroz blistavilo trećeg stava do upečatljivog završetka.

Betovenova Sedma simfonija komponovana 1812. godine u slavu aktuelnih oslobodilačkih borbi evropskih naroda od Napoleonove dominacije kontinentom, svojim optimističkim zvukom kao da i nije mogla dostojanstvenije biti izvedena nego u stojećem stavu izvođača gudačkog korpusa. Vođeni, naime, potrebom za boljom komunikacijom sa Simovićem koji se sada pojavio u ulozi koncertmajstora i dirigenta, muzičari su na sceni uspjeli da generišu snažniju energiju, oslobode veću sonornost, te reklo bi se postignu i izraženiju karakterizaciju muzičkog sadržaja. Posebnom izvođačkom izazovu koji partitura Betovenove simfonije postavlja pred izvođače slojevitim rasporedom instrumentalnih grupa u kojem drveni i limeni duvački instrumenti sa gudačima neprestano izmjenjuju međusobne uloge nosilaca melodije i njene pratnje, Crnogorski simfonijski orkestar uspio je da adekvatno odgovori sjajnim postavkama zvučnih planova koje su namah stvarale utisak prozračnosti, a odmah zatim u drugom trenutku i punoće zvučne mase svečanog orkestarskog tutija. Predah koji je došao sa popularnim Allegrettom drugog stava Simfonije zaodjenuo u herojski, gotovo epski naboj melodijske koračnice u smjene tamnih i svijetlih orkestarskih boja, kroz koje je dinamičko narastanje adekvatno slikalo Betovenovu ideju proboja i pobjede duha nad moćnim stegama sudbine… Napor koji su članovi orkestra uz Simovića uložili u interpretaciju ovog zahtjevnog ostvarenja krunisan je gromoglasnim aplauzom i ovacijama publike koji su umjetnika više puta vraćale na scenu.

Ako bi se prihvatila stara istina da istinski umjetnici posjeduju dar da sopstvenu individualnost zaogrnu u univerzalni izraz, onda bi se moglo reći da je sa umjetnošću Romana Simovića prošlog vikenda u Podgoricu došao i dah velikog svijeta, onaj kosmopolitski zvuk violine koji je iz velikih svjetskih dvorana prenesan u Muzički centar Crne Gore i na čitav orkestar. Oplemenjen inspiracijom maestrovog gudala, on je svojim zvukom uspio da bar nakratko razgrne kišne oblake nad gradom i vjernoj publici podari još jedan doživljaj za pamćenje.

Ima neke naročite simbolike i draži u nastojanjima muzičara da širom svijeta Betovenovu muziku sve češće izvode bez prisustva dirigenta. Nastajala u vremenu koje je na talasu oslobađanja od okova apsolutizma značilo osvit novog doba evropske povijesti vođenog prosvjetiteljskim idealima slobode, jednakosti i bratstva o kojima danas živo svjedoče stihovi Šilerove uzvišene “Ode radosti”, ova muzika kao da svojim duhom priziva slobodu nad svakom vrstom autoriteta. U tom se smislu i odsustvo dirigenta na koncertu simbolično moglo doživjeti kao okretanje individualnim snagama izvođača da velike ideje iznesu isključivo ujedinjenom vjerom jednih u druge i u zajednički uspjeh. U vremenu u kojem se nad svijetom nadvio novi oblak neizvjesnosti, poruke mira i opšteljudske empatije koje su Roman Simović i crnogorski simfoničari u zanosu istinske muzičke kreacije kroz Betovenova djela odaslali sa scene Muzičkog centra Crne Gore, nesumnjivo su osim visokih umjetničkih imale i najviših univerzalnih vrijednosti.

Autor je muzikolog, dobitnik nagrade “Pavle Stefanović” za muzičku kritiku i esejistiku 2021.

( Stefan Cvetković )