Budžet za 2023. i povećanje plata i penzija

Više od 30 godina u vrijeme kreiranja budžeta uvijek isto pitanje; „je li budžet razvojni ili socijalni, odnosno potrošački?“ Budžet, odnosno budžetiranje, najvažniji je dio javnih finansija i ogledalo nacionalne ekonomije. Zašto? Od razvijenosti nacionalne ekonomije u datom trenutku zavise struktura i potencijal budžeta i njegovo dejstvo na kreiranje svih politika, koje predlaže jedna izvršna vlast. Budžet je, po mišljenju mnogih ekonomskih teoretičara, sinteza svih sektorskih ekonomskih politika, odnosno svih razvojnih potencijala, kao i rezultata nacionalne ekonomije u datom ekonomskom trenutku. Mnogo su bitni za naše uslove i politički uslovi. Iz navedenog proizilazi da prije konačne kreacije budžeta, treba uraditi desetine analiza i prikupiti veliki broj informacija.

Međutim, ovogodišnji budžet, odnosno njegovo kreiranje, bilo je pod snažnim uticajem preuzetih zakonskih obaveza, nedovoljno urađenih prethodnih analiza, populizma i posebno uticaja programa „Evropa sad“, a naročito dijela koji se odnosi na nedavno povećanje minimalnih i prosječnih plata i penzija. U takvim uslovima kreatorima budžeta nije preostalo ništa drugo već da posegnu za „malo populizma“. Na najvažnije pitanje „da li je budžet razvojni ili potrošački?“ moj odgovor glasi: niti je razvojni, niti potrošački. U kreiranju budžeta izostale su analize kao plod neznanja ili bojazni da će iste pokazati deficite na svim nivoima. U nedostatku valjanih analiza pribjegava se praksi, kao i u ranijem periodu, da se prvo kreira rashodna strana, suprotno standardima savremenih ekonomija, pa se onda traže prihodi koji mogu sve to da pokriju.

Nije mi cilj da analiziram konkretno prihodnu stranu, ali znam da se svjesno ušlo u neke dubioze budžeta. I zašto ne pomenuti, to je dio prihoda koji je uzet opštinama pa se taj dio zbog njihove nelikvidnosti opet vraća opštinama. Tu je i ukidanje doprinosa na zdravstvo nasuprot većini evropskih ekonomija, i na kraju, predviđeni deficit tekućeg budžeta, u koji ni u Vladi ne vjeruju. Ali ima ono na što računaju, a to je mogućnost zaduženja u svakom trenutku.

Gospodo kreatori budžeta, zaboravite da ćete u ovoj godini naći jeftin novac. Po podacima koje dobijam, u narednih šest mjeseci svijetu prijeti tzv. stagflacija, koja neće zaobići ni Crnu Goru. Ovo posebno zbog toga što CG nema sopstvenu proizvodnju, pa će inflacija u narednom periodu biti duplo veća u Crnoj Gori u odnosu na zemlje koje imaju jak realan sektor. Za građane CG sramota je da se tekuća potrošnja podmiruje zaduživanjem. Prema svim potencijalima koje posjeduje, Crna Gora treba da kreira budžet bez ikakvih deficita, ali nažalost nije tako. Uticaj programa ,,Evropa sad“ bio je presudan na kreatore budžeta. Rezultati Pokreta „Evropa sad“ na lokalnim izborima poremetili su namjere kreatora budžeta i gurnuli ih u populizam. Posebno jak uticaj imale su izjave čelnika ovog Pokreta „da će godinu dana od preuzimanja vlasti, minimalne plate porasti na 750 eura a prosječne na 1.000, a porašće i penzije“. To znači da će, ako u maju budu vanredni parlamentarni izbori i na njima pobijedi Pokret „Evropa sad“, u maju 2024. CG imati prosječne zarade i penzije na višem nivou nego u dijelu zemalja Evropske unije.

I zašto onda voditi bitku da se uđe u EU, nama to nije potrebno. Još jedan podatak: zbog nagoviještenih uslova privređivanja u ovoj godini, jedna Srbija se suočava sa mogućnošću pada ličnih dohodaka. Srbija, koja ima realan sektor od oko 40%, a bilans ekonomskih odnosa sa inostranstvom na nivou bar polovine zemalja EU, sasvim realno se suočava sa mogućnošću smanjenja plata.

Gospodo iz Pokreta "Evropa sad“, vaša osnovna greška je što u vašim analizama polazite od završne faze reprodukcije - raspodjele. Ni riječi u vašoj agendi o pretpostavkama da se realizuje raspodjela. Riječ je o proizvodnji i stvaranju nove vrijednosti. Dajte na vidjelo jednu takvu agendu. Da bi se ostvarila takva nova vrijednost koja obezbjeđuje tolike plate i penzije, potrebno je da umjesto procijenjene stope rasta BDP-a od 3,4 %, koliko predviđa Svjetska banka, crnogorska ekonomija raste u narednih 5 godina u iznosu od 10 %. Ovo pod uslovom da su tačni bilansi crnogorske ekonomije a prije svega, sadašnje stanje BDP-a, zaduženost, likvidnost i posebno bilans ekonomskih odnosa sa inostranstvom, koji predstavlja rak ranu crnogorske ekonomije. Na kraju, objasnite građanima CG sljedeće:

1. Kako je moguće da je masa sredstava za lične dohotke isplaćena po programu ,,Evropa sad“ za isti broj radnika bila na istom nivou kao i u uporednom periodu prethodne godine (vjerujte, ja sam 33 godine bio finansijski menadžer i isplatio blizu 400 ličnih dohodaka, ali ovo mi nije jasno)?

2. Da li je povećanje plata, penzija i socijalnih davanja po modelu ,,Evropa sad“ bar dijelom alimentirano iz zaduženja od 750 miliona eura ili isključivo iz tekućih prihoda?

S obzirom na činjenicu da privatni poslodavci uglavnom obezbjeđuju stvaranje nove vrijednosti moraju se oštro suprotstaviti svim aktivnostima pojedinih političkih grupacija, isključivo populistički motivisanih, da promovišu porast zarada i drugih naknada mimo realnih mogućnosti. Gospodo poslodavci, morate obezbijediti da i vaši radnici primaju plate na bazi predloženog modela. Međutim, odgovorno tvrdim da procjene Pokreta ,,Evropa sad“ o ogromnom povećanju plata, penzija i socijalnih davanja nemaju nikakvog ekonomskog utemeljenja, bar ne u sadašnjem trenutku. Ako se ipak to dozvoli, ne isključujem mogućnost da građani Crne Gore kroz 12 mjeseci budu u prilici da vraćaju sve ono što su pribavili mimo realnih mogućnosti. Bojim se da građani nijesu svjesni toga.

Autor je dugogodišnji privrednik

( Dr Ilija Kračković )