Kao "Rumiju" kralja Nikole na marku stavili jahtu Benita Musolinija

Pošta Crne Gore napravila je novi veliki propust u svojim tzv, posebnim filatelističkim izdanjima iz oblasti pomorstva jer je na poštanskoj marki na kojoj je navodno prikazala jahtu “Rumija” crnogorskog kralja Nikole I, objavila sasvim drugi brod - jahtu “Taurus” koja je svojevremeno čak bila zvanična državna jahta predsjednika Vlade Kraljevine Italije, fašističkog vođe Benita Musolinija.

Pošta Crne Gore je 2022. izdala prigodnu poštansku marku nazvanu “Jahta Rumija”. Pored marke koja je štampana u tiražu od 40.000 primjeraka, ovo filatelističko izdanje čine i tabak, koverat prvog dana i pečat prvog dana. Autorka svih ovih elemenata je Adela Zejnilović, grafička dizajnerka iz Podgorice. Problem sa ovim izdanjima je međutim što se na poštanskoj marki naslovljenoj “Jahta Rumija” uopšte ne nalazi taj brod - najveće i najluksuznije od ukupno 10 jahti i plovila za rekreaciju koje je imao nekadašnji crnogorski knjaz i kralj Nikola Petrović - već sasvim druga jahta, austrougarski “Taurus” koji je kasnije u svojoj karijeri, pod imenom “Aurora”, čak postao zvanična državna jahta premijera Italije, fašističkog vođe Benita Musolinija.

Na ovu neshvatljivu grešku Pošte Crne Gore, nakon teksta o sudbini jahte “Rumija” objavljenog u novogodišnjem broju “Vijesti”, ukazao je ronilac i istraživač pomorske prošlosti i autor više knjiga i dokumentarnih filmova o našoj maritimnoj baštini, Dragan Gačević iz Herceg Novog.

”Na poštanskoj marki ‘jahta Rumija’ iz 2022. koju je izdala Pošta Crne Gore uopšte se ne nalazi fotografija jahte ‘Rumija’. Ni to ne bi bilo toliko žalosno, da se na marki zapravo ne nalazi jahta fašističkog diktatora Benita Musolinija čije su trupe u aprilu 1941. okupirale Crnu Goru”, kazao je za Magazin Gačević koji je u više navrata ronio na olupini potopljene jahte kralja Nikole koja leži u akvatorijumu barske luke, te proučavao istorijat “Rumije” i o njoj snimio i kraći dokumentarni film.

Da je Pošta Crne Gore zaista nešto ozbiljno pobrkala u filatelističkom izdanju “Jahta Rumija” koje je ova državna institucija publikovala prošle godine, jasno se vidi i na tzv. koverti prvog dana na kojoj se nalaze dva različita broda. Na koverti je fotografija odgovarajućeg broda jahte “Rumija”, dok se na poštanskoj marki u gornjem desnom uglu koverte jasno vidi drugi i pogrešan brod - jahta “Taurus”.

Jahta “Taurus” sagrađena je 1904. godine u poznatom škotskom brodogradilištu David & William Henderson and Company u Glasgovu na rijeci Klajd, pod svojim prvim i originalnim imenom “Nirvana”. Elegantni parobrod koji je imao dva jarbola, naručila je francuska grofica De Bearn.

”Nirvana” je bila duga 79,6 metara, široka 9,12 metara, sa gazom od 3,95 metara. Brod je bio deplasmana 1.220 tona, odnosno 1.375 tona u punom opterećenju, a pokretala su ga dva četvorocilindrična parostroja dvostruke ekspanzije koje je napravila fabrika W. Henderson iz Glasgova, ukupne snage 1.720 konja. Strojevi su pokretali dvije propelerske osovine na kojima su bili propeleri promjera 2,51 metara. Takav pogon “Nirvani” je omogućavao postizanje maksimalne brzine od 15,6 čvorova. Jahta je nosila zalihe ugla od 264, 6 tona.

”Nirvana” je bila upisana u matičnoj luci Marsej u Francuskoj odakle je sa svojom vlasnicom, groficom De Bearn i njenim gostima, taj brod u naredne četiri godine isplovljavao na krstarenja Mediteranom. Krajem ljeta 1908. grofica je jahtu prodala Carskoj i Kraljevskoj ratnoj mornarici Austro-Ugarske u kojoj je “Nirvana” zvanično upisana u flotnu listu 17. septembra 1908. pod novim imenom “Taurus”. Za komandanta ovog broda postavljen je poručnik bojnog broda Franz Ritter von Thierry, a “Taurus” je već 23. septembra doplovio u glavnu bazu austrougarske mornarice u Puli, gdje je u tamošnjem brodogradilištu jahta preuređena i naoružana u avizo (patrolni brod) sa namjerom da bude stalno stacionirana u Carigradu i djeluje pri tamošnjem austrougarskom poslanstvu. “Taurus” je dobio naoružanje u vidu dva brzometna brodska topa Hotckiss kalibra 47 mm, te po 8 pušaka M90 i 8 pištolja za svoju posadu. Kao ratni brod, “Taurius” je opsluživala posada od tri oficira i 48 mornara.

Na novu dužnost u Carigrad, brod je upućen 8. novembra 1908. Tamo je “Taurus” kao već treći austrougarski ratni brod pod tim imenom, zamijenio dva prethodna, manja i starija “Taurusa” koja su prije njega službovala u Carigradu - oba sa pogonom na točkove, umjesto na propeler kako je to bio slučaj sa ovom modernom jahtom. Službujući u Carigradu, do marta 1914. avizo “Taurus” je često plovio Crnim morem i posjetio brojne luke na njegovim obalama: Konstancu, Odesu, Sevastopolj, Galac, Smirnu i Jenikolu. Poslije generalnog remonta koji je na brodu obavljen na proljeće 1914. u Trstu, “Taurus” je opet vraćen u Carigrad, da bi sa izbijanjem Prvog svjetskog rata, bio povučen na Jadran i vraćen u Austro-Ugarsku. Tokom rata “Taurus” je službovao u Puli kao brod za smještaj pilota tamošnje austrougarske hidroplanske baze.

Nakon rata i poraza Austro-Ugarske, “Taurus” je kao ratni plijen, dodijeljen Itaiji koja ga preuzima 1920. i uvrštava u svioju ratnu mornaricu kao jahtu pod imenom “Marechiaro”. Četiri godine kasnije, “Marechiaro” je zvanično preklasifikovan u topovnjaču, te mu je ugrađeno mu je novo naoružanje u obliku četiri topa kalibra 76 mm. Nakon toga, brod je služio prvo u italijanskim kolonijama u Africi na Crvenom moru, a kasnije je prebačen na Egejsko more.

Godine 1927-28. brod je poslat u brodogradilište Riva Trigoso u Muggianu gdje je “Marechiaro” pod rukovodstvom pomorskog inženjera, pukovnika Umberta Pugliesea, značajno rekonstruisan sa ciljem da ubuduće služi kao državna reprezentativna jahta fašističkog vođe Italije Benita Musolinija. Brodu je trup produžen za skoro dvadeset metara, dograđena je čitava jedna nova paluba, značajno mu je povećano i promijenjeno nadgrađe, deplasman je porastao na 1.500 tona, topovi kalibra 76 mm su demontirani i zamijenjeni sa dva manja topa kalibra 57 mm, te je nakon ovih radova, brod narednih nekoliko godina plovio kao zvanična jahta premijera Italije Benita Musolonija pod imenom “Aurora”. Godine 1938. “Aurora” je ponovno preklasifikovana u topovnjaču, prenaoružana ugradnjom četiri nova topa kalibra 76 mm i vraćena u redovnu službu Ratne mornarice Italije, gdje je služila kao patrolni, ali i školski brod.

Nakon kapitulacije Italije u Drugom svjetskom ratu i potpisivanja primirja sa saveznicima, “Aurora” je pod komandom poručnika bojnog broda Attilia Gamaleria, septembra 1943. pokušala pobjeći iz Pule u Šibenik, zatim u Anconu. Ipak, u noći 11. septembra na pučini pred Anconom presreli su je njemački torpedni čamci S54 i S61, pa ju je, nakon što se Gamaleri oglušio o signal Njemaca da zaustavi svoj brod, na “Auroru” S61 lansirao dva torpedo od kojih je jedan pogodio cilj. “Aurora” je potonula za nekoliko minuta i sa sobom odnijela na dno mora 26 ljudi. Spašena su i zarobljena 62 od 88 članova njene posade.

Osim što je po dimenzijama (i dok se zvala “Taurus”, a posebno kasnije nakon rekonstrukcije kao “Aurora”) bila skoro duplo veća od jahte “Rumija” crnogorskog kralja Nikole, ova jahta se od “Rumije” značajno razlikovala i po vanjskom izgledu: oblik pramca, oblik i visina jarbola, izgled dimnjaka, broj prozora na bokovima broda, raspored i broj čamaca za spasavanje…To je vidljivo i manje iskusnom posmatraču koji ne mora biti ekspert iz oblasti pomorstva i maritimne baštine da uoči goleme razlike između ova dva broda. Stoga je nejasno kako je dizajnerka Adela Zejnilović uopšte došla na ideju da fotografiju “Taurusa” iz Carigrada dok je on tamo služio kao austrougarski avizo i koja se može naći na internetu, iskoristi kao predložak za svoj grafički rad koji je kao “Jahta Rumija” Zejnilović prodala Pošti Crne Gore, a ova je objavila i to u, ni manje ni više, nego čak 40.000 primjeraka.

”Vijesti” su ovim povodom Pošti još 11. januara uputile set pitanja, ali ta institucija tvrdi da ni do danas nije zvanično sigurna da je na poštanskoj marki koju je izdala napravila grubu grešku i istorijski gaf.

”Pošta Crne Gore je, odmah nakon Vašeg upita, Pomorskom muzeju Kotor poslala zahtjev za utvrđivanje autentičnosti izgleda broda koji je prikazan na marki jahta ‘Rumija’. Predstavnici Muzeja su, nakon više razmatranja, u cilju konačne ocjene autentičnosti broda prikazanog na poštanskoj marki našeg izdanja, tražili informaciju o izvoru koji je autorka koristila u svom radu. Prema njihovom zahtjevu, autorka nam je dostavila izvore koje je koristila i oni su proslijeđeni Pomorskom muzeju. Upravo danas, 25. 1. 2023, dobili smo odgovor u kojem nas Pomorski muzej obavještava da nije u mogućnosti dati potvrdan odgovor u vezi sa autentičnošću fotografije koja se nalazi na marki jahta ‘Rumija’ i istovremeno nas upućuje na Muzej kralja Nikole, tj. Narodni muzej Crne Gore koji posjeduje dodatnu foto dokumentaciju”, saopštila je “Vijestima” Vesna Goljević-Novović, viši savjetnik za odnose sa javnošću u kabinetu izvršnog direktora Pošte Crne Gore.

Ona je istakla da je “fotografiju broda koji je prikazan na marki odredila autorka izdanja”, ali nije odgovorila na pitanje da li će i ako da ko, iz Pošte Crne Gore snositi odgovornost zbog ovakvog grubog propusta i istorijskog falsifikata koji se pojavio na ovom filatelističkom izdanju.

”Prema pravilnicima Pošte Crne Gore iz ovog segmenta, autor izdanja prigodne poštanske marke pribavlja i likovno obrađuje fotografije koje koristi i garantuje njihovu vjerodostojnost. Na Vaša pitanja o daljim koracima Pošte Crne Gore kada je riječ o ovom izdanju ne možemo prezicno odgovoriti, jer nemamo konačan stav o autentičnosti izgleda broda koji je na marki. Pošta Crne Gore će, prema instrukcijama predstavnika Pomorskog muzeja, tražiti i mišljenje Narodnog muzeja Crne Gore. Voljeli bismo da zajedno sačekamo trenutak u kojem će pitanje autentičnosti izgleda broda biti jasnije”, istakla je Goljević-Novović, ne objašnjavajući, međutim, kako niko u Pošti CG nije uočio da na omotnici koverte prvog dana u ovom izdanju nije isti brod koji je prikazan i na poštanskoj marki apliciranoj na tu kovertu, a oba se vode kao “Jahta Rumija”.

Nije konkretno odgovoreno ni na pitanje da li će Pošta Crne Gore zbog goreopisanih grešaka povući kompletan tiraž aktuelnog filatelističkog izdanja “Jahta Rumija”. Ipak, sa sajta Pošte je nakon što su im “Vijesti” poslale pitanje o ovome, uklonjen je sav sadržaj u vezi sa njihovim filatelističkim izdanjem “Jahta Rumija”.

Iako je ovo možda i najeklatantniji primjer falsifikovanja istorijskih činjenica, gaf sa “Jahtom Rumija” nije prvi sličan propust Pošte Crne Gore kada su u pitanju njena filatelistička izdanja iz oblasti pomorstva. Naime, u februaru 2018. je povodom obilježavanja jubileja 100. godišnjice pobune austrougarskih mornara u Boki Kotorskoj, Pošta Crne Gore je izdala posebno filatelističko izdanje - kovertu prvog dana i posebnu poštansku markicu iz serije “Pomorstvo”, posvećenu oklopnom krstašu SMS “Sankt Georg” na kome je 1. februara 1918. počela pobuna.

Tekst na koverti na našem i engleskom jeziku, nepoznatog autora međutim, bio je potpuno je istorijski pogrešan.

”Iako je pobuna ugušena, a brodovi “Sankt Georg” i “Gea” potopljeni, ostaje nesporna činjenica da je pobuna bila nagovještaj oslobađanja naroda i stvaranja novih država”, pisalo je, pored ostaloga, na Koverti prvog dana.

Međutim, brodovi “Sankt Georg” i “Gäa”, kao nijedan drugi od ukupno tridesetak brodova čije su se posade pobunile u fenruaru 1918., nije tom prilikom potopljen. “Sankt Georg” i “Gäa” preživjeli su Prvi svjetski rat - “Sankt Georg” je 1920. ustupljen kao ratni plijen Velikoj Britaniji koja ga je prodala italijanskim rezalištima gdje je oklopni krstaš izrezan naredne godine. Pomoćni brod “Gäa” takođe je preživio rat, ustupljen je Italiji gdje je do 1924. kada je izrezan u staro željezo, plovio pod novim imenom “San Giusto”.

Nije tačan ni podatak sa koverte da je “pobuna koja je izbila 1. februara ugušena već sljedećeg dana”. Naime, oko 6.000 mornara 11 različitih nacionalnost iz gotovo cijele srednje Evrope, a koji su u njoj učestvovali, uspjelo je da čitava tri dana, do dolaska III eskadre bojnih brodova Ratne Morarice Austro-Ugarske iz Pule koji su 3. februara u poslijepodnevnim časovima ugušili protest, pružaju otpor vojnim vlastima. U roku od 24 sata nakon gušenja pobune, uhapšeno je oko 800 mornara, pred prijeki vojni sud izvedeno je 40 koji su se smatrali organizatorima. Na smrt strijeljanjem, koje je izvršeno 11. februara u Škaljarima, pored Kotora osuđeni su František Raš iz Slovačke, te Anton Grabar, Jerko Šišgorić i Mate Brničević iz Hrvatske.

Iz Pošte Crne Gore tada nisu odgovorili na pitanja koja su im “Vijesti” poslale kako je moguće da se na posebnom filatelističkom materijalu izdatom u čast 100. godišnjice jednog istorijskog događaja od međunarodnog značaja, nađu potpuno netačni istorijski podaci i ko je zbog toga odgovoran.

”Prosto je nevjerovatno da nakon što je Pošta Crne Gore 2018. izblamirana svojim pamfletom priređenim za obilježavanje 100 godina od pobune mornara u Boki Kotorskoj ‘potapajući’ brodove austro-ugarske mornarice ‘Sankt Georg’ i ‘Gea’, ta institucija nije izvukla nikakvu pouku, pa im se sad opet desio nevjerovatan i sramotan propust da na poštansku marku kao jahtu ‘Rumija’ crnogorskog kralja Nikole, stave jahtu koja je pripadala italijanskom fašističkom diktatoru i okupatoru Crne Gore Benitu Musoliniju. Apsolutno nevjerovatno, ali nažalost, ne i začuđuje u Crnoj Gori koja nikada nije pokazala svijest dostojnu jedne pomorske države”, zaključuje Dragan Gačević.

( Siniša Luković )