Unionisti i suverenisti u Crnoj Gori (1992)

Činjenice neumoljivo govore da je ondašnja vlast u Crnoj Gori jedinstvenog DPS-a, kao vjerni Miloševićev saveznik, bila saučesnik u raspadu i rušenju SFRJ, te da je bila zagovornik, na njenim ruševinama stvaranja SRJ (1992), koja je tokom cijelom vremena njenog trajanja obesnaživala državnost CG i njenu ravnopravnost u zajednici sa Srbijom, te potirala građansko lice CG i nacionalni identitet Crnogoraca.

Prof. dr Ivan Đurić, istoričar, tvrdio je da „’Savezna Republika Jugoslavija’, država zamišljenja kao federacija Srbije i Crne Gore, nastala je 1992, pod okolnostima za koje se ne bi moglo kazati da su bile pravno utemeljene.“SR Jugoslavija“, takva kakva je, lažno se izdaje za ono što nije“ (Dr Ivan Đurić, „Vlast, opozcija, alternativa“, priredila i predgovor napisala dr Latinka Perović, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, Beograd, 2009, str. 124). Đurić piše da su „vlasti Srbije nesumnjivo najodgovornije za raspad Jugoslavije“ (Ibidem, str.130)

Na prvim izborima za Vijeće građana Skupštine SRJ, sprovedenim u CG 31. maja 1992, izašlo je svega 57, 45 % birača. Ubjedljivu većinu poslaničkih mandata (od ukupno 30) osvojila je vladajuća DPS (23 mandata), 3 mandata su pripala Srpskoj radikalnoj stranci za CG (SRS), 2 mandata zadobio je SK-Pokret za Jugoslaviju i 2 grupa građana. U Vijeću republika federalne skupštine, 20 poslanika je izabrano posrednim putem od strane Skupštine CG, u skladu sa jačinom parlamentarnih političkih stranaka (Vidi više o tome: prof. dr Vladimir Goati, “Izbori u Srbiji i Crnoj Gori od 1990. do 2013 i u SRJ od 1992. do 2003”, NDI i CESID, Beograd, 2013, str. 49).

Na majskim saveznim izborima u CG (1992) broj nevažećih glasova iznosio je 5,1 odsto. Pomenutom izbornom procesu upućivani su brojni prigovori u pogledu, kako izborne regulative, tako i nedemokratskih uslova, neregularnosti, raznoraznih monopola i drugih preimućstava režima, neravnopravnosti u medijima i drugim povoljnostima koje su koristile vladajuće stranke u Srbiji i CG (Ibidem). Istoga dana su sprovedeni i savezni izbori i u Srbiji.

U Crnoj Gori te izbore bojkotovale su političke stranke, koje su se zalagale za suverenu i nezavisnu CG, u prvom redu LSCG, ali i druge partije slične programske orijentacije, te koje novostvorenoj SRJ nijesu priznavale legalitet i legitimitet. Najvažnije opozicione partije u Srbiji (Srpski pokret obnove, Demokratska stranka) i u CG (Narodna stranka, LSCG, Savez reformista) odlučili su da bojkotuju izbore (Vidi o tome: Dr V. Goati, „Izbori u SRJ od 1990 do 1998“, str. 50).

Narodna stranka CG je bojkotovala te izbore zbog nedemokratske političke atmosfere i isto takvog upravljanja zajedničkom državom. U tom smislu predsjednik NS prof. dr Novak Kilibarda je saopštio: „Pomogli smo da se država napravi, ali nećemo da učestvujemo u nedemokraskom upravljanju državom, jer smatramo da čovječanstvo koje je negativno opredijeljeno prema nama možemo uvjeriti da radimo dobar posao jedino ako prvi koraci nove države budu demokratski“ (Vidi o tome: Prof. dr N. Kilibarda, „Vlast urla na tribinama“, „Borba“, Beograd, od 26. maja 1992, str. 9 i Predrag Vulikić i Nebojša Čagorović, „Država koje nema“, zbornik radova „Crna Gora pred izazovima budućnosti“, Matica Crnogorska, Cetinje, 1996, str. 149). Liberalni savez CG bojkotovao je pomenute izbore, smatrajući da je SRJ stvorena na nelegalan i nelegitiman način, te da je, kako je istakao predsjednik LSCG Slavko Perović, „SRJ usmjerena protiv vitalnih interesa crnogorskog naroda“ (S. Perović, „Bez liberala“, „Pobjeda“, Podgorica, od 15. maja 1992, str. 5).

Socijalistička partija Crne Gore, čiji je predsjednik bio prof. dr Ljubiša Stanković, majske izbore za Skupštinu SRJ 1992. smatrala je „neregularnim i neozbiljnim“, dok su Partija socijalista CG, predvođena mr Žarkom Rakčevićem, Savez reformista crnogorskog primorja na čelu sa Miodragom Mališom Marovićem i Nezavisna organizacija komunista, čiji je predsjednik bio Mićo Orlandić, takođe, savezne izbore (zakazane za 31. maj 1992) kvalifikovale „nelegitimnim i nelegalnim“. (“Mnogo razloga za bojkot”, “Borba”, Beograd, od 15. maja 1992, str. 8 ; „I nelegalni i nelegitimni“, „Borba“, Beograd, od 12. maja 1992 i Predrag Vulikić i Nebojša Čagorović, navedeni rad, str. 149).

Nakon spovedenih saveznih izbora, i konstituisanja savezne skupštine SRJ, za prvog predsjednika SRJ, odlukom Slobodana Miloševića, koju je, uprkos izvjesnim prvobitnim protivljenjima, podržao DPS, izabran je književnik i akademik SANU Dobrica Ćosić, istaknuti srpski nacionalista, negator crnogorskog nacionalnog identiteta i državnog subjektiviteta, zagovornik unitarne srpske države i koncepta Velike Srbije. Ćosić je inaugurisan za predsjednika SRJ 15. juna 1992. Najozbiljniji kandidat vladajućeg DPS u CG za predsjednika SRJ bio je Svetozar Marović, ali je on, na koncu, odustao, shodno odluci svoje partije, u korist Ćosića.

Izbor Ćosića za predsjednika SRJ javno su osuđivivali LSCG i njegov predsjednik S. Perović, Socijalistička partija CG, u čije ime je Ćosićev izbor kritikovao potpredsjednik te partije Srđan Darmanović, dok je izbor Ćosića za „poglavara“ SRJ podržala Narodna stranka CG (u njeno ime učinio je to i Momir Vojvodić).

Lider crnogorskih liberala, S. Perović, tim povodom je saopštio: „Izbor D. Ćosića za predsjednika novoformirane fantomske države, konačno, izbacuje u prvi politički plan čovjeka koji je jedan od glavnih krivaca za krvoproliće kroz koje prolazi nekadašnja Jugoslavija. Ćosić je poznat kao jedan od tvoraca Memoranduma SANU, pa njegovo istrčavanje u prve redove govori o stepenu ugroženosti tog projekta i očajnički je pokušaj da se on spasi. Ćosićevi stavovi oko pitanja crnogorske nacije i države su poznati, tako da njegovo djelovanje može biti usmjereno samo protiv vitalnih interesa crnogorskog naroda. Već na prvom koraku takozvane zajedničke države, jasno je da će odnos prema Crnoj Gori biti folklornog tipa, jer se već u startu izigrava Ustav“ (Vidi o tome: Željko Ivanović, „Loše nam se piše - reagovanja na izbor Ćosića“, „Monitor“, br. 87 od 19. juna 1992, str. 9).

Srđan Darmanović je izjavio, u ime Socijalističke partije CG, da „aktiviranjem Ćosića, Milošević pokušava da ubaci u igru ljude koji su, od početka, stajali iza njegove politike“. On je naveo da se radi o „istoj nacionalnoj oligarhiji“, te da stupanjem Ćosića „na državni tron, valjda su i najveći optimisti shvatili da od ravnopravnosti Crne Gore u novoj državi nema ništa. Za nas, on je nelegitimni predsjednik jedne nelegitimne države“ (vidi o tome: Ž. Ivanović, citirani tekst).

U ime Narodne stranke CG Momir Vojvodić je podržao Ćosićev izbor, ocjenjujući da se Ćosić tako „žrtvuje“ za narod i državu, te da je to prihvatio „da pripomogne samoodržavanju naše države i našeg naroda“, te da on „predstavlja savjest našega, nesigurnog vremena“ (vidi o tome više: Ž. Ivanović, navedeni tekst).

Opozicione parlamentarne partije u Crnoj Gori, Partija socijalista CG, kojom je kormilario mr Ž. Rakčević i Savez reformista crnogorskog primorja predvođen Miodragom Mališom Marovićem eksplicitno su osudile izbor Ćosića, apostrofirajući da u SRJ „toj zasad nepriznatoj, izolovanoj, prokazanoj i poniženoj tvorevini, Crna Gora i njeni građani već na samom startu, nijesu ravnopravni“, ističući i to da su vladajuće partije Srbije (SPS) i Crne Gore (DPS), uz asistenciju „vojvode Šešelja“ stvorile SRJ. (Citirano prema:„Po pravilu neravnopravni“ - Saopštenje Partije socijalista CG i Saveza reformista crnogorskog primorja, „Monitor“, Podgorica, br. 90, od 10. jula 1992, str. 2). U tome saopštenju pomenute partije konstatuju i: „Izabran je predsjednik SRJ g. Ćosić, otac ‘Vremena smrti’ i jedan od očeva Memoranduma SANU, otac velikodržavnog nacionalnog projekta koji je preskupo koštao i same Srbe, projekta koji je jedan od najbitnijih faktora razbijanja Jugoslavije“. Navedene partije ne zaboravljaju da podsjete javnost da je Ćosić, kako navode, „veoma prepoznatljiv po negiranju Crnogoraca i države Crne Gore. Pred takvim imenom i djelom ‘druga Dobrice morao je odustati i kandidat vladajuće partije g. Marović. Povlačenje kandidature DPS nije spriječilo g. vojvodu Šešelja, koji ima više poslanika nego čitava CG, da izgrdi i ponizi naše ‘đetiće u parlamentu’. Poslije te otužne sjednice, za mjesto premijera predloženi su čelnici DPS Đukanović i Bulatović. Pa ipak g. Ćosić je, zalažući se za vladu stručnjaka, umjesto predloga DPS, prihvatio predlog SPS-a i vojvode Šešelja - predloživši Milana Panića“ (Ibidem). Ove dvije partije, pored ostaloga, navode i to da su CG i njeni građani „po pravilu neravnopravni“ u novostvorenoj, takozvanoj SRJ.

Vladajuća garnitura u CG, nakon što je glasala da se za predsjednika SRJ, na prijedlog S. Miloševića izabere Ćosić, očekivala je da će funkcija predsjednika vlade, shodno ustavnom rješenju (normiranom članom 97, stav 3, Ustava SRJ, kojim je bilo regulisano da „predsjednik Republike i predsjednik Savezne vlade, po pravilu ne mogu biti iz iste republike“) pripasti kanidatatu iz CG, iz redova vladajuće partije. Pošto je za predsjednika SRJ izabran predstavnik Srbije, vođstvo DPS se nadalo da će premijer Savezne vlade biti iz CG, ali je, na koncu, pristalo da i savezni premijer bude iz Srbije. Poslanici DPS u Saveznoj skupštini glasali su, na osnovu formalnog prijedloga D. Ćosića, a (suštinski na osnovu izbora S. Miloševića), da se Milan Panić (biznismen iz Kalifornije, SAD, inače Srbin sa Voždovca), izabere za saveznog premijera, što se i zbilo 14. jula 1992. u Beogradu. To je potvrđivalo ne samo neravnopravan status CG u okviru SRJ, već i potuno podređen položaj vlasti u CG u odnosu na režim u Beogradu. Na taj način je crnogorsko rukovodstvo ne samo pristalo na kršenje Ustava SRJ na štetu Crne Gore, već je postalo i saučesnik u flagrantnoj povredi ustavno zajemčene ravnopravnosti CG u zajedničkoj državi sa Srbijom zvanoj SRJ. (Vidi više o tome: Željko Ivanović, „Status Crne Gore u SRJ - srećna nova 1918“, „Monitor“, Podgorica, br. 88, od 26. juna 1992, str. 6-9).

Tako je režim u CG opet popustio, reterirao i prihvatio nametnutu Miloševićevu i Ćosićevu volju. (Vidi više o tome: Momir Bulatović, „Pravila ćutanja“, Zograf, Niš, 2005, str. 87-88; vidi politički i poslovni portret mandatara za sastav savezne vlade i potom prvog premijera SRJ Milana Panića: Željko Ivanović, „Američki san na srpskoj javi“, „Monitor“, Podgorica, br. 90, od 10. jula 1992, str. 12-13).

( Novak Adžić )