Srušene decenijama građene gasne veze između Moskve i Evrope

Pedantno građena tokom decenija kao glavni izvor prihoda za Kremlj, trgovina gasom Moskve sa Evropom se vjerovatno neće oporaviti od pustošenja vojnog sukoba.

Nakon što je prije skoro godinu počela “specijalna vojna operacija” predsjednika Vladimira Putina u Ukrajini, kombinacija zapadnih sankcija i odluka Rusije da prekine snabdijevanje Evrope drastično su smanjili energetski izvoz zemlje.

Posljednji paket sankcija, uključujući ograničavanje cijena, po svoj prilici će dodatno poremetiti trgovinu naftom, ali je lakše pronaći nova tržišta za sirovu naftu i derivate nego za gas, ističe agencija Rojters.

Ruska trgovina gasom sa Evropom zasnovana je na hiljadama kilometara gasovoda počev od Sibira koji se protežu do Njemačke i dalje. Do prošle godine, ti gasovodi su vezivali zapadne kupce za dogoročni odnos snabdijevanja.

”Naravno da je gubitak evropskog tržišta veoma ozbiljan test za Rusiju u pogledu gasa”, kazao je za Rojters Juri Šafranik, ruski ministar za gorivo i energetiku od 1993. do 1996.

Jedan bivši visoki zvaničnik u Gaspromu je bio direktniji.

”Rad stotina ljudi, koji su decenijama gradili izvozni sistem, sada je propao”, kazao je bivši zvaničnik za britansku agenciju tražeći da ostane anoniman zbog straha od odmazde.

Sadašnji zaposleni, međutim, tvrde da se posao odvija uobičajenim tempom.

”Za nas se ništa nije promijenilo. Prošle godine nam je dva puta povećana plata”, kazao je za Rojters jedan službenik Gasproma u gradu Novi Urengoj. Taj arktički grad se često pominje kao ruska “prijestonica gasa” jer je napravljen za potrebe najvećih polja gasa.

Država unutar države

Državni gigant Gasprom, koji ima predstavništvo u Novom Urengoju, formiran je tokom posljednjih dana Sovjetskog Saveza 1989. godine pod okriljem Ministarstva gasne industrije, na čijem čelu je bio Viktor Černomirdin. “Černomirdin nikada nikome nije dozvoljavao da proviri u Gasprom. Bila je to država unutar države, i tako je ostalo u određenoj mjeri”, kazao je Šafranik.

Od početka vojnih operacija 24. februara prošle godine, manje je informacija dostupno. Poput mnogih ruskih kompanija, Gasprom je prestao da objavljuje detalje o svojim finansijskim rezultatima.

Prema Rojtersovoj procjeni, zasnovanoj na količini i naknadama za izvoz, Gaspromov prihod od prodaje inostranstvu je u januaru iznosio oko 3,4 milijarde što je znatno manje u odnosu na 6,3 milijarde u istom periodu prošle godine.

Te brojke, zajedno sa predviđanjima izvoza i prosječnim cijenama gasa, ukazuju da će se prihod Gasproma od izvoza skoro prepoloviti ove godine, što će produbiti budžetni deficit od 25 milijardi koji je Rusija prijavila u januaru.

Izvoz prirodnog gasa kompanije se već prošle godine skoro prepolovio a taj trend je nastavljen i ove godine.

Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen je procijenila da je Rusija za 80 odsto smanjila zalihe gasa Evropi tokom osam mjeseci od početka konflikta u Ukrajini.

Kao rezultat toga, Rusija je snabdijevala samo oko 7,5% potreba za gasom zapadne Evrope do kraja prošle godine, u poređenju sa oko 40% u 2021.

Prije konflikta, Rusija je bila uvjerena da će Evropi prodavati više, a ne manje.

Elena Burmistrova, šefica odsjeka za izvoz u Gaspromu, kazala je na jednom događaju u Beču 2019. godine da je rekordno visoki izvoz kompanije izvan bivšeg Sovjetskog Saveza od preko 200 milijardi kubnih metara ostvaren u 2018. godini “nova realnost”.

Prošle godine, ukupni izvoz je bio jedva iznad 100 milijardi kubnih metara.

Ruski transportni kapacitet je podriven prošle godine nakon misterioznih eksplozija u baltičkom moru na gasovodu Sjeverni tok od Rusije do Njemačke. Rusija i Zapad su se međusobno optuživali za eksplozije.

Američki novinar Sejmur Herš, dobitnik Pulicerove nagrade, naveo je u blogu da su za eksplozije odgovorne Sjedinjene Države, što je Vašington odbacio kao “potpunu neistinu”.

Vašington je dugo kritikovao njemačku politiku oslanjanja na rusku energiju, za što je do prošle godine Berlin tvrdio da je način unapređivanja odnosa.

Dogovor 20. vijeka

Sa druge strane, Putin je pokušavao da diverzifikuje rusko tržište gasa mnogo ranije, ali ta politika tek sada dobija zamajac.

U oktobru on je predočio ideju o gasnom centru u Turskoj kako bi skrenuo protok ruskog gasa sa Baltičkog mora i Sjeverozapadne Evrope.

Rusija, takođe, pokušava da unaprijedi prodaju gasa preko gasovoda Kini, najvećem svjetskom potrošaču i vodećem kupcu sirove nafte, prirodnog tečnog gasa (LNG) i uglja.

Snabdijevanje je počelo preko gasovoda Moć Sibira krajem 2019. a Rusija ima za cilj da poveća godišnji izvoz za oko 38 milijardi kubnih metara od 2025.

Moskva takođe ima dogovor sa Pekingom za još 10 milijardi kubnih metara preko još neizgrađenog gasovoda od pacifičkog ostrva Sahalin, dok Rusija takođe razrađuje planove za gasovod Moć Sibira 2 iz zapadnog Sibira, koji teoretski može prenositi dodatnih 50 milijardi kubnih metara gasa Kini na godišnjem nivou.

Rojters ističe da ostaje da se vidi da li taj odnos može biti unosan kao decenije snabdijevanja gasom Evrope.

Najvažnija imovina Gasproma je locirana u zapadnom Sibiru i u širem arktičkom Jamal regionu, gdje se nalazi grad Novi Urengoj u kojem živi 100 000 ljudi i koji će 2025. obilježiti 50 godišnjicu od nastanka.

Jedno od polja u oblasti tundre, oko 3 500 kilometara sjeveroistočno od Moskve, naziva se Urengoj.

Nakon što je to polje otkriveno 1966, kao jedno od najvećih na svijetu, sovjetski Politbiro je počeo pregovore sa Zapadnom Njemačkom o razmjeni gasa za cijevi, jer Rusija tada nije imala proizvodnu tehnologiju.

Sporazum koji je rezultirao iz pregovora, nazvan “ugovor vijeka” finalizovan je 1970. godine nakon što je tadašnji sovjetski ministar inostranih poslova Andrej Gromiko, na zapadu poznat kao “Gospodin Njet” zbog svog beskompromisnog stava, kazao “da” na dogovor gas za cijevi, koji je uključivao snabdijevanje Moskve teškom opremom, a Evrope gasom.

Dogovor o snabdijevanju sklopljen na 20 godine prema današnjim cijenama gasa vrijedi 30 milijardi dolara, navodi Rojters.

To je značilo da decenijama Evropa, a naročito Njemačka, imaju koristi od relativno jeftinih, dugoročnih ugovora, i da se oslanjaju na ruski prirodni gas ili metan za grijanje domaćinstava i za gorivo u petrohemijskoj industriji.

Predstoje složeni pregovori

Očekuje se da će pregovori sa Kinom o novoj prodaji gasa biti kompleksni, između ostalog i zbog toga što Kini prema očekivanjima nakon 2030. godine neće biti potreban dodatni gas, kazali su analitičari.

Rusija se takođe suočava sa daleko većom konkurencijim nego u prošlosti u vidu obnovljive energije dok svijet pokušava da ograniči uticaj na klimatske promjene, kao i od konkurentskih isporuka gasa Kini, uključujući i one iz Turkmenistana.

LNG, koji se može isporučivati bilo gdje u svijetu, dodatno je smanjio potrebu za gasom iz gasovoda.

Gasprom i Kina drže u tajnosti dogovorenu cijenu gasa. Ron Smit, analitičar u moskovskoj firmi BCS, očekivao je da cijena za 2022. iznosi u prosjeku 270 dolara za 1000 kubnih metara, što je znatno manje od cijena u Evropi.

To je takođe ispod Gaspromove izvozne cijene od 700 dolara za 1000 kubnih metara, koje ove godine očekuje rusko Ministarstvo ekonomije.

Prošle godine, ruske energetske finansije imale su tržišnu podršku usljed straha od nestašica.

U Evropi su cijene gasa dostigle rekordne nivoe, a međunarodne cijene nafte LCOc1 ubrzo nakon što je počela specijalna vojna operacija skočile su blizu svog rekordnog maksimuma.

Od tada, cijene za gas i naftu su pale a zapadna ograničenja cijena uvedena u decembru u početkom ove godine imaju za cilj da dodatno podriju ruske prihode.

Kremlj je u međuvremenu dao Gaspromu ogromni zadatak izgradnje 24 000 kilometara novih gasovoda za snabdijevanje 538 000 domaćinstava i stanova u Rusiji od 2021. do 2025.

Domaće cijene gasa reguliše vlada i bilo je debate o liberalizaciji tržišta gasa, što je osjetljiva tema za ruska domaćinstva.

U Novom Urengoju, gdje temperature padaju do minus 50 stepeni Celzijusa, Ačimgaz, zajedničko preduzeće između Gasproma i njemačke Vinteršal Dea VINT.UL, takođe ima kancelarije i zastavu austrijske energetske kompanije OMV OMVV.VI ispred administrativne zgrade.

Na Rojtersovo pitanje o tamošnjem prisustvu, portparol OMV je samo kazao da se u toj zgradi nalaze kancelarije operatora na polju Južno-Ruskoje, gdje kompanije ima udio.

OMV je u martu odustao od planova da učestvuje u Gaspromovom projektu polja gasa, dok su iz kompanije Vinteršal Dea, prošlog mjeseca kazali da se povlače iz Rusije.

Zvaničnik Gasproma, koji je želio da ostane anoniman, kazao je da će kompanija zbog toga zažaliti. “Samo ćemo morati da koristimo više gasa za naša domaćinstva umjesto da ga izvozimo Evropi. Kini je takođe potreban gas”, kazao je zvaničnik.

( N.Bogetić )