Portret Andrije Mandića: Novo odijelo starog vuka

Crnu Goru treba da preuredimo na način da je prvo pomirimo i da nametnemo nove vrijednosti, one koje poznaje današnja Evropa, one koje poznaje današnji zapadni svijet...

Tako je, u martu 2008. godine, govorio tada kandidat za predsjednika Crne Gore i lider nekadašnje Srpske narodne stranke (SNS) Andrija Mandić.

Petnaest godina kasnije, opet je u trci za šefa države, sa još, barem zasad, blažim porukama - ovog puta kao jedan od čelnika Demokratskog fronta (DF), saveza koji je 2020. predvodio opoziciju do pobjede nad Demokratskom partijom socijalista (DPS) Mila Đukanovića i prve izborne smjene vlasti u Crnoj Gori.

Ako se u posljednje tri decenije sve na političkoj sceni vrti oko vođe DPS-a, kao oko sunca, onda blizu dvije decenije nezaobilaznu i istaknutu ulogu na toj pozornici igra i Mandić, koji istupa kao zaštitnik prava Srba.

On će na predsjedničkim izborima zakazanim za 19. mart pokušati da se dočepa važne pozicije, nakon što 2020, kad je simbolički skinuo sa sebe oreol vječitog opozicionog gubitnika, njemu i ostalim prvacima DF-a nije, zbog protivljenja Zapada, dozvoljeno da uđu u Vladu. Uistinu, Mandić je vlast “okusio” u vrijeme SRJ, 1999. godine, kao zamjenik saveznog ministra privrede Milana Beka, u rekonstruisanoj Vladi Momira Bulatovića.

U Mandićevoj zvaničnoj biografiji nema podataka o tome kad je kročio u partijske vode. Iako za prvi važi angažman u Narodnoj stranci (NS), njegovi bivši saradnici tvrde da je u politiku ušao kroz Savez reformskih snaga Jugoslavije Anta Markovića početkom devedesetih, ali da je taj dio žitija “izbrisao”.

S grupom predvođenom Božidarom Bojovićem napušta NS 1997. godine, nakon što je dio rukovodstva stranke na čelu s njenim tadašnjim predsjednikom Novakom Kilibardom prišao Đukanoviću, i osniva SNS.

Šest godina kasnije, i u toj partiji dolazi do raskola, nakon sukoba Mandićeve i Bojovićeve frakcije. Mandić tada dolazi na čelo SNS-a, dok Bojović s Rankom Kadićem formira Demokratsku srpsku stranku, optužujući suprotni tabor da je izveo puč i razbio partiju, a potom i indirektno nazivajući SNS dijelom “režimske opozicije”.

Bojović je 2012. u memoarskoj knjizi pisao da je Mandić bio radan, da se “brzo snalazio u novim nepredviđenim situacijama” i da je zapazio kod njega “neke crte koje karakterišu dobre političare”.

U vrijeme referenduma o nezavisnosti Crne Gore 2006. godine, Mandić je bio jedan od lidera unionističkog bloka, koji je zagovarao opstanak zajednice sa Srbijom. Neposredno po izglasavanju nezavisnosti, podnio je ostavku na partijsku funkciju u “znak moralne i političke odgovornosti zbog referendumskog rezultata”, ali je Glavni odbor (GO) SNS-a nije prihvatio.

Dvije godine potom, u aprilu 2008, na prvim predsjedničkim izborim nakon obnove državnosti, Mandić je bio kandidat Srpske liste, koalicije stranaka prosrpske orijentacije formirane nakon pobjede suverenista na referendumu. Iako je dio protivnika i javnosti kritikovao njegovu kandidaturu jer je Crnu Goru nazvao “državolikom tvorevinom”, Mandić je tada poručio da priznaje Crnu Goru, a da je okarakterisao tako “jer je od pravne države udaljena taman onoliko koliko je čovjekoliki majmun udaljen od čovjeka”. Na izborima je bio drugi, nakon Filipa Vujanovića (DPS), s 19,55 odsto podrške, odnosno 64.473 glasa.

U oktobru 2008. godine, kad je Đukanovićeva Vlada jednoglasno priznala nezavisnost Kosova, Mandić je, u znak protesta, navodno štrajkovao glađu 13 dana u parlamentu. Štrajk je okončano nakon što je, kako je tada saopšteno, uvažio stav rukovodstva SNS-a.

Nju je predvodio do januara 2009. kad je, ujedinjenjem sa Bulatovićevom Narodnom socijalističkom strankom, stvorena Nova srpska demokratija (NSD), čiji je Mandić predsjednik od tada.

Iako ta partija, kao i DF čiji je dio, zagovara čvrste veze s Rusijom, i iako se oštro suprotstavljala ulasku Crne Gore u NATO, Mandić je prije petnaestak godina imao drugačije mišljenje o tom vojnom savezu. U depeši Ambasade SAD upućenoj Vašingtonu, koju je Vikiliks objavio 2011. godine, piše da je Mandić 2007. pokušao da ubijedi članstvo SNS-a da podrži učlanjenje u NATO.

U dokument pod nazivom “Prozapadni srpski nacionalista u Crnoj Gori”, koji je označen kao osjetljiv, piše da je Mandić tadašnjem savjetniku za politička pitanja u Ambasadi SAD rekao da je GO SNS-a odbacio njegovu ideju, tvrdeći da glasači ne bi pristali na to. U depeši se navodi da je, dok je izdvajao značaj Rusije za Crnu Goru, saopštio da pokušava da nagovori partiju da okonča protivljenje NATO-u, nazivajući se “prozapadnim”.

Po ulasku u NATO, saopštio je da Crna Gora nikad nije imala saveznike koji bi joj bili bliži od Rusije i Srbije, i da će biti prva zemlja koja će napustiti Alijansu.

Mandić je s kolegom iz DF-a Milanom Kneževićem prvestepeno osuđen na pet godina zatvora za navodni pokušaj terorizma 2016. godine sa ciljem sprečavanja učlanjenja države u NATO. Organizatori akcije navodno su bili ruski državljani. Presudu je prije dvije godine poništio Apelacioni sud, a ponovljeno suđenje krenulo je u novembru.

Mandiću se sudilo i zbog pokušaja nasilne promjene ustavnog poretka tokom protesta DF-a u oktobru 2015. godine, ispred Skupštine, kad je, kako je Tužilaštvo tvrdilo, sa kolegom Slavenom Radunovićem pozivao na rušenje poretka izjavom da “stvar mora da se dovede do kraja”. Na skupu su izbili neredi, nakon čega je uslijedila intervencija policije, a Mandić se sklonio u restoran “Kristal”, zbog čega ga politički protivinici i danas prozivaju. U tom slučaju potvrđena je oslobađajuća presuda.

Osim navedenog, oponenti Mandiću posebno zamjeraju česte odlaske na kanabe kod predsjednika Srbije Aleksandra Vučića, za kog tvrdi da mu je prijatelj i da od njega ne prima nikakve instrukcije.

”Nezavisno od toga što je neko predsjednik države, nikome nikad to ne bih dozvolio - niti taj s druge strane želi da uspostavlja odnose nadređenog i podređenog”, rekao je jednom prilikom, ponavljajući da je Srbija najbliža adresa.

Mandić je 2011. saopštio da se nikad neće odreći srpskog državljanstva, i da poziva sve građane Crne Gore koji imaju srpski pasoš da učine isto.

Vučić ga je 2021. odlikovao Ordenom srpske zastave prvog stepena za zasluge u razvijanju saradnje Srbije i Crne Gore. Godinu ranije, od tadašnjeg srpskog ministra odbrane Aleksandra Vulina, primio je spomen-medalju za doprinos sistemu odbrane Srbije, jer je komandovao baterijom tokom NATO bombardovanja SRJ. Odlikovanje, Orden bijelog anđela prvog stepena, dobio je i od patrijarha Srpske pravoslavne crkve (SPC) Porfirija u maju.

Mandić od 2007. “nosi” i neslavnu “titulu” četničkog vojvode, koja mu je dodijeljena po oporuci četničkog vojvode Mila Rakočevića. Lider DF-a godinama ne govori o tome, a jedan od petnaestorice koji je tada takođe dobio titulu, izjavio je da bi Mandića trebalo razvojvoditi jer izbjegava da položi zakletvu.

Za razliku od prethodnih godina, kad je, između ostalog, izjavljivao da je “Crna Gora na ivici građanskog rata” i pozivao “Hristove vojnike” i “ratne drugove iz ‘91. i ‘99. da budu spremni”, Mandić već pola godine nastupa neprepoznatljivo pomirljivo, poručujući iz poslaničke klupe “da u politici nikad nije dovoljno širine i praštanja” i da “treba imati razumijevanja za tuđe i vlastite mane”.

Na tom fonu je i njegova ocjena da su u DF-u potpuno svjesni da je Crna Gora u NATO-u i da se neke odluke ne mogu promijeniti preko noći, kao i izjava da u DPS-u nisu svi kao vrhuška te stranke, i da je siguran da “ćemo i u mladoj generaciji političara DPS-a imati korisne članove zajednice”.

U susret predsjedničkim izborima, Mandić nastavlja s blagim tonovima, navodeći da je “ruka pružena svima” i da vjeruje u pobjedu.

Možda je i za mirotvoračku retoriku razlog i to što su sve ključne adrese Zapada jasne i glasne - “stari” DF ne može biti njihov saveznik.

Iz preduzetništva u politiku

U Mandićevoj biografiji na sajtu NSD-a piše da je rođen 1965. u Šavniku, i da je diplomirao na Metalurško-tehnološkom fakultetu u Podgorici.

Navodi se da je prije aktivnog političkog angažmana, bio uspješan preduzetnik.

”Kao direktor i suvlasnik akcionarskog društva za preradu obojenih metala, organizovao je prvu privatnu proizvodnju aluminijumskih legura u Crnoj Gori. U saradnji s Metalurško-tehnološkim fakultetom, radio je na projektovanju, izradi i instaliranju opreme za livenje aluminijuma, kao i na komercijalnom metalurškom inženjeringu”.

( Nikola Dragaš )