Noć u Crnoj Gori, duboka i tajnovita

Malo je slika koje su tako “uhvatile” i pokazale određeni prostor i vrijeme kao slika Petra Lubarde “Noć u Crnoj Gori”. Ova slika (format 81x99) je naslikana daleke 1951. godine, ali njena aktuelnost traje do dan danas. I ko zna kakva i kolika joj je dalja slikarska budućnost. Da podsjetim.

Ovom slikom Petar Lubarda je na prestižnom Trećem bijenalu u Tokiju 1955. g. osvojio prvu nagradu. Među elitnim učesnicima Bijenala, konkurenti Petru Lubardi su bili Pablo Pikaso i Mark Šagal. Pablo Pikaso je dobio drugu nagradu a M. Šagal treću. (Impozantan pobjednički trijumvirat.) Interesantno je da su nagrade dodjeljivane u biserima.

1.

Brojni kritičari slikarstva se uglavnom slažu u jednom a to je da loša slika nosi samo jednu dimenziju i ideju, a dobra slika u sebi otvara mnogo, gotovo bezbroj dimenzija i vrijednosti.

Za ovaj tekst uzećemo samo socijalno tumačenje Lubardine slike “Noć u Crnoj Gori” ili preciznije socijalnu dramatiku ove slike. Ona (socijalna dimenzija slike) čini njenu osnovnu, ali ne i najdublju pa ne ni najvažniju nit. Normalno, socijalnu vrijednost slike nije moguće izdvojiti od njene estetske vrijednosti, snažne koloritnosti, izražene zvučnosti, širine ideja itd. Takođe, ovoj slici treba dodati i njenu “istoričnost” jer je slika hrabar iskorak autora iz tadašnjeg vladajućeg ideološkog soc realizma u umjetnosti.

Socijalnom i “istoričnom” dimenzijom slike “Noć u Crnoj Gori”, Petar Lubarda je znatno ubrzao pa dijelom i lansirao novi nedogmatski pravac tadašnjeg jugoslovenskog soc-realističkog slikarstva. No, da ne bi bili posve nepravedni prema soc-realizmu, Lubarda ima i veoma dobrih slika i iz tog perioda što je izaz unutrašnje slobode i hrabrosti Petra Lubarde. (Da šire pojasnimo. Lubarda nije razarao soc-realizam u slikarstvu da bi ga uništio. Naprotiv. On ga je dograđivao, prevrednovao postupno uvodeći domaću, jugoslovensku umjetnost u višu civilizacijsku ravan.)

2.

Lako je uočljivo i mnogima poznato da je Petar Lubarda bio slikar svog Ljubotinja i Crne Gore. Bezbroj je drugih umjetnika koji su zarobljenici svog zavičaja. Duga je kolona takvih umjetnika koji su u svom zavičaju nalazili i otkrivali iskru univerzalizma. (I. Andrić, M. Đilas ili Ć. Sijarić, na primjer.)

Lubardinina slika “Noć u Crnoj Gori” nosi onu socijalnu dramatiku koju je jednostavnije slikarski izraziti čulima nego opisati na kakav drugi način. Malo jasnije, Petar Lubarda je svojim rođenjem “zvuk” Ljubotinja i Crne Gore uvijek nosio u sebi i ostavljao po sebi. Iznova i stalno je istraživao, crtao i objašnjavao Crnu Goru, njene ljude, prirodu... Na slici je sve povezano, kako bi se danas kazalo, umreženo. Sve se oslanja na moćnim stopalima, moćnim temeljima tj. moćnoj crnogorskoj prošlosti.

Dakle, kod Petra Lubarde sve izvire iz Crne Gore, njenog čovjeka (koji vječito reži i koji je vječito nabrušen, namrgođen), njene tradicije, njene istorije, njene psihologije, pejzaža i ko zna čega još sve ne.

U Ljubotinju i Crnoj Gori Lubarda je prepoznavao i slikao univerzalne, kosmičke teme.

U svojoj opčinjenosti Crnom Gorom, Petru Lubardi je čak i govor ostao isti onaj koji je u djetinjstvu čuo i ponio u svijet iz Ljubotinja.

3.

Možda je jedna od socijalnih tajna slike je i njena “ukočenost” kao kada bi neki div skočio na nešto i ostao da visi u vazduhu. Ali tu je i neka dublja tajna slike. Pa i slikarsko “lukavstvo” Petra Lubarde. Jer veliki slikari kakav je bio P.L. uvijek ostave po koju tajnu, koji detalj na slici da se o njemu piše, raspravlja i prave doktorati. (Leonardova “Mona Liza” ili Karavađov “Narcis” su takve slike, na primjer.)

Kao i ova “ukočenost” slike, ni sama Crna Gora čitavi XX vijek - a izgleda i dan danas - nije mogla da se iz skoka i mitskih visina normalno spusti na zemlju, a da ne tresne, da se ne razbije. Dakle, ova Lubardina slika ima dublju, pesimističku crnogorsku ravan. Ta ravan je slikareva (zabrinuta) misao o Crnoj Gori, njenoj sudbini i sudbini crnogorskog čovjeka. Otud je Lubarda koliko slikar toliko i pjesnik. A oni - pjesnici - dublje, osjećajnije i dalje vidi realnost nego koji drugi “obični” umjetnik.

4.

Slika ima dijelimično i “pikasovštine” u sebi. Genijalni Pikaso u monumentalnoj “Gernici” (divovskih dimenzija 7,70 x 3,49) predstavlja čovječanstvo i njegov duh kroz borbu dobra i zla, razuma i nerazuma sve upakovano u krik nadolazećeg zlog vremena. Svu tu dramatiku duha civilizacije Pikaso izražava samo sa 3 boje (crnu, bijelu, sivu). Da podsjetim, Gernika je bio mirni gradić u Španiji (Baskiji) koji su njemački fašisti na pazarni dan aprila 1937. g. bukvalno sravnili sa zemljom.

Lubarda slikom “Noć u Crnoj Gori” predstavio je sličnu zabrinutost kao i Pikaso. U izrazu stanje duha Crne Gore Lubarda koristi samo četiri boje (crnu, bijelu, crvenu, ljubičastu). Te boje nijesu akvarelne. Naprotiv. Boje su veoma jarke, snažne, nabubrene, isprepletane, “crnogorske”, dok su Pikasove boje “monotone”, mirnije, pune hrišćanskog crnila (tuge).

5.

Ali i jedan i drugi slikar susretno tumače i predstavljaju realnost, svoje viđenje realnosti svog univerzuma. Pikaso sa jedne a Lubarda sa druge, suprotne strane. Teško je reći čije je socijlno polazište univerzalnije.

Zaključimo.

Pear Lubarda je bio rođeni slikar, jer talenti su samouki. (Oni sami stvaraju svoju sudbinu, ali i sudbinu predmeta svog istraživanja.) Gotovo ništa Lubardu nije zanimalo osim slikarstva.

Ono što je ostalo iza slike “Noć u Crnoj Gori” jeste da je pravo čudno da jedan tako mali prostor kao što je Crna Gora - da ne kažem njen katunski dio oko Cetinja - imao toliko snažnih ličnosti i velikih slikara kao što su Petar Lubarda, Milo Milunović, Dado Đurić, Dimitrije Popović... pa čak i Marina Abramović, po porijeklu.

Kao da je crnogorski nacionalizam do XIX vijeka eksplodirao na najbolji mogući način - u slikarstvu u 20-tom vijeku. Ono - slikarstvo - nam je “kupilo” i dalo ulaznicu i šansu da postanemo dio normalne, vodeće planetarne ljudske civilizacije. Ali... “neda đavo il gospod Bog”.

( Veselin Mitko Pavlićević )