Institut prati i procjenjuje uticaj zagađenja vazduha na zdravlje

Povodom teksta pod nazivom “Zagađeni vazduh, ubica crnogorske politike” želimo da zbog adekvatnog informisanja javnosti odgovorimo na navode g-dina Jovana Kojičića koji se odnose na Institut za javno zdravlje Crne Gore.

Naime, u svom dopisu, g-din Kojičić je analizirao samo jednu izjavu objavljenu na od strane Instituta za javno zdravlje od 24. 12. 2022. godine, te na osnovu nje zaključio da “Institut nas nije informisao o ključnim prijetnjama i posljedicama po javno zdravlje zbog višestrukih, čestih i dugotrajnih izloženosti PM česticama, protivno propisanim standardima i regulativi”.

Iz ostatka teksta koji slijedi može se zaključiti da g-din Kojićić nije upoznat sa ovlašćenima i aktivnostima koje Institut za javno zdravlje sprovodi vezano za uticaj zagađenje vazduha na zdravlje u Crnoj Gori te ćemo u nastavku pokušati da to ukratko pojasnimo.

U toku 2015/2016.godine inicirana je od strane Instituta i sprovedena studija procjene zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori, a nalazi studije su predstavljeni u dokumentu pod nazivom “Uticaj zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori“ koji se može preuzeti sa internet stranice Instituta na kojoj se nalaze preporuke stanovništvu u pogledu zagađenja vazduha. [1]

Studiju su sproveli eksperti Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) uz pomoć Instituta za javno zdravlje i Centra za ekotoksikološka ispitivanja. Analiza podataka o izloženosti stanovništva zagađujućim česticama u Podgorici, Pljevljima i Nikšiću rađena je na osnovu srednjih vrijednosti podataka o izloženosti i zdravstvenom stanju stanovništva za period od tri godine. Podaci iz studije za ova tri grada ukazuju na to da je više od 250 prijevremenih smrtnih slučajeva i 140 hospitalizacija kao i niz drugih zdravstvenih posljedica na godišnjem nivou povezano sa izlaganjem česticama čiji nivo koncentracija prelazi vrijednosti date u Vodiču SZO za kvalitet vazduha. [2]

Znatan dio uticaja na zdravlje može se pripisati prekomjernom zagađenju vazduha koji se javlja u zimskim mjesecima kako zbog sagorijevanja čvrstih goriva (drveta i uglja) koja se koriste za grijanje u domaćinstvima, tako i zbog manjene disperzije zagađenja u zimskom periodu.

Suspendovane čestice (na engleskom jeziku particulate matter - PM) čestice su najvažniji pokazatelj zagađenja vazduha koje utiče na zdravlje u Crnoj Gori.

U tabeli ispod prikazan je procijenjeni uticaj zagađenog vazduha na zdravlje na godišnjem nivou usljed izloženosti česticama PM2,5 u Podgorici, Pljevljima i Nikšiću 2010-2012.

U analizi je takođe prikazan procijenjeni teret izloženosti zagađenju PM2,5 česticama u zimskom periodu, kao i ostali indikatori obolijevanja i umiranja kao i koji se mogu pripisati zagađenju ovim česticama u Podgorici, Pljevljima i Nikšiću.

U studiji su takođe date preporuke za sve relevantne sektore koje je nužno preduzeti kako bi se smanjile posljedice zagađenja vazduha na zdravlje stanovnika Crne Gore.

Rezultati ove Analize uticaja zagađenja vazduha na zdravlje stanovništva u Crnoj Gori, javno su prezentovani na konferenciji koja je održana 15. 04. 2016. u hotelu Ramada u Podgorici. Na konferenciji su učestvovali istaknuti predstavnici Svjetske zdravstvene organizacije, kancelarije za životnu sredinu i zdravlje iz Bona, predstavnici svih ministarstava, eminentni stručnjaci iz zemlje i regiona, te predstavnici nevladinih organizacija i medija. [3]

Jedan od glavnih zaključaka na konferenciji bio je da je ova studija pružila dovoljno dokaza o uticaju zagađenog vazduha na zdravlje u Crnoj Gori i da dodatni dokazi nisu neophodni te da sve naredne aktivnosti treba usmjeriti na smanjivanje zagađenja vazduha u opštinama centralnog i sjevernog regiona zemlje, naročito u zimskom periodu kada je zagađenje vazduha najintenzivnije.

Podaci i procjene Svjetske zdravstvene organizacije koje je g-din Kojičić prezentovao u svom tekstu, oslanjaju se u velikoj mjeri na ovu studiju i ostale podatke koje Institut za javno zdravlje dostavlja Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji.

Institut za javno zdravlje je 2019. učestvovao u izradi studije ”Zagađenje vazduha i zdravlje ljudi: slučaj Zapadnog Balkana” u kojoj je ponovo analiziran uticaj zagađenog vazduha na zdravlje u Crnoj Gori i ostalim zemljama koje su učestvovale u izradi ove studije koja je potvrdila procjenu uticaja zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori predstavljenu u prethodnoj studiji. [4]

Kako bismo pojasnili kontekst saopštenja Instituta kojeg je g-din Kojičić analizirao, podsjetićemo javnost da u toku jesenjih mjeseci, kada se počinju javljati prekoračenja koncentracija PM čestica Institut u cilju smanjenja uticaja zagađenog vazduha na zdravlje istakne na svojoj internet stranici i promoviše putem društvenim mreža i medija preporuke za stanovništvo, realizuje gostovanja u medijima, te uredno odgovara na sve upite stanovništva i medija vezane za uticaj zagađenog vazduha na zdravlje.

Nakon obraćanja Agencije za zaštitu životne sredine od 23. 2. 2022. [5] Institut je izdao pomenuto saopštenje. U pogledu pirotehničkih sredstava koje su pomenute u saopštenju, Institut je i u pisanoj formi uputio gradonačelnicima Podgorice, Nikšića, Bijelog Polja i Pljevalja molbe da preduzmu i mjere iz svojih nadležnosti kako bi se u toku praznika smanjio promet i potrošnja ovih sredstava. PM čestice koje nastaju nakon njihove upotrebe nose u svom sastavu čitav spektar hemijskih supstanci koje samostalno ili u jedinjenjima mogu štetno uticati na zdravlje. Institut u kontinuitetu godinama unazad šalje ovakva saopštenja lokalnim samoupravama sa ciljem da utiče na donosioce odluka na lokalnom nivou, kako bi doprinijeli smanjenju uticaja faktora iz životne sredine na zdravlje.

Prema važećoj regulativi [6], Institut i zdravstveni sektor nemaju nadležnosti u pogledu praćenja kvaliteta vazduha, mjera zaštite, ocjenjivanja i poboljšanja kvaliteta vazduha, kao i planiranja i upravljanja kvalitetom vazduha. Ove nadležnosti su prije više od 15 godina preuzete od strane Ministarstva nadležnog za životnu sredinu i Agencije za zaštitu životne sredine.

Institut shodno obavezama propisanim statutom ustanove, identifikuje, prati i procjenjuje izloženost stanovništva zagađenju vazduha i pruža preporuke stanovništvu i donosiocima odluka.

Zakon o zaštiti vazduha je propisao da je u zonama gdje koncentracije zagađujućih materija prelaze bilo koju uspostavljenu graničnu ili ciljnu vrijednost, Ministarstvo zaduženo za pitanja životne sredine, u saradnji sa Agencijom za zaštitu životne sredine i organima lokalne uprave na čijoj se teritoriji zona nalazi, dužno da donese Plan kvaliteta vazduha, da bi se u što kraćem roku dostigle vrijednosti utvrđene Uredbom o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha [7]. Shodno ovoj obavezi, opštine Pljevlja, Podgorica i Nikšić su u prošlosti izradile Planove kvaliteta vazduha ali se pomoću njih na žalost, nije uspjelo riješiti pitanje zagađenja vazduha u ovim opštinama.

Uzimajući u obzir gore navedeno, molimo gospodina Kojičića da se upozna sa aktivnostima Instituta za javno zdravlje, od kojih smo samo neke pomenuli u prethodnom tekstu, te mu stojimo na raspolaganju za sva dalja objašnjenja i informacije.

S obzirom na to da je gospodin Kojičić profesor prava i da je 2013/2014. učestvovao u radu prethodne administracije, smatramo da bi bilo vrlo informativno za javnost da u narednom dopisu koji se bude ticao zagađenja vazduha, na isti način na koji je pitao Institut, pita i kolege iz tadašnje administracije Ministarstva nadležnog za životnu sredinu, Agencije za zaštitu životne sredine, organa uprave nadležnog za hidrometeorološke poslove i lokalne samouprave o stepenu realizacije aktivnosti u pogledu smanjenja uticaja zagađenja vazduha na zdravlje stanovništva naročito u opštinama Pljevlja, Nikšić i Podgorica, a koje su bile obavezne da se preduzmu u skladu sa važećim Zakonom o zaštiti vazduha, Nacionalnom strategijom upravljanja kvalitetom vazduha sa pratećim Akcionim planovima, kao i Planovima kvaliteta vazduha za ove tri opštine.

Dr Borko BAJIĆ, Institut za javno zdravlje Crne Gore

( Dr Borko Bajić )