Savremena muzika možda nije za uživanje, ali jeste za istraživanje

Djela savremenih kompozitora ne spadaju u omiljeno štivo instrumentalista, no sprska pijanistkinja Nada Kolundžija odabrala je teži put.

Ljubav ka savremenoj muzici nastala je zahvaljujući porivu da istražuje, te se danas njeno ime uglavnom veže za ovu epohu klasične muzike. Zbog toga, priznaje, nekad nije bila omiljena kod publike i kritike, ali je istrajala, te se danas za nju često ističe da je “pasionirani izvođač savremene muzike”.

Njeni solistički nastupi karakteristični su po imaginativnim programima i visokoocijenjenim interpretacijama. Svoje nastupe je obogatila sviranjem prepariranog klavira, klavira igračke, snimljenim zvučnim matricama, višemedijskim konceptima, četvrt stepenom muzikom za dva klavira...

Svojom interpretacijom savremenih djela Nada Kolundžija će večeras od 20 časova u Velikoj sali KIC-a Budo Tomović i zvanično otvoriti festival “Forte piano”. Tokom prvog dana festival će imati i brojne druge programe: predavanje bosanskohercegovačkog pijaniste Bartolomeja Stankovića u Muzičkoj školi “Vasa Pavić”, zatim razgovor sa kompozitorkom Anom Pandevskom u Multimedijalnoj sali KIC-a, kao i njen autorski koncert.

No, Nadin koncert biće poslastica za publiku, a koncert u Podgorici nije jedini koji će održati. Naime, nakon nastupa u glavnom gradu Crne Gore, Nada Kolundžija će prirediti i koncert u Kotoru, u petak, 24. februara u crkvi Sv. Duha, u Koncertnoj sali Muzičke škole “Vida Matijan” u 20 sati, dok će u nedjelju, 26. februara održati koncert na Cetinju, u Kraljevskom pozorištu Zetski dom u 20 sati.

O repertoaru, savremenoj muzici i kako je doživljena kod publike, kritike, pa i studenata kojima je predavala, Kolundžija priča za Vijesti...

Za klavir je napisano možda i najviše djela, i to u svim muzičkim epohama, međutim odlučili ste da karijeru vežete upravo za kompozicije koje su nastale u 20. i 21. vijeku. Je li zbog tog odabira i Vaš muzički put bio trnovitiji? Koliko je Vama kao izvođaču inspirativna savremena klasična muzika?

Da, da, svakako je literatura za klavir ogromna. Klavir je moćan instrument i potpuno samostalan sa svojim obimom od čitavih sedam oktava. On može da zadovolji maštu kompozitora u potpunosti, bilo da su u pitanju harmonski sklopovi, polifonija, koloritnost, kantilena, alikvoti, perkusionistički zvuk... Po tome je svakako jedinstven.

Čini mi se da nisam nikada donijela odluku da sviram savremenu muziku, ali izgleda kao da jesam. Ja sam, prosto, bila oduševljena nekim novim, drugačijim, zanimljivim kompozicijama i tako sam nastavljala u istom pravcu. Tako je i danas. I svakako da me ta muzika i inspiriše i vodi dalje.

E sad, ne mogu reći da su moji koncerti bili omiljeni kod publike, na mojim počecima. Događalo se da publika izlazi sa koncerata, a da kritika osuđuje moj izbor repertoara. Bilo je tu previše disonanci, muzički tok se teško pratio. Nije to bila muzika za uživanje, ali je meni bila izazovna za istraživanje. A na disonance sam se toliko navikla da sam prestala da ih razlikujem od konsonaci. To jeste čudno, ali i nije. Mislim da muzika koja se sluša od malena utiče na naš estetski doživljaj. Pjevanje u paralelnim sekundama, na primjer, nije nimalo strano u nekim narodnim napjevima u djelovima Srbije, a sigurno ne samo tu. Svirala sam i četvrt stepenu muziku. Jedan klavir je bio naštimovan za četvrt stepena više u odnosu na drugi, tako da se broj tonova koji se koriste udvostručio. Da bi se napisala dobra četvrt stepena kompozicija nije nimalo lako. Ali, pored legendarnog Čarlsa Ajvza, uspjela je i Jasna Veličković. Program sam pripremala sa američkom pijanistkinjom Deborom Ričards i sjećam se da nismo mogle da imamo duge probe jer nam je bilo teško da podnesemo ta sazvučja. Ali, željela sam da se i ta vrsta muzike čuje, pa šta bude...

Pa da, nije mi bio lak put, ali nije ni kompozitorima koji su pisali muziku koju sam izvodila. Postojalo je nekoliko ljudi čije mišljenje sam cijenila i koji su me podržavali. To mi je beskrajno mnogo značilo.

S obzirom na to da mnogi instrumentalisti izbjegavaju savremenu muziku najviše zbog toga što kompozicije nemaju lako pamtljivu melodiju, ili neki motiv po kojem lako možemo djelo da prepoznamo, a često se autori trude da unesu neke novine, ili spoje nespojivo. Koliko su danas kompozitori spremni da se konsultuju sa izvođačem prije nego stave tačku na svoje djelo?

Imala sam sreću da budem u kontaktu sa nekolicinom kompozitora na probama nakon nastanka novih djela. Ta saradnja je bila odlična. Ako izvođač ima problem da postavi dobru interpretaciju i pored ozbiljnog truda, onda postoji neki problem u kompoziciji. Najčešće se radi o toku muzike. To kompozitori odlično razumiju i naravno da pristaju na neke sugestije koje djelo čine boljim. Mada, uglavnom sviram kompozicije na koje je već stavljena završna tačka.

Veliki broj djela izveli ste premijerno. Kolika je odgovornost kad znate da prvi izvodite neko djelo i da od Vas zavisi postavljanje fraze, boje tona, dinamike, a da će možda i kompozitor pratiti Vaš nastup?

Odgovornost je ogromna. Kompozitoru je njegova kompozicija kao dijete koje je prepustio nekom drugom, u ovom slučaju izvođaču, da ga pričuva, upozna, odnjeguje. Njihovo prisustvo na koncertu me inspiriše. Imam osjećaj kao da dišu sa mnom. U koliko nisu prisutni izvođenju, ja im pošaljem snimak i onda sam jako ponosna i srećna ako su oni zadovoljni. Najveća nagrada za mene je kada mi stigne lijep komentar od autora, a bilo ih je zaista mnogo.

Tokom svoje karijere izvodili ste razna djela savremenih kompozitora, a šta ste pripremili za koncerte po Crnoj Gori i hoćete li na svim koncertima svirati isti repertoar?

Na festivalu u Podgorici Forte piano sviraću srpske kompozitore: Zorana Hristića, Dušana Bogdanovića, Aleksandru Vrebalov, Jasnu Veličković, Miloša Raičkovića, Miroslava Mišu Savića i Aleksandra Damnjanovića i uz to i jednu baroknu kompoziciju kojoj je svoj kompozitorki pečat dodala Ana Gnjatović svojom Elektronskom trakom. U Kotoru i Cetinju sviram Majke Nes, Džejkoba TV-a, Mauricija Kagela i nekoliko kompozicija sa festivalskog programa.

Za klavir je od 16. do 19. vijeka napisan veliki broj virtuoznih kompozicija. Šta se u savremenoj muzici smatra virtuoznošću - da li prelijatanje prstiju preko crnih i bijelih dirki ili sposobnost da se muzika koja nastaje na instrumentu uklopi sa nekim drugim “dodacima”?

Ne bih baš umjela da odgovorim na ovo pitanje. Ako pod virtuoznošću podrazumijevamo tehnički komplikovanu partituru, onda je to u novijoj muzici manje vezano za brze pasaže, a više za repetativnost ili izvođenje komplikovanih ne-klavirskih notnih zapisa, koji nisu “pod prstima”.

Na Vašem repertoaru često su i djela kompozitorki. Jesu li se žene osmjelile napokon da pišu, i zašto su vjekovima potpiskivale svoj talenat?

Žene su se borile za svoja prava još u 19. vijeku, pa i u prošlom. Danas, bar u okruženju koje mi je poznato, njihov status uglavnom nije ugrožen i one mogu da se slobodno bave profesijom koju su odabrale. Na muzičkoj sceni je prisutan zaista veliki broj žena i rekla bih da se njihov rad danas procjenjuje na osnovu kvaliteta, prije svega.

Koliko su studenti, s obzirom na to da ste dobar dio karijere bili edukator, zainteresovani za savremenu muziku?

U vrijeme kada sam studente upućivala u tokove savremene muzike, gotovo u svakoj generaciji su se pojavljivali mladi ljudi kod kojih sam uspijevala da probudim interesovanje. Slušali smo, svirali, diskutovali potpuno otvoreno i organizovali koncerte koje oni i ja pamtimo i danas. Kod nekih se to interesovanje budilo kasnije.To mi je mnogo značilo jer sam vidjela da je sjeme ipak proklijalo.

Bilo mi je komplikovano da uđem u džez fazon

Vaše ime se veže i za džez muziku. Koliko se danas džez naslanja na savremenu klasičnu muziku i ima li kod savremene muzike improvizacije kao kod džeza?

Ne umijem da sviram džez, ali sam se oprobala u nekim djelima Kloda Bolinga, koji je pisao crossover muziku u kojoj kombinuje elemente tradicionalne klasične muzike i džeza. Bilo mi je baš komplikovano da uđem u taj džez fazon. U klasičnoj muzici ritmička struktura je precizna i nekako tvrđa. Drugačiji je osjećaj kada ritmički puls treba da se osjeti na takozvanom slabom dijelu takta, kada neki tonovi treba da se sviraju zaobljenije, kada šesnaestina treba da se se svira više ka trioli. Mnogo mi je vremena trebalo da se razlabavim. Bilo je veoma teško preći iz jednog žanra u drugi. Ali kada se uspije, osjećaj je sjajan.

U savremenoj muzici ima improvizacije. Ima sjajnih muzičara koji su isključivo improvizatori. Ali i u zapisanim partiturama nailazi se na djela koja imaju elemente improvizacije. Najćešće ih prate uputstva kompozitora, dakle, to su djelimično slobodne improvizacije. Imamo i grafičke partiture bez notnog zapisa. Postoje i takozvana “otvorena djela” u kojima izvođač postaje koautor kompozicije. Na primjer kod tandema Džon Kejdž, kompozitor - Dejvid Tjudor, pijanista. Kod minimalista se takođe nailazi na improvizacije, posebno kod Teri Rajlija i La Mont Janga. Itd, itd…

( Marija Vasić )