Laibach: Maršovskim korakom u svijet ideološke konfuzije

Brat moj (Laibach, 1985)

Prvi album Laibacha je jedan od najbitnijih i, svakako, najinteligentnijih (ili najintelektualnijih) debija u istoriji roka. Već na samom početku grupa osnovana u Trbovlju 1980, u znakovitom spoju zvučne i vizuelne herojske avangarde, industrijske buke i teškog mehaničkog ritma, napravila je autentični zasjek u samo tkivo popularne muzike: eksperiment sa formom je odmah odveo Laibach u istraživanje političke dimenzije pop fenomena, na čemu počiva samo jedan dio kontroverznosti benda. Album koji otvara konfrontirajuće semplovanje Duceovog militarističkog krika (čemu će, dakako, kontrapunkt prestavljati uključivanje Titovog, takođe prijetećeg, govora), varira između apstraktnog ideološkog govora i konkretne kritike. Dvije pjesme najbolje sažimaju Laibachov dubinski analitički pristup: Država, koja otkriva bendovu sklonost ka ironijskoj definiciji (političke) stvarnosti unutar hipertrofisanog birokratskog vokabulara, dok fascinantna Brat moj - njihovo prvo remek-djelo - predstavlja svojevrsni poetski dekret, diskurzivnu prolegomenu koja otkriva već zaokruženi estetski plan i program. Laibach je bio muzički kolektiv koji se odlučio za najkrupniji zadatak: da se uključi v borbu za lepoto sveta.

Krvava gruda - plodna zemlja (Nova akropola, 1986)

Album Nova akropola je učvrstio ono što je prvijenac Laibach precizno postavio: Laibach je djelovao, i uz pomoć teatralnog i teatralizujućeg mise-en-scènea, u retoričkom opsegu koji je nekakterističan za pop muziku: političkog pamfleta, ideološke interpelacije, direktnog obraćanja, iznošenja stava. Zato je bend morao da konstruiše potpuno novi subjekt uživanja da bi razvio svoju subverzivnu namjeru: da li je i za jednu grupu bilo važnije nego za Laibach da se ‘otkrije’ što čini njihov Weltanschauung (svjetonazor), i da li je i jedna druga grupa tako promišljeno izbjegavala da se pozitivno definiše, nalazeći zauzvrat nadmoćno zadovoljstvo u enigmama, provokacijama, promišljenim rebusima, igrama u kojima su stalno izlazili kao pobjednici. Krvava gruda - plodna zemlja manipuliše simbolima koju su ideološki kompromitovani i filozofski proskribovani da bi se, sa primalnom snagom i istovremeno, modernom minimalnom stilizacijom, propitalo što to uopšte znači biti (negdje) ukorijenjen.

Apologija Laibach (Krst pod Triglavom: Baptism, 1986)

Jedna od glavnih intencija Laibacha je bila da opiše novu političku realnost, zbog čega je njihov jezik morao biti dominantno ideološki, ali neizostavni dio ovog procesa deskripcije bilo je i ispitivanje vlastitog položaja, vlastite odgovornosti ili ‘krivice’. Bend nije mogao imati iluziju da i sam neće biti ‘korumpiran’ usred tog ideološkog maelstroma. Koristeći format, tako drag svim avangardnim grupacijama, manifesta, Apologija Laibach je svojevrsna ispovjedna samokritika, ritualizovano samopozicioniranje benda, ceremonijalni performans u okruženju Prešernovog utemeljujućeg teksta slovenačke kulture i istorije, autopoetičko obilježavanje simboličkog prostora u kome Laibach razvija svoj široki označiteljski kapacitet: Smo črni duhovi od tega sveta/ Opevarno noro podobo gorja.

Die größte Kraft (singl, 1987)

Dok Die Liebe sa Nove akropole predstavlja muški pol ljubavi sa nepokolebljivim, tvrdim ritmom transa i grubim glasom Milana Frasa (ljubav je, dakle, sila, kako se zove i pjesma sa njihovog prvog albuma), dotle je Die größte Kraft fugalna, komplementarna ženska verzija istog fenomena (ljubav je, isto tako, i snaga). Ovaj potcijenjeni, zanemareni biser u opusu benda označava i tačku u kojoj je Laibach - tik pred stvaranje svog najboljeg albuma - ideološku intonaciju pretvorio u metafizičku elaboraciju sa wagnerovskom atmosferom. Sila i snaga intonacije Laibacha su, dakle, tako podešeni jer treba prevashodno da reprezentuju sublimnu (u svim značenjima ove riječi) dimenziju ljubavi.

Opus Dei (Opus Dei, 1987)

Opus Dei ulazi u red najznačajnijih projekata u istoriji roka: Laibachov tevtonski zvuk ovdje je dobio svoju najprodorniju, populistički otvorenu i ezoterijski suptilnu konteksturu, što album čini bendovim najkonzistentnijim Gesamtkunstwerkom. U Opus Dei je očita sva raskoš Laibachove moći transformacije, što je bendova verzija volje za voljom. Nigdje to nije upečatljivije urađeno nego u višesmislenom, prekretničkom coveru Live Is Life austrijske grupe Opus koja je, tako, u igri riječima, ali i igri zvukovima i smislovima, prerastala u njemačku verziju Leben heißt Leben i englesku Opus Dei: jedna beznadežno frivolna, optimistična pop pjesmica je postala čarobno monumentalni, strogi, sudbinski ep. U stvari, za puno opisivanje katarzičnog kvaliteta te Laibachove transformacije je neophodno upotrebiti ili alhemičarsku metaforu ili se pozvati na sakralni ritual transsupstancijacije.

Tanz mit Laibach (WAT, 2003)

Kako se moglo zaključiti - naravno, sa ciničkom oštricom - još od pjesme Panorama sa prvog albuma, Laibach je krajnje specifična vrsta plesnog benda. Samo: taj ples nije eskapistički, nije radostan, svakako nije ritmička sinegdoha za seks (zapravo, seks je posljednji preostali prostor gdje se može očekivati Laibach-subverzija!) - zbog čega su, uostalom, uz Kraftwerk oni jedina pop grupa koja može da dozvoli sebi da odstrani iz svog poetskog registra erotski i emocionalni naboj - nego je anksiozni grč, koračnica straha i brige, transgresivna konvulzija, ali kojoj se ne može odoljeti. Tanz mit Laibach je, otud, topla preporuka i odlučna direktiva: sa ovim plesnim soundtrackom, slušalac maršovskim korakom stupa u svijet ideološke konfuzije i kontradikcije.

NSK (Volk, 2006)

Kada govorimo o polivalentnim prosedeima koje Laibach koristi pri obradi pjesama sa puno razloga možemo da navedemo čitav postmodernistički repertoar kako bismo uhvatili umnožavanje bendovog semantičkog efekta: reinterpretacija, reimaginacija, revizija, re-kreacija i, nadasve, dekonstrukcija. (Nimalo slučajno, Laibachov pogled unazad u vlastitu prošlosti rezultirao je albumom pod imenom Revisited iz 2020.) Kao i Sympathy for the Devil (1988), Let It Be (1988) i NATO (1994), i Volk je koncepcijski album obradâ, na kojem se Laibach sa posebnom strašću upuštaju u dekonstruktivističko iščitavanje nacionalnih himni. U Laibachovoj inteligentnoj preradi, na površinu himni izbijaju ne samo nesuzdržani nacionalizam, kič sentimentalnost i trivijalnost simbola, nego i ono što je bilo potisnuto, histeričnost, nagomilana agresivnost, netrpeljivost, lažni oblici navodne izuzetnosti. Značenjski raspon Volk - na omotu albuma se nalaze ovce - kreće se između toga da li se naslov čita na njemačkom (narod) ili slovenačkom (vuk), ali svakako označitelji ostaju u disonantnom i distopijskom registru. Naravno, iz čitavog diskursa Laibach ne isključuju ni sebe, s obzirom da su oni osnivači (fikcionalne) države NSK: kao obrada ingeniozne The Great Seal sa kojom se okončavao Opus Dei, NSK je superiorni, dostojanstveni završetak Volk. Dostojanstveni, što podrazumijeva: ironičan. NSK počinje krckanjem ploče, intencionalno zastarjelim zvukom iz arhive. U odnosu na verzije ostalih himni koje su dobile svoje hipermoderne elaboracije koje odgovaraju recentnim promjenama koje se događaju u konstruisanju svih tzv. tradicionalnih identiteta, NSK se pojavljuje kao istinski duh prošlosti koji podsjeća da se supstancija izgubila.

The Whistleblowers (Spectre, 2014)

Zviždači su novi heroji liberalne ideologije, reinkarnacija mita o pojedinci koji se junački suprotstavlja korumpiranom sistemu. Tokom svoje karijere Laibach su, sa brehtijanskom preciznošću, mapirali kako je pop muzika sofisticirani, ali ne manje nasilni instrument propagande: kritička distanca je bila najbolja perspektiva kroz koju je bend ostvarivao svoj naum. The Whistleblowers, međutim, pokazuje da je Laibach spreman i za stratešku žanrovsku infiltraciju, za kritiku koja se odvija iznutra, to jest unutar same pop forme. Zato je i The Whistleblowers razoružavajuće popična, poletna, razigrana, pjevljiva pjesma koja ne gubi ništa na svom kredibilitetu ma koliko bila dopadljivo konzumerska, ma koliko bila pokretana zaraznom melodijom, ma koliko se približava statusu opšteprihvaćenog hita.

Vor Sonnen-Aufgang (Also sprach Zarathustra, 2017)

Najveća pop pjesma XXI vijeka! Vor Sonnen-Aufgang je Laibachova eterična varijanta - da upotrebimo terminologiju Paula Schradera - transcendentalnog stila u muzici. Ulazak u metafizički obzor je iskušavanje pop pjesme kao inkarnirane ljepote. Kao što je veličanstvena Across the Universe (jedina obrada The Beatlesa koja je istinski dostojna najboljeg benda koji je svijet imao i koji će imati) naznačila tu gotovo apstraktnu posvećenost harmoniji i melodiji, tako i Vor Sonnen-Aufgang raskošno demonstrira da, u svojim najboljim trenucima, umjetnost muzike prekoračuje prostorna i vremenska ograničenja, ostajući da važi za sebe i po sebi. Ali, to ne implicira da ne ostaje i jasan znak, odnosno putanja koja je oličena - i na vizuelnom nivou - u pogledu nagore prekrasne Anje Rupel u Across the Universe i pogledu nagore podjednako lijepe i harizmatične Mine Špiler u Vor Sonnen-Aufgang: opčinjeni pogled koji bi da vidi ono onkraj, ono iza, ono preko. Vor Sonne-Aufgang je Laibachov uspon - ili uspenje - do heideggerovske čistine (Lichtung): Ach Himmel in der Nacht/ Du finer/ Tiefer, höher!

Ich will ein Deutscher sein (Wir sind das Volk, 2022)

Ništa kod Laibacha ne može biti jednostavno ili prostodušno: radi se o bendu kod koga je stalno prisutan diskurzivni, meditativni ‘višak’. Čak ni obična rečenica, ‘Hoću da budem Njemac’, nije lišena dvosmislenosti, kontroverzi, paradoksalnosti, aporije ili tuge: da li ovdje trebamo da ustuknemo pred mogućnosti subverzije i ironije, ili da se prepustimo larpurlartističkoj melodrami germanofilije.

Značenja kod Laibacha neprestano izmiču i razmještaju se, repeticija ne podrazumijeva da dolazi do stabilizacije smisla, transparentnost je uvijek ‘zamućena’ tragovima ideologije ili violentne estetike, pa tekst nikada nije do kraja čitljiv, čak iako znamo da je riječ o projektu koji počiva na spisima Heinera Müllera. Laibachova poruka je strukturalno višestruko kodirana. Ich will ein Deutscher sein: čak i u prostoru jedne rečenice, ili jedne melodije, ili jedne fraze, Laibach ostaju majstori ambivalencije.

( Aleksandar Bečanović )