INTERVJU Zaimović: ICT sektor ima potencijal da postane stub crnogorske ekonomije

Iako je Crna Gora tek na početku, te za regionom kasni barem pet do 10 godina, grana industrije - informacione i komunikacione tehnologije (ICT) ima veliki potencijal da u relativno kratkom vremenu postane jedan od stubova ekonomije države. O potencijalu industrije najbolje govori činjenica iz 2021. godine da tri odsto ukupne radne snage u Crnoj Gori koja radi u IT sektoru generišu oko 15 odsto ukupnog izvoza.

Ovo je u intervjuu za "Vijesti" kazao izvršni direktor ICT Cortexa Tarik Zaimović, zajednice koja, prema njegovim riječima, okuplja 40 članica u kojima radi preko 1.400 ICT stručnjaka. On navodi da se crnogorska IT rješenja koriste u bankarstvu, turizmu, računovodstvu, affiliate (partnerskom) marketingu, kao i da se ti proizvodi izvoze na tržišta Centalne i Zapadne Evrope i Sjedinjenih Američkih Država (SAD), odnosno da ih koriste svjetski poznati brendovi.

Koliko članica broji ICT Cortex zajednica i koliko te kompanije imaju ukupno zaposlenih? Kojim oblastima se uglavnom bave kompanije članice?

ICT Cortex trenutno broji 40 članica koje zapošljavaju preko 1.400 ICT stručnjaka u Crnoj Gori. Od početka 2023. godine, na osnovu odluke Skupštine, ICT Cortex pored domaćih IT kompanija i NVO udruženja okuplja i inostrane IT kompanije sa predstavništvom u Crnoj Gori. Ponosni smo na činjenicu što ne rastemo samo kvantitativno već i kvalitativno - naša zajednica je svakim danom bogatija ekspertizom iz različitih ICT oblasti. Naše članice pružaju širok spektar ICT usluga, uključujući podizanje i održavanje ICT infrastrukture, razvoj web i mobilnih aplikacija, brending i dizajn, digitalni marketing, SEO optimizaciju (poboljštanje vidljivosti web sajta), sajber bezbjednost, konsultantske usluge u oblasti tehnologija i digitalne transformacije. Među našim članicama nalaze se i one koje se bave vještačkom inteligencijom, 3D štampom, robotikom, razvojem video igara i edukacijom iz oblasti ICT-a.

Kompanije koje pružaju ove usluge posluju na skoro svim kontinentima u svijetu, a njihove usluge koriste najveće kompanije poput Nitenda, Burger Kinga, Prade, Nikea, Coca Cole, BMW-a, Interpola, UNDP-a, OEBS-a i mnogih drugih.

Što se tiče proizvoda, istakao bih tri rješenja koja su vrlo kvalitetno izrađena, a koja koriste najveće kompanije na svijetu, kao što su AliExpress, Bing, Norton, Amazon, Avira, Alibaba, Microsoft, Telekom Srbija, Hrvatski Telekom, Austrijski Telekom, Ericsson i mnogi drugi. Riječ je o Tiramisu ERP platformi koju je razvila kompanija Data Design, OpenProvider AAA platformi koju je razvila kompanija Logate i oglašivačkoj platformi Coinis koja se koristi na gotovo svim kontinentima u svijetu. Takođe imamo i kompaniju SkySat koja proizvodi hardverske uređaje koje koriste radio-amateri koji se prodaju u SAD-u i važe za najkvalitetnije u svojoj niši.

Koja je uloga ICT Cortex-a kada je u pitanju IT biznis u Crnoj Gori? Šta bi izdvojili kao najvažnije aktivnosti koje su do sada sprovedene i šta je u planu za budućnost?

Okupljamo renomirane ICT kompanije i zajednice u Crnoj Gori, koje su prepoznale značaj i potrebu postojanja naše organizacije za digitalni razvoj Crne Gore. Sinergijskim djelovanjem kreiramo nove poslovne mogućnosti i doprinosimo digitalnoj transformaciji na nacionalnom nivou, ali i promovišemo Crnu Goru na međunarodnom nivou kao značajnu zemlju za IT ulaganja. Samo tokom prethodne godine pokrenuli smo osam projekata vrijednih 20 miliona eura, organizovali više od 30 stručnih događaja, upisali preko 400 polaznika na Cortex akademiju, pomogli u opremanju računarskom opremom brojne škole i obezbijedili donacije preko 80 hiljada eura preko Fondacije “Čini dobro”. U 2022. Godini smo započeli pripreme za projekat stambenog obezbjeđenja, postali ponosni član evropske platforme za saradnju među klasterima - European Cluster Collaboration Platform, organizovali studijska putovanja kroz koja smo ostvarili saradnje s akterima regionalne ICT scene.

Kada je u pitanju naredni period, nastavljamo da radimo na ostvarenju glavnih ciljeva od kojih se posebno izdvaja edukacija. Nastavljamo edukaciju srednjoškolaca elektrotehničkih škola i unapređenje uslova obrazovanja (zajedno sa našim prijateljima i partnerima školom ETŠ Vaso Aligrudić u Podgorici preko Regional Challenge Fund-a obezbijedili smo kroz nepovratni grant u iznosu od pola milona koji će u većinskom iznosu biti opredeljen na opremanja najsavremenije računarske i druge opreme).

Takođe, težimo unapređenju programa Cortex akademije kroz koji ćemo nastaviti da edukujemo studente i starije koji žele da rade u oblasti ICT-a. Zahvaljući brojnim donatorima, zaposlenim u članicama klastera i ove godine pružićemo brojne edukacije, mogućnost unapređenja mekih vještina, te sticanja specifičnih znanja iz oblasti koje su im neophodne za dalji karijerni razvoj. U oblasti internacionalizacije, te povećanju izvoznog potencijala, planiramo nastavak studijskih posjeta Evropi. Ovaj segment poslovanje biće usmjeren i na pripremu prodajnih aktivnosti na tržištu SAD. Stvorili su se svi preduslovi da se krene sa realizacijom planiranog projekta stambenog obezbjeđenja za preko 115 ICT stručnjaka i njihovih porodica, uz brojne povoljnosti koje smo obezbijedili uz podršku partnera na projektu NLB banke i građevinske kompanije Eurozox.

U planu je i pokretanje IT Spot portala, prvog crnogorskog portala za tehnologiju putem kojeg želimo da informišemo i edukujemo zajednicu kroz različite formate: od podkasta do novosti u IT svijetu. U narednom periodu, nastavićemo da koristimo kreiranu sinergiju za društveno odgovorne aktivnosti kroz Fondaciju “Čini dobro”, koja je pokrenuta sa željom da vratimo zajednici u kojoj poslujemo.

Koje su usluge koje se izvoze iz Crne Gore kada je u pitanju ova oblast i prema kojim državama? Smatrate li da ova grana ima potencijal da u narednom periodu postane jedan od stubova crnogorske ekonomije?

Najveći broj naših članica su orijentisane na pružanje IT usluga, dok sa ponosom ističemo da među našim članicama imamo i one koje su razvile svoje proizvode koji su konkurentni na globalnom tržištu. Domaći IT proizvodi zastupljeni su u granama kao što su bankarstvo, turizam, računovodstvo i finansije, telko industrija, a naročito dobre rezultate ostvaruju kompanije koje su kreirale svoje proizvode u industriji affiliate marketing-a.

Najatraktivnija tržišta za pružanje IT usluga su Centralna i Zapadna Evropa i SAD-a. Kada je u pitanju evropsko tržište naše kompanije dominantno sarađuju sa klijentima iz Njemačke, Velike Britanije, Holandije i nordijskih zemalja. Postoji izvjesna saradnja i sa klijentima iz regiona ali je ona zastupljenija u dijelu plasmana domaćih IT proizvoda, a manje u dijelu IT usluga (outsourcing).

O potencijalu ove industrije najbolje govori činjenica da tri odsto ukupne radne snage u Crnoj Gori koja radi u IT sektoru generiše oko 15 odsto ukupnog izvoza. Ovo je podatak iz 2021. godine, ali vjerujemo da je taj podatak još veći u 2022. godini. Prosječne plate u ovom sektoru su značajno veće od nacionalnog prosjeka. Prema našim analizama, one su veće za oko 40 odsto, dok stručnjaci s velikim iskustvom u ovom poslu imaju neto plate i do nekoliko hiljada eura.

Ono što je vrlo važno, a što predstavlja veliku šansu za nas, jeste činjenica da je u prethodne dvije godine u našu državu doselilo oko 4.000 do 5.000 zaposlenih koji rade u ovom sektoru iz Ukraine, Rusije i Bjelorusije, a čije su neto plate u prosjeku oko 2.500 eura mjesečno. To znači da samo oni generišu oko 14 miliona bruto prihoda svaki mjesec, što je nevjerojatno. Iskreno se nadamo da ćemo biti pametni kao država i pronaći način da zadržimo ovaj kadar, pomognemo im da se integrišu u naše stanovništvo i riješimo probleme s raznim administrativnim preprekama koje ih sprječavaju da ostanu u našoj državi.

Ovo je velika prilika za razvoj naše države i ekonomije uopšte, a ovakve prilike se ne pružaju svaki dan, iako je povod njihovog dolaska nažalost tužan, za šta duboko žalimo i saosjećamo se s njima.

Slična je situacija u susjednim zemljama, kod naših komšija iz Srbije domaći IT izvoz je dosegao rekordnih 2,7 milijardi eura, očekivanje je da će sledeće godine biti četiri milijarde. IT sektor u Srbiji je u pogledu izvoza postao važniji čak nego poljoprivreda i autoindustrija! Da zaključim, po našem mišljenju ICT ima najveći potencijal, u odnosu na ostale industrije, da u relativno kratkom vremenu postane jedan od stubova crnogorske ekonomije. Naravno, ako budemo bili pametni kao država, u smislu ulaganja i podsticaja kao što to rade zemlje regiona, istočne i zapadne Evrope.

Kako biste generalno ocijenili stanje IT industrije u Crnoj Gori i gdje se ona nalazi u odnosu na zemlje regiona?

Ovo je nažalost bolna tema o kojoj veoma često govorim u poslednje vrijeme. Kroz studijske posjete, u prethodnoj godini smo imali priliku posjetiti najbolje IT kompanije i inovativne organizacije u Bosni i Hercegovini, Srbiji i Hrvatskoj, te napraviti paralelu u odnosu na nas.

IT sektor u njihovim zemljama krenuo je sa značajnim razvojem mnogo ranije nego u našoj zemlji. Njihova dijaspora, sjajni inovatori, IT profesionalci i preduzetnici sa potpuno drugačijim načinom razmišljanja, kvalitetan obrazovni sistem, podsticaji i ulaganja od strane države igraju ključnu ulogu u nevjerovatno brzom skoro eksponencijalnom razvoju IT sektora.

U Sloveniji, Hrvatskoj i Srbiji čak postoje i firme koje su procijenjene na vrijednost od preko milijardu eura ("unicorn kompanije"). Na nedeljnoj bazi se događaju vijesti o tome kako neka regionalna IT firma/startup dobija investicije vrijedne nekoliko miliona, desetina pa čak i stotina miliona eura. Posljednja velika vijest je da je Google kupio Photomath aplikaciju iz Hrvatske, a procjenjuje se da je to nova "unicorn kompanija" u Hrvatskoj.

Nažalost, Crna Gora je tek na početku, te za regionom kasnimo barem pet do 10 godina. Upoređujući se s istočnom i zapadnom Evropom te ostatkom razvijenih zemalja poput Amerike, Japana i Kine, zaostatajemo u velikoj mjeri.

Ono što uliva nadu jeste činjenica da se u posljednje vrijeme dosta radi na ovom polju. Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj, zajedno sa Fondom za inovacije, Tehnopolisom i Naučno tehnološkim parkom, rade sjajne stvari i predstavljaju dobar primjer kako bi trebalo raditi. Posebno ističem da smo mi kao klasterska organizacija nastali u javno-privatnom partnerstvu između Vlade Crne Gore i IT kompanija, osnivača klastera, što je čak rijetkost u odnosu na region.

Sve ove inicijative su dobre, ali nažalost nisu dovoljne da bi se brže razvijali, jer smo znatno iza drugih. To znači da moramo raditi i investirati bar 300 odsto više, brže i intenzivnije kako ne bismo propustili voz koji može biti propušten, a to bi moglo nanijeti veliku štetu cijeloj Crnoj Gori.

IT sektor predstavlja podršku svim sektorima te unapređuje njihovu efikasnost i produktivnost. Apsolutno svaka razvijena zemlja ima razvijen sektor IT-a i inovacija i ako težimo da budemo u tom društvu, ovo je neophodan put.

( Ivan Ivanović )