Andrićevi kolačići

Ispred otmjenog sarajevskog hotela “Evropa”, sjedio je u ljetnje dane Petar Kočić, a iz prikrajka ga je, kako je zabilježio Ljubo Jandrić, posmatrao učenik Prve muške gimnazije u Sarajevu, Ivo Andrić.

- Za nas gimnazijalce Petar Kočić je bio veliki kao božanstvo - kazivao je Andrić. - I nije bilo učenika koji nije maštao o tome da se primakne piscu i da mu bar dotakne ruku...

A jednog beogradskog podneva, Andriću sam “dotakao ruku”.

Već sam intervjuisao Veljka Petrovića, Petra Lubardu, Mihaila Lalića, Mila Milunovića, Rista Stijovića, Milana Konjovića, Dobricu Ćosića, Aca Prijića, Miloša Vuškovića, Radovana Zogovića, Voja Stanića, Desanku Maksimović, Branka Ćopića, Dušana Kostića, Dušana Matića, Gustava Krkleca...

Ostali mi, iz plejade velikana, Miroslav Krleža i Ivo Andrić.

S Krležom sam dva puta pričao telefonom. Tada je bio direktor Leksikografskog zavoda Hrvatske.

- Jeste li vi mlad čovjek? - upitao me u jednom trenutku Krleža.

- Jesam!

- Ajte, dođite kod mene u Zagreb!

Ali odvukoše me neki redakcijski poslovi; danas-sjutra, danas-sjutra... Prođe vrijeme i tako mi propade dogovoreni intervju s Miroslavom Krležom...

Ivo Andrić nije davao intervjue; ili, pak, rijetko, veoma rijetko, najčešće povodom krupnih kulturnih događaja, poput Nobelove nagrade i slično.

Crnogorski slikar Hazbo Nuhanović, rođeni Pljevljak, u Andrićevom djelu nalazio je inspiraciju.

- Andrić u svojim knjigama spominje ove krajeve na tromeđi, pa sam i ja napravio slike na temu “Ljudi mog mjesta” - pričao mi je Nuhanović.

I crnogorski pisci, pogotovo s crnogorskog sjevera, inspirisali su se Ivom Andrićem, ponajviše Ćamil Sijarić, slikajući svoj turobni, zavičajni Bihor, nalik Andrićevoj Bosni, đe se “magle umorno vuku dolovima”.

Sijarić je, kako je konstatovao Milorad Stojović, našu pripovjedačku prozu dopunio ambijentom i svijetom, s izvanrednim poimanjem elementarnih suština, sredstvima oplemenjenog folklora i pitoresknim narodnim jezikom. Lociran daleko od savremenih tokova života, taj Sijarićev svijet, s nanosima istočnjačke mistike i sudbinske ogoljenosti, odiše andrićevskim fatalizmom...

Dugo godina jedina žena skulptor u Crnoj Gori, Nada Marović Stanić, supruga slavnog slikara Voja Stanića, pozvala me vaktile da otvorim izložbu njenih skulptura u Herceg Novom, koja je predstavljala značajan događaj na tada bogatoj sceni najvećeg bokeškog grada. I pored mijena u postupku, ipak, sve njene skulpture kao konstantu imaju izvjesnu arhaičnost, a neke možemo posmatrati i u mitsko-poetskom kontekstu. U njima ima nečeg totemskog. Inspirisana drevnom bokeškom arhitekturom, Nada bira kamen kao materijal koji najbolje pristaje njenim intimnim skulpurama koje traže enterijer.

- Imam osjećaj kao da sam ih digla iz prirode - kaže vajarka Nada. - Vidite koliko smo okruženi kamenom. To je Crna Gora...

Posebno se izdvaja nekoliko radova: “Ležeća figura”, “Djevojka i citra”, i oni s temom ljubavnika.

Na izložbi je dominirao, kako načinom obrade, tako i posebnim lirskim sentimentom, izvanredan portret Iva Andrića...

Ivo Andrić (1982-1975), rođen u Travniku, u tadašnjoj Austrougarskoj, od oca Antuna i majke Katarine; djetinjstvo proveo u Višegradu, gimnaziju završio u Sarajevu, Filozofski fakultet u Gracu, đe je i doktorirao...

O njegovim djelima pisalo se mnogo, ali o njemu samom, o njegovom životu i o načinu stvaranja, sasvim nedovoljno. Ima se utisak da je on htio da tako bude.

Iako je Andrić svoje djelo najviše vezao za Bosnu, nastojao je da nađe elemente opšteljudskog; od interesa za druge sredine i zemlje. Zbog te svoje osobine nije ostao regionalni pisac, njegovo djelo ima daleko širi smisao i značaj, blisko je savremenom čovjeku na svim geografskim širinama. Oblikujući svoje likove u romanima i pripovijetkama, Andrić obično daje njihov životni put, njihove osobine. Međutim, on se ne zaustavlja, sagledava sve komponente jedne ličnosti. Andrić se upušta u jedan umjetnički osoben postupak, pronalazi detalj, najčešće s psihološkom pozadinom, koji slikovito i duboko otkriva ličnost o kojoj je riječ.

Prve literarlne radove, pjesme u prozi, objavio je u panorami “Hrvatska mlada lirika”, 1914. godine, a prva knjiga stihova u prozi, “Ex Ponto”, izišla mu je u Zagrebu, 1918. godine.

Izvanredan poznavalac istorijskih prilika Bosne, o kojoj je najviše pisao, “pisac snažne imaginacije, podigao je monumentalnu umjetničku građevinu u literaturi naše epohe”.

Diplomata od karijere; službovao u konzulatima i poslanstvima Kraljevine Jugoslavije, u Vatikanu, Bukureštu, Trstu, Gracu, Madridu, Parizu... A 1939. je imenovan za ambasadora u Berlinu.

Tokom Drugog svjetskog rata, u okupiranom Beogradu, Andrić je stanovao kod svojih prijatelja u Prizrenskoj ulici, preko puta hotela “Balkan”. Tu je od jula 1942. do decembra 1943. godine, napisao “Na Dini ćupriju” - višegradsku hroniku. Čim se rat završio, rukopis “Ćuprije” predao je sarajevskoj “Svjetlosti”, državnom izdavačkom preduzeću Bosne i Hercegovine. Roman je doživio veliki uspjeh i 1946. nagrađen prvom nagradom Komiteta za kulturu i umjetnost Vlade Federativne Narodne Republike Jugoslavije za književna djela objavljena od početka Narodnooslobodilačke borbe do kraja 1946. Te godine izabran je za predsjednika Saveza književnika Jugoslavije... Bio je član Savjeta Federacije... I Saveza komunista...

”Većim delom svoga toka reka Drina protiče kroz tesne gudure između strmih planina ili kroz duboke kanjone okomito odsečenih obala. Samo na nekoliko mesta njenog toka njene se obale proširuju u otvorene doline i stvaraju, bilo na jednoj bilo na obe strane reke, župne, delimično ravne, delimično talasaste predele, podesne za obrađivanje i naselja. Takvo jedno proširenje nastaje i ovde, kod Višegrada, na mestu gde Drina izbija u naglom zavoju iz dubokog i uskog tesnaca... Ali tu se planine odjednom razmiču u nepravilan amfiteatar čiji promer na najširem mestu nije veći od petnaestak kilometara vazdušne linije. Na tom mestu gde Drina izbija celom težinom svoje vodene mase, zelene i zapenjene, iz prividno zatvorenog sklopa crnih i strmih planina, stoji veliki, skladno srezani most od kamena, sa jedanaest lukova širokog raspona. Od tog mosta, kao od osnovice, širi se lepezasto cela dolina, sa višegradskom kasabom i njenom okolinom...”

Tako započinje “Na Drini ćuprija”, nagrađena 1961. Nobelovom nagradom.

Elegantan, u fraku, Andrić je 10. decembra 1961, na svečanoj ceremoniji u Stokholmu, primio Nobelovu nagradu iz ruku švedskog kralja Gustava VI. Društvo mu je pravio stasiti Cetinjanin, Titov ambasador, Jovo Kapičić.

Tri godine ranije, 1958. Ivo Andrić se oženio kostimografkinjom, univerzitetskom profesoricom, Milicom Babić, udovicom svog rano preminulog prijatelja, diplomate Nenada Jovanovića. Milica je studirala u Beču i niz godina, kao prvi školovani kostimograf u Beogradu, radila u Narodnom pozorištu. Umrla je u Herceg Novom, s proljeća, 1968.

Andrić je sa suprugom Milicom živio i u Crnoj Gori; sagradio lijepu kuću u Herceg Novom, u vrijeme kad je ovaj grad bujao. Družio se u Novom najčešće s Vojom Stanićem, Brankom Ćopićem, Dušanom Kostićem, Zukom Džumhurom, Brankom Lazarevićem, katkad i s Mihailom Lalićem, koji je Imao kuću na Šetalištu Pet Danica.

Dolazio je Ivo Andrić često kod Voja Stanića. Volio je da gleda kako slika. Sa Stanićima su Ivo i Milica, ponekad išli barkom do Rosa, a barkarion je bio Vojo...

U “barberi” mantilu, sa svilenkastom ešarpom oko grla, Andrić je izgledao monolitno. Šetao bi Knez-Mihailovom do Kalemegdana. Sam. Na Malom Kalemegdanu se nalaze košarkaška igrališta “Partizana” i “Crvene zvezde”; volio je da posmatra “Zvezdine” košarkašice, među kojima je odvajala svojom ljepotom Ljubica Buba Otašević, može biti, najljepša žena poratnog Beograda. Zbog nje je, kako se govorkalo, Andrić dolazio da gleda čak i treninge...

Jednog sunčanog podneva, s početka šezdesetih, tada još student-novinar, došetao sam do zgrade u centru centra Beograda, u kojoj je na prvom spratu stanovao Ivo Andrić. Pozvonio sam. Vrata mi je otvorila njegova supruga, Milica. Iz kuhinje je dopirao prijatan miris tek ispečenih kolača. Lijevo od ulaza, piščeva radna soba. Sjedio je za lijepim, nevelikim pisaćim stolom s izrezbarenim ivicama. Bio je u kućnim papučama ali i u bijeloj košulji, s jednobojnom tamnom kravatom kakve je najčešće nosio. Gospodin. Na stolu savršen red. Kroz prozor se ogledao obližnji Pionirski park i na njegovom kraju naziralo zdanje Savezne skupštine. Na vitrini prepunoj knjiga, jedna pored druge, dominirale su dvije slike Voja Stanića, ležerno oslonjene o zid. Jednu sliku Andrić je kupio, a drugu mu je Stanić poklonio.

U domu nobelovca počašćen sam ukusnim kolačićima, poljupčićima...

Ništa nije slučajno.

( Slobodan Vuković )