Japanska porodica i porodične vrijednosti kroz vizuru Hirokazu Kore-eda

”Kradljivci” (2018) (“Shoplifters”/”Manbiki Kazoku”) predstavlja trenutni vrhunac karijere japanskog reditelja, scenariste i montažera Hirokazu Kore-eda.

Film je 2018. godine osvojio Zlatnu palmu na Kanskom filmskom festival, ali i druge nagrade i nominacije, poput nominacije za Oskara u kategoriji najboljeg stranog filma, kao i nominaciju za Zlatni globus u istoj kategoriji. Kore-eda u svom maestralnom izdanju istražuje pitanja i teme poput: Šta je porodica? Šta su roditelji? Tegobe života u velikom gradu poput Tokija; Nezaposlenost; Društvene norme u okviru japanskog društva i dr.

Rana režiserska karijera

Hirokazu Kore-eda trenutno stoji na vrhuncu japanske kinematografije. On je najpoznatiji i najistaknutiji japanski režiser današnjice. Njegova djela su postala čuvena po nevjerovatnoj humanizaciji karaktera, suptilnoj vizuelnoj eksperimentaciji kao i po relativnoj žanrovskoj raznolikosti. Za zapadne kritičare Kore-edaino ime je uvijek vezano za remek-djela Jasuđira Ozua i njegove porodične drame, sam Kore-eda ovo poređenje smatra iritantnim i neprikladnim, tvrdeći da su njegovi filmovi sličniji djelima još jednog japanskog velikana Mikija Narusea. Svako ko je imao iskustvo sa Naruseom bi se složio sa ovom konstatacijom da je njegov mračniji prikaz stanja japanske porodice dosta sličan Kore-edainom pristupu. Da bismo u potpunosti shvatili Kore-edaine ideje o stvaranju filma valja ispitati same početke njegove karijere kao i rane filmske naslove.

Hirokazu Kore-eda rođen je 6. juna 1962. godine. Ono što je zanimljivo za Kore-edu jeste činjenica da studirao književnost a ne film, mada je i u tom periodu bio poznat kao ogromni kinofil. Poslije završetka Vaseda univerziteta, Kore-eda je našao svoj posao u prvoj nezavisnoj japanskoj televizijskoj produkciji kao asistent režije. U okviru ove produkcijske kuće Kore-eda je 1991. godine režirao svoj TV dokumentarni film “Ali…”, film istražuje samoubistvo službenika Biroa za socijalno staranje koji se odlučio na takav dramatičan korak zbog toga što je posvjedočio kako je smanjenje socijalne pomoći dovelo do depresije, a kasnije i samoubistva jednog od primatelja.

Kore-edini dokumentarci su imali ogroman uticaj na njegove kasnije radove. Prvo, što i pored toga što se u ovom periodu Kore-eda bavio raznim temama, njegov fokus je uvijek bio ispitivanje stanja marginalizovanih grupa. On se uvijek trudio da prikaže grupe ljudi koje se osjećaju obespravljeno i koje ravnodušni status quo osuđuju na dalju propast. Drugi primjetni uticaj dokumentaraca jeste u njegovom filmskom pristupu materiji koju ispituje. U Kore-edinim ostvaenjima nema moralisanja niti osude, nego čisto dokumenarni prikaz karaktera i njihovih ponašanja. Kore-eda je i sam rekao da njega ne zanimaju tipološke konstrukcije karaktera, već ga zanima da vidi ljude onakvima kakvi jesu. Kore-eda uporno do dan-danas tvrdi da njegovi filmovi ne agituju za društvene promjene iako su svi njegovi filmovi društveno-odgovorni. Jednostavno, Kore-edu zanima prikaz života koji je vjeran realnosti a ne političko polemisanje.

Teme filma “Kradljivci”

Kao što je prethodno napomenuto, radnja filma prati živote članova porodice koja se nalazi u nezavidnom materijalnom položaju i koji pokušavaju da prežive u japanskom društvu a da istovremeno stvore prave porodične odnose u okviru svoje male zajednice. Film je prikriven obmanama i upravo otkrivanje tih laži nam nameće nekoliko bitnih tema koje su utkane u ovo djelo.

Prva značajnija tema tiče se mogućnosti uspostavljanja netipične porodice u okviru društva koje njeguje konformizam. Kao što je opšte poznato, Japan je jedno konformističko i patrijarhalno društvo koje uzdiže prava grupe iznad prava individue. To dovodi do toga da osoba pokušava da svojim djelovanjem što manje ugrozi postojeću harmoniju i kolektiv oko sebe, djelovanja koja nijesu tipična se kategorišu kao antisocijalna i ona se moraju sankcionisati.

Porodica u ovom filmu definitivno nije tipična iako evocira takvu sliku na prvi pogled. Ona se sastoji od ljudi koji su naizgled svojim izborom ušli u nju i koji namjereno i svjesno igraju lažne porodične uloge. Ta sama neprirodnost porodične strukture čini nju neprihvatljivom, ovakva zajednica jedino može da preživi ukoliko se sakriva od očiju javnost, ako obmanjuje vlasti i na kraju ako sprovodi kriminalne aktivnosti. Režiser Kore-eda i pored svojih simpatija i svojeg razumijevanja prema formiranju ove porodice, istovremeno shvata destruktivnost ovog djelovanja. U samom filmu, ovakva neprirodna formacija naškodi kako i širem društvu tako i članovima same porodice. Međutim, Kore-eda poručuje da su grijesi ove porodice rezultat šireg društvenog konteksta koje je bilo takvo da je suzilo mogućnost djelovanja osobama i time im onemogućilo ostvarivanje sreće. U dirljivom trenutku pri kraju filma, japanski službenik ubjeđuje jednu od glavnih karaktera da se samo kroz porođaj može postati majka, te da su želje za roditeljstvom osobe koja nije biološki podobna da ima djecu zapravo samo iluzija. Upravo ovakvo restriktivno tumačenje roditeljstva gura karaktere u sve veći očaj, jer ako ne mogu dobiti sreću u okviru pravnog sistema tražiče je van njega.

Druga tema koja je bitna jeste ravnoduštvnost koje društvo iskazuje prema socijalnim problemima koje ih okružuju u izobilju. Roditelji koji šalju ćerku van svoje kuće, komšije koje ćute na zlostavljanje djece, eksploatacija radnika, prostitucija i teški materijalni uslovi su jasne i vidljive pojave na koje niko suštinski ne reaguje. Tu režiser zapravo ilustruje još jednu tendenciju u japanskom društvu, a to je izbjegavanje uplitanja u privatnu sferu, čak iako u okviru te privatne sfere možemo naći slučajeve zlostavljanja djece, jer se smatra da vjerovatno roditelji znaju najbolje. Sam kraj filma je tu ilustrativan, zlostavljana djevojčica na kraju biva vraćena ljudima koji su na njom i sprovodili nasilje.

Zašto vrijedi provesti 121 minut i utonuti u Hirokazuov svijet filma “Kradljivci” (2008)

Kore-eda govori o siromaštvu na jedan veoma specifičan način koji je u suprotnosti sa prikazom siromaštva kao nemanja materijalnih stvari, Kore-eda u kontekstu siromaštva prikazuje kuću prepunu stvari, međutim premalu kuću prepunu stvari, a ono na šta stavlja fokus, kuću prepunu ljudi koji žive u njoj. Siromaštvo na ovaj način dobija notu nedostatka i odsustva ličnog prostora, prostora za intimnost, igru, samoću, misli i mnogo čega drugog, jer naši karakteri nisu gladni, već željni prostora, privatnosti i izgrađivanja dubljih i značajnijih intimnih i porodičnih odnosa.

Radnja se odvija u Tokiju i prati život jedne ‘porodice’ koja preživljava dan za danom, baveći se krađom u supermarketima i drugim prodavnicama specijalizovane robe. Film se dodatno komplikuje kada, vraćajući se sa ‘posla’, glavni lik nalazi napuštenu, gladnu i promrzlu djevojčicu, zaključanu na terasi svog stana, i odlučuje da je ponudi spas uključujući je kao člana porodice u svoje već ekstragavantno domaćinstvo.

Cjelokupna priča kao i genijalnost scenarija, koji Kore-eda potpisuje, od početka do kraja, na veoma odmjeren i tempiran način drži pažnju gledaoca, ali i suptilno gledaoca tjera da razmišlja o etičkim, moralnim ali i kulturalnim dilemama koje film postavlja. Jedna od dodatnih razloga zašto ovaj film vrijedi pogledati je izuzetna vještina Kore-edae da veoma jednostavne rediteljske odluke po pitanju kadriranja, gdje se u velikom broju slučajeva odlučuje za veoma statične kadrove koji savršeno obuhvataju mizanscen (mise-en-scène) i iskorištava sve elemente mizanscena do maksimuma. Treba naglasiti da genijalne rediteljske odluke do maksimuma upotpunjuju glumci Lili Frenki (Lily Franky) u glavnoj muškoj ulozi i Sakura Ando u glavnoj ženskoj ulozi, koji izvode pravi glumački spektakl, gdje čak i okrenutim leđima i minimalističkim pokretima, dočaravaju i objašnjavaju pravu suštinu i dušu Kore-edainih savršeno osmišljenih karaktera (gdje naše iskrene simpatije ponajviše dodjeljujemo Sakuri Ando).

Kore-eda više od polovinu filma gradi veze između karaktera, fokusirajući se najviše na njihovu međusobnu hijerarhiju i osjećanja koja dijela jedna ka drugom, nenametljivo ostavljajući gledaoca da sam zaključuje i pretpostavlja pozadinsku priču svakog karaktera. Međutim, peripetija i rasplet u poslednjoj četvrtini filma dovode gledaoca do emotivnog rolerkostra, jer sam gledalac u tom trenutku može da percipira vještinu Kore-edainog elegantnog režijskog umjeća i pripovjedačkog talenta. Razvijajući lične priče i prošlosti karaktera ovako kasno u filmu dovodi do nesagledivih odluka karaktera, koje gledalac nije mogao da pretpostavi ni zaključi. Reditelj se logikom mističnosti stanja svijesti karaktera vodi do samog kraja filma, kreirajući izvanrednu filmsku završnicu one-linerom koji jednostavno baca u trans i budi najdublje emocije čak i kod najtvrdokornijih gledalaca - pri svemu, ostavljajući gledaoca da sam izvede zaključak i protumači značenje posljednjih izgovorenih riječi u filmu.

Čar Kore-edainog rediteljskog elana i pripovjedačke taktike leži u tome što je kranje nesugestivna, čak veoma pasivna, pružajući gledaocu šansu da na svoj sopstveni način proživi cjelokupan film i teme pokrenute u njemu, a da opet budu neosjetljivo vođen mirnom i nevidljivom rukom Kore-edainog umjetničkog izraza i filmske vizije.

Dodatne preporuke u stilu filma “Kradljivci” (2018)

Ukoliko se vašem filmskom nepcu dopao ovaj film, možete pogledati i jedan od najemotivnijih anime filmova od legendardnog autora Satoši Kona - “Tokijski kumovi” (2003) (“Tokyo Godfathers”), koji isto na jedinstven način obrađuje temu porodice, siromaštva ali i međuljudskih odnosa u teškim životnim situacijama. Priča prati grupu beskućnika (trans ženu, muškarca srednjih godina i tinejdežrku) koja za Božić nalaze napuštenu bebu. Kon dodatno upotpunjava radnju filma izvrsnim režijskim kao i animatorskim odlukama, koje film uzdižu na jedan nov nivo. Ono što je specifično za ovaj film jeste da za razliku od njegovih prethodnih fimova, ne koristi elemente fantastike da bi priču podigao na novi nivo, već vješto napisanim scenariom ovom animeu daje dubinu i kosmopolitsku notu, čineći ga univerzalno prihvatljivim i vanvremenskim filmskim iskustvom.

Za kraj dodatno možete pogledati i jedno od trenutno najvećih korejanskih filmskih ostvarenja “Parazit” (2019) (Parasite) reditelja Bon Đun-Hoa (Bong Joon-Ho), o kojem ćemo pričati u nekom novom izdanju.

( Danilo Burzanović, Matija Miljanić )