Moć i predrasude političke diskriminacije

Politizacija prava, njegova instrumentalizacija i zemlja konfuzije i političke manipulacije sa istinskim formatima evropskih vrijednosti, jedine su koristi koje smo poslednjih godina dobili od nepristojnosti i populističkih nasrtaja onih koji u nedostatku narodne podrške pružaju očigledan otpor promjenama. To se jasno uočava u centralizaciji i povećanju interesa političkih elita koje ometaju rješavanje unutrašnjih problema u državi, u podsticanju nacionalinih podjela i sukoba, kako bi ojačali njihov autoritet i političku moć. Nasuprot tome, crnogorski građani, nakon decenija nadanja za boljim životom imaju istinski interes da izbjegnu dominaciju moći elita i osiguraju sopstveni mir i prosperitet za državu i generacije čije vrijeme dolazi. Ali ravnoteža između masovnog nezadovoljstva ili podrške novoj političkoj dominaciji, pomjerala se i pomjera iz dana u dan, da bi danas postala očigledna u raspravi da li gospodin Milojko Spajić ispunjava sve uslove za kandidaturu predsjednika.

Politička kriza u Crnoj Gori zahtijeva političke odgovore koji uključuju pluralitet aktera, a ne zloupotrebu institucija zarad političke koristi. Svi odgovori pružiće suštinski okvir za razumijevanje prilika, kako tumačenje vrijednosti implicira na političke kriterijume i utiče na sve građane, odnosno trenutnu krizu u državi: u svijetlu politike kao rivalstva nad sukobom (politička kultura zajednice), politike kao sukoba oko resursa (ciljevi i načini u pronalaženju političkih rješenja za probleme), politike samo kao borbe za vlast. „Zetski“ zakoni, različiti politički inžinjerinzi i brojne druge prilike politizacije i intrumentalizacije prava čiji smo svjedoci, jasno nas navode na zaključak da su rivalstvo i sukobi oko resursa (glasača) postali glavni izvori tumačenja prava u osporavanju kandidature gospodina Milojka Spajića za predsjednika Crne Gore, dok su lične osjetljivosti, lični interesi i lične sujete postali jedino mjerilo crnogorske politike, u jedinoj borbi — samo za vlast.

Zaista imamo dosta kritičnih problema u zemlji. Da li je za njihovo rješavanje potrebna dalja politizacija i instrumentalizacija prava da bi nastavili agoniju podijeljenosti i državne konfuzije? Demokratija počinje dijalogom i počiva na principima većinske vladavine i individualnih prava. Koncept vladavine prava obuhvata niz različitih principa, od kojih se svaki može sažeti u prikazu da „niko nije iznad zakona“. Pokazani stavovi i ponašanja u tumačenju vrijednosti ukazuju na složenost krize u društvu, dok političke elite krizu i dalje sagledavaju i doživljavaju subjektivno. Ali to nije ono što državne vlasti i institucije trebaju da rade u pogledu demokratije i vladavine prava.

Postoje različite suprotstavljene teorije i metode pravnog tumačenja, sa argumentima za i protiv. To su, na primjer, tekstualizam, originalizam, intencionalizam i svrsishodnost. Koja je teorija tačna, koje su prednosti i nedostaci različitih teorija takođe su važni u materiji interpretacije. Međutim, u konkretnom slučaju, gospodin Milojko Spajić i svaki građanin Crne Gore zaslužuje jednak pristup tumačenju prava. Iznad svega, postoji fundamentalno pitanje koje se postavlja, a to je šta predstavlja pravno tumačenje u crnogorskoj praksi? Tačnije, šta traži pravno tumačenje po svojoj prirodi? I, šta je konstitutivni cilj tumačenja prava u domaćoj praksi? Prema Zakonu o izboru predsjednika Crne Gore (član 6), propisano je, između ostalog, da se uz predlog kandidature podnosi potvrda o biračkom pravu kandidata, potvrda o prebivalištu kandidata, i uvjerenje o državljanstvu.

Dakle, predmet tumačenja je opšti tekst i gospodin Milojko Spajić je prema javno dostupnim informacijama ispunio zahtijevane zakonske uslove za kandidaturu. S tim u vezi, bez obzira na to da li takvo pravno tumačenje predstavlja objedinjujuću teoriju, crnogorska praksa je i dalje superiorna u odnosu na druge metode tumačenja u razmatranju svake vrste teksta posebno (jednakost pred zakonom).

Štaviše, i kod svrsishodnog tumačenja, koje dozvoljava pravnicima i naučnicima da pristupe svim pravnim tekstovima u traženju ”racionalnosti”, ono čak i u tom slučaju zahtijeva od onih koji tumače pravo da ostanu osjetljivi na važne razlike u praksi. I to je Ministarstvo unutražnjih poslova Crne Gore i učinilo izdavanjem potvrde gospodinu Milojku Spajiću da se može kandidovati za predsjednika Crne Gore. Dakle, pravno tumačenje polazi od određenih inputa, a to su zakonski tekst (Zakon o izboru Predsjednika Crne Gore), crnogorska praksa, radnje i običaji u tumačenju prava. To stvara razultat — ”tumačenje”, dok je aktuelna praksa tumačenja prava decenijama unazad „po svojoj prirodi ispravna”, te ne postoji nijedan razlog da u slučaju gospodina Milojka Spajića to bude izuzetak. A ako se to desi, po svojoj prirodi, to neće i ne može biti “pravno tumačenje o smislenosti nekog zakona”, već mentalna karakteristika prethodnih vremena (jednoumlja) i ogorčenosti političkih elita zbog masovnog raspoloženja ljudi za istinskim promjenama.

Autor je profesor prava, naučnik Williams Instituta Pravnog fakulteta Univerziteta u Kaliforniji (UCLA School of Law), Postdoktor sa Lund Univerziteta u Švedskoj i višestruki stipendista njemačke akademske službe za razmjenu (DAAD).

( Dr iur. Jovan Kojičić )