Orbanizacija armije i vojne industrije

Krištof Salaj-Bobrovnicki je i dalje poslovao sa jednom ruskom željezničkom kompanijom pod američkim sankcijama kada je preuzeo dužnost mađarskog ministra odbrane prošle godine.

On je prodao svoj udio nedjeljama nakon što je preuzeo funkciju, ali njegovo imenovanje, poslovne veze i politički afiniteti ukazuju na to da se kontrola premijera Viktora Orbana nad mađarskim društvom širi i na oružane snage i odbrambenu industriju, piše “Fajnenšl tajms” (FT).

NATO saveznike sve više brine stav premijera Mađarske prema Rusiji i ratu u Ukrajini. Mađarska i dalje odbija da pošalje oružje u Kijev. Orban je u subotu branio svoj stav tvrdeći da bilo kakve akcije NATO saveznika koje prevazilaze samoodbranu nisu obavezne i da je njegova zemlja odlučila da se ne uključuje u rat.

Orban, koji je ponovo izabran 2022. za četvrti uzastopni mandat, naglašava da je članstvo u zapadnom vojnom savezu od “vitalnog” značaja za Mađarsku, ali je poručio da njegova vlada neće slati oružje Ukrajini niti prekidati ekonomske odnose sa Moskvom.

Mađarska je uveliko zavisna od uvoza ruskog prirodnog gasa i sirove nafte, a ruski energetski gigant Rosatom gradi nuklearnu elektranu u toj zemlji na osnovu ugovora iz 2014.

FT piše da je Salaj-Bobrovnicki, dugogodišnji Orbanov saveznik, prošlog mjeseca započeo čistku najviših vojnik zvaničnika, od kojih su mnogi proveli cijelu karijeru u NATO-u. Kritičari kažu da je taj potez politički motivisan.

Petr Pavel, bivši general NATO-a nedavno izabran za predsjednika Češke Republike, opisao je vojnu čistku kao dio “postepenog koncentrisanja moći oko Viktora Orbana i ograničenja za sve one koji drugačije misle”.

Salaj-Bobrovnicki na papiru ima sve potrebne kvalifikacije za svoj posao: kao biznismen, investirao je u sektor odbrane i bio je ambasador Mađarske u Velikoj Britaniji između 2016. i 2022. godine. Njegova karijera bi vjerovatno krenula drugim putem da nije postao važan član Orbanove vladajuće elite, ocjenjuje FT.

”Mađarska vojna reforma će zahtijevati ogromne resurse”, rekao je Tamaš Čiki Varga, vojni ekspert na Mađarskom univerzitetu za javne službe. On je dodao da ministar uživa “političko povjerenje” potrebno za efikasno trošenje sredstava.

Kao bivši lider provladinog istraživačkog centra i nedjeljnih novina, Salaj-Bobrovnicki je održavao bliske veze sa Sistemom nacionalne saradnje (NER), Orbanovom mrežom institucija i privatnih korporacija koja predvodi razvoj mađarske vojne industrije, piše FT.

Orban je prošle godine rekao da Mađarska mora radikalno unaprijediti svoje odbrambene kapacitete.

”Mi gradimo vojnu industriju ovdje kod kuće, u Mađarskoj, onu koja može proizvesti moderno oružje”, rekao je u oktobru na ceremoniji polaganja zakletve dobrovoljaca za vojnu službu.

Salaj-Bobrovnicki se smatra pravom osobom za primjenu te strategije i zato što je svojevremeno učestvovao u tom sektoru kao investitor. On je 2021. kupio češkog proizvođača aviona “Aero Vodohodi”, uz pomoć kredita od 150 miliona eura od državne Mađarske razvojne banke. Nekoliko nedjelja prije nego što je imenovan, dobio je vladinu porudžbinu za 12 aviona za obuku i izviđanje u ugovoru vrijednom 180 miliona eura, piše britanski list.

Nakon što je preuzeo dužnost, Salaj-Bobrovnicki je prodao svoje udjele u kompaniji za proizvodnju aviona, kao i u ruskom preduzeću, investicionom fondu koji kontroliše Žolt Hernadi, izvršni direktor naftne grupe MOL. Hernadi, kojeg neki analitičari smatraju insajderom NER-a, odbio je da komentariše svoju ulogu u pomenutim akvizicijama.

Salaj-Bobrovnicki se odavno predstavlja kao pristalica Orbanovog režima. On je 2015. rekao da je “aktivan član tekuće promjene elite” koja zamjenjuje ljevičarsko-liberalnu politiku, što je uloga uz koju idu moćni prijatelji i unosne priviligije.

Dok je bio ambasador u Londonu, 2020, sa još jednim Orbanovim prijateljem povezanim sa NER-om, ušao je u posao sa jednim kazinom, koji je navodno isplatio svojim vlasnicima dividendu od 28 miliona eura 2021. godine. Salaj-Bobrovnicki je u decembru prodao svoj udio u kazino biznisu po nepoznatoj cijeni. Kupac je bio Arpad Haboni, Orbanov politički savjetnik.

Dodjela javnih ugovora Orbanovim bliskim saradnicima, uključujući projekte koje finansira EU, jedan je od razloga zašto Budimpešta nije uspjela da odblokira oko 30 milijardi eura novca EU, uprkos pokušajima premijera da izvrši pritisak na Brisel odlaganjem sankcija Rusiji i finansijske pomoći Ukrajini.

Prema pisanju FT-a, jedna od glavnih kompanija uključenih u vojnu industriju Mađarske je 4iG, telekomunikaciona grupa čije se akcije kotiraju na berzi. Nju je 2018. kupio Orbanov prijatelj iz djetinjstva Lerinc Mesaroš, najbogatiji Mađar. FT dodaje da su državni ugovori izazvali brzu ekspanziju za 4iG i da su prihodi u prva tri kvartala 2022. premašili brojke za cijelu 2017. oko 13 puta. Cijena akcije kompanija porasla je sa 40 forinti (0,10 eura) 2017. na 700 forinti.

Kompanija koju je 2020. preuzeo bivši Mesarošev saradnik Gelert Jasai, od tada je kupila državnog operatera prenosnih sistema Antenna Hungaria, koristila je državne kredite za kupovinu Vodafonovog biznisa u Mađarskoj i realizovala je niz akvizicija u sektoru telekomunikacija na Balkanu. Telenor Crna Gora je krajem 2021. pristupio 4iG grupi.

Kompanija 4iG je saopštila da je njeno partnerstvo sa mađarskom vladom ograničeno na sektor telekomunikacija

Njemački proizvođač oružja “Rajnmetal”, koji doprinosi proizvodnji tenkova “leopard 2” koje je tražila Ukrajina, prošle godine je preuzeo 25 odsto udjela u 4iG. Njihov zajednički poduhvat planira da ponudi IT usluge vojnih standarda, što je, kako je Jasai rekao, “jedinstvena prilika da steknu uporište u globalnoj odbrambenoj industriji”.

”Rajnmetal” će Mađarskoj prodati stotine oklopnih vozila “links” (lynx), kao i municiju i tehničku opremu, otvarajući najmanje tri fabrike za lokalnu proizvodnju. Proizvodnja oklopnih vozila počela je prošlog mjeseca u zapadnom gradu Zalaegerseg.

Armin Paperger, izvršni direktor "Rajnmetala", opisao je saradnju kao „znak naše posebne posvećenosti Mađarskoj“ i sastavni dio strategije digitalizacije koja odražava oslanjanje savremenih sistema naoružanja na IT infrastrukturu.

Kompanija 4iG je saopštila da je njeno partnerstvo sa mađarskom vladom ograničeno na sektor telekomunikacija.

“Naša strateška saradnja sa ‘Rajnmetalom’ nije u direktnoj vezi sa pozicijom ‘Rajnmetala’ kao državnog snabdjevača (u Mađarskoj)”, saopštio je 4iG i dodao da nastoji da proširi partnerstvo sa njemačkom kompanijom van granica Mađarske.

Udaljavanje od SAD

Salaj-Bobrovnički je saopštio da su partnerstva u odbrambenoj industriji uglavnom evropska “iz strateških razloga”, ističući sve veću udaljenost Mađarske od Sjedinjenih Država.

Veze sa Vašington se pogoršavaju brže otkad je Rusija napala Ukrajinu. Američki ambasador Dejvid Presman rekao je da bi Mađarskai trebalo nedvosmisleno da stane na stranu Zapada, što je izazvalo ljutiti odgovor Budimpešte.

Presman je rekao da su odnosi Mađarske sa Rusijom i dalje “zabrinjavajući, posebno zato što nisu pokazali znake jenjavanja nakon ruske invazije u punom obimu”.

”Iako svaka zemlja ima svoje interese i perspektive, drski pokušaji Rusije da na silu prekroji granice poništavaju pravila”, izjavio je za “Fajnenšel tajms”. “To nije samo unutrašnje političko pitanje za bilo koju državu, posebno za saveznicu”.

( A. Šofranac )