Satośi Kon i njegov masterpiece „Perfektno plavo” (1997)

Slobodno se može reći da ne postoji nijedna osoba koja voli filmsku umjetnost, a pogotovo anime, koja barem jednom u životu nije direktno došla u kontakt sa legendarnim Satośi Konom, bilo kroz njegova lična ostvarenja, ili indirektno kroz omaže Konovoj genijalnosti, koji se mogu vidjeti u raznim holivudskim filmovima.

Neprikosnoveni anime genije

Satośi Kon (1963-2010) je jedan od najuticajnijih i najrespektabilnijih anime reditelja. Konov specifični filmski izraz ukombinovan sa visoko kvalitetnom animacijom kao i genijalnim i vanvremenskim scenarijima, pozicioniraju Kona u sam vrh anime industrije, gdje sada, iako već posthumno, nastavlja da pruža inspiraciju, ali i domaći zadatak svim anime kao i filmskim radnicima. Kon se tokom svoje karijere ne ostvaruje samo kao reditelj, već i kao mangaka (pogledajte više o njegovoj mangi Opus), ilustrator i scenarista, što dodatno ide u prilog njegovoj genijalnosti.

Anime velemajstor iza sebe ostavlja, i potpisuje u ulozi reditelja, neka od najatraktivnijih anime naslova današnjice, kao što su: “Perfektno lavo” (1997) (“Perfect Blue”), “Milenijumska glumica” (2001) (“Millennium actress”), “Tokijski kumovi” (2003) (“Tokyo Godfathers”), “Paprika” (2006) i dr.

”Perfektno plavo” (1997) (“Perfect Blue”) kao Konov filmski prvijenac

”Perfektno plavo” (1997) predstavlja Konov prvijenac, ali i njegov ulazak na velika vrata u svijet animea, gdje se prvi put pokazao u ulozi reditelja. Interesantno je i da Kon ne potpisuje originalni scenario za ovaj film, već zajedno sa Sadajuki Muraijem (koji sarađuje sa Konom na njegovim narednim filmovima) vrši adaptaciju Jošikazu Takeućijevog djela “Perfektno plavo: Kompletna metamorfoza” (“Perfect Blue: Complete Metamorphosis”/”Pafekuto Buru: Kanzen Hentai”).

Nije bilo ni iznenađujuće da će Kon uspjeti da kreira dobar anime film, s obzirom da se već duži niz godina kretao u krugu ljudi poput Kacuhira Otoma (“Akira” (1988)), Mamoru Osii (“Duh u oklopu” (1995)) i sl. koji su već dostigli svjetsku slavu i kreirali neprevaziđene naslove u anime industriji, gdje je čak i Kon na nekim učestvovao u svojstvu mangake, animatora ili scenariste. Međutim, Kon te 1997. godine ne kreira samo običan i dobar anime film. Kon te godine kreira omnipotentnu filmsku gromadu koja čak i poslije četvrtine vijeka, gledaoce, kritičare, ali i filmske radnike obara sa nogu svojom nadrealnom genijalnošću na svim frontovima - režija, animacija, zvuk, scenario, montaža, produkcija.

Radnja animea prati Mimu Kirigoe, bivšu članicu idol pop grupe, koja odlučuje da se bavi glumom, međutim počinje da doživljava noćne more i obeshrabrujuće događaje koji su povezani sa njenom prošlošću. Film prati njenu psihičku krizu i tragične propratne posljedice, koje su u velikoj mjeri prouzrokovane njenim pokušajima da se suoči sa svojim identitetom i prošlošću.

Žanrovski govoreći, film spada u psihološki triler, gdje u nekoj dubljoj kategorizaciji, može se podvesti pod potkategoriju women in peril - žena u opasnosti. Kao i što sama potkategorija govori, anime na jedan veoma eksplicitan način prikazuje fizičko i psihičko nasilje nad protagonistkinjom Mimom, ali i posljedice koje to na nju ostavlja. Bitno je napomenuti da film otvara i kritikuje neke važne društveno-političke teme poput: kako se idol industrija u Japanu (i šire) ophodi prema mladim umjetnicama, mentalnom zdravlju, ženskoj individualnosti, ali i dubokoj introspekciji i pitanju - ko sam ja? Ove teme i subkontekst se često mogu pronaći u filmovima ali i scenarijima koje potpisuje Kon.

Jedna od tipičnih karakteristika trilera jeste da se reditelj poigrava sa idejom da li je protagonistkinja žrtva ili zapravo osumnjičena. U “Perfektno plavo” (1997), Mima kao nosilac radnje biva najčešće u neposrednoj blizini svih zločina što je dovodi u situaciju upitne nevinosti. Dodatno, još od karakteristika trilera isto predstavlja “senzualnost” prirode nasilja - gledalac voli da gleda scene eksplicitnog nasilja kojem ne može da svjedoči u realnom životu, što se i savršeno uklapa u scene nasilja koje nam film prikazuje.

Moment u kojem dolazi do kulminacije nasilja dovodi našeg glavnog lika Mimu, da pređe iz pasivne u aktivnu protagonistkinju, u sceni lažnog silovanja. Iako i sama Mima ali i publika, ima svijest da je u pitanju glumačka scena, to ne umanjuje morbidnost scene koja predstavlja vrhunac eksploatacije nad mladom umjetnicom koja usljed nemogućnosti i želje za karijerom ne umije da kaže ne.

Takođe, Kon se veoma često bavi surealističnim temama i pokušava da prikaže tanku liniju između jave i sna koja preovladava u “Perfektno plavo” (1997) ali i “Paprika” (2006). Konstatno poigravanje između dvije vremenske linije nameće publici da aktivno učestvuje u konstruisanju mogućih realnosti.

Ovim postupkom Kon čini da gledalac bude efektivno involviran sa radnjom i pričom filma tokom cjelokupnog trajanja.

Gorenapisani tekstom smo uspjeli samo da zagrebemo po površini filmskog umjeća Satośi Kona i jednog od njegovih poznatih ostvarenja “Perfektno plavo” (1997). Nadamo se da ćemo u nekom od sljedećih tekstova imati prilike da opet govorimo o Konu, ali i o nekim njegovim drugim maestralnim ostvarenjima.

Mali filmski rječnik

U filmskom jeziku, razlikujemo više oblika rezova ili ti spajanja dva susjedna kadra.

Match cut (podudarni rez) je grafički rez u kojem se vizuelna kompozicija prethodnog i sljedećeg kadra podudaraju, objekti se nalaze na istom mjestu u kadru ili imaju isti vrstu fokusne strukture. Ova vrsta reza ne ruši kontinuitet i pokušava da stvori veće značenje. Match cut često uključuje grafičko podudaranje, glatki prelaz između scena i element metaforičkog (ili barem smislenog poređenja između elemenata u oba kadra. Najpoznatiji primjer match cuta jeste u Kjubrikovom filmu 2001: A Space Odyssey (1968) gdje je rez napravljen između čovjekovog prvog oružja - koske i oličenja tehnološkog napretka - svemirskog broda. Kroz ovaj match cut, predstavljeni su nam sjeme čovječanstva i ono što budućnost donosi čovječanstvu, sve kroz dva kadra kosti i svemirskog broda. Kjubrik je preskočio hiljade godina tehnoloških dostignuća manipulišući dijegetičko vrijeme jednim rezom i dao ubjedljiv argument u razgovoru o razvoju tehnologije i čovječanstva.

Satośi Kon je nakon smrti postao kultna ličnost u svijetu animea, ali je bio podjednako uticajan i na američku kinematografiju. Reditelj Daren Aronofski ga je obožavao, potencijalno do umjetničke krađe, a neke od scena iz Konovog filma “Perfect Blue” iz 1997. reprodukovane su skoro od kadra do kadra u filmu “Requiem for a Dream” iz 2000. godine. Kristofer Nolan je slijedio taj primjer sa “Inception” iz 2010. koji ima očigledne uticaje Konovog dugometražnog filma, “Paprika” iz 2006. Jedna od prepoznatljivih karakteristika Konovog stila jeste match cut. Ovo sredstvo je najviše koristio u “Paprici”. Dok gledanje sekvenci snova može biti uznemirujuće, važno je zapamtiti da snovi imaju sopstvenu unutrašnju logiku, i ono što može izgledati čudno osobi u stvarnosti, neće izgledati čudno osobi koja sanja.

Satośi Kon koristi match cut kojim želi da poklopi sliku iz jednog i sljedećeg kadra, omogućavajući da se ideja povezivanja prati. Satośi Kon želi da dočara ljudsku podsvijest povezivajući san i realnost, a upotreba ovakvog reza u animaciji ispunjava rediteljsku zamisao.

Mateja Raičković (filmska i televizijska rediteljka, prijateljica emisije Pipci Hobotnice)

( Matija Miljanić, Danilo Burzanović )