Pristupanje EU gasi vijek i po kolašinskog sudstva?

Prekid gotovo vijek i po duge tradicije kolašinskog sudstva jedna je od mogućnosti, ukoliko bi se realizovao predlog Plana racionalizacije pravosudne mreže u Crnoj Gori. Predlogom rađenim uz pomoć međunarodnih eksperata, previđeno je gašenje osnovnih sudova (OS) u Kolašinu, Danilovgradu i na Žabljaku.

Racionalizacija crnogorske pravosudne mreže jedna je od aktivnosti u cilju ostvarivanja zadataka iz oblasti pregovaračkog Poglavlja 23.

Prema onome što kažu lokalni hroničari, sud u Kolašinu, u nekom od institucionalnih oblika, postoji još od kada je crnogorska vojska ušla u grad, 22. septembra 1878. godine. Naime, odmah po preuzimanju varoši, po naredbi crnogorskog Senata, preseljeno je Okružno načelstvo iz Morače u Kolašin.

”Od 1878. godine Crna Gora administrativno je bila podijeljena na deset administrativnih jedinica, okruga, a okruzi na 79 kapetanija. Upravnu vlast nad okruzima su imali okružni kapetani, koji su bili ujedno i predsjednici okružnih sudova i najviša administrativna, policijska i sudska vlast u nahijama. Niža sudska instanca su bili plemenski sudovi na čijem su čelu bili plemenski kapetani, koji su sudili u manjim sporovima, obavljali određene administrativne poslove, prikupljali porez, to jest daciju od naroda i prihod predavali Senatu. Kapetani su brinuli o javnom redu i miru, obavljali policijske poslove, vodili cjelokupnu evidenciju u kapetaniji, brinuli o javnom zdravlju, državnoj imovini, kontrolisali rad državnih činovnika u kapetaniji, a imali su pravo da izriču novčane i zatvorske kazne… Najniža sudska instanca su bili opštinski ili kmetovski sudovi”, podsjeća hroničar i direktor kolašinskog Centra za kulturu Branislav Jeknić.

Zakletva gospodaru

Okružne i plemenske kapetane, odnosno sudije, kaže on, postavljala je crnogorska Vlada, po odobrenju knjaza, dok su kmetovi od administrativne podjele 1882. godine birani neposredno na seoskim zborovima. Sudije su prilikom izbora polagali zakletvu koja je u doba kraljevine glasila:

”Ja N. N. zaklinjem se Bogom svemogućim, da ću Kralju Gospodaru Crne Gore biti vjeran, da ću se savjesno pridržavati Ustava i sviju zakona u Crnoj Gori, da ću svoju dužnost tačno i ispravno otpravljati i da ću se pri izricanju pravde, bez obzira na ličnosti, držati jedino zakona - tako mi Bog pomogao”.

Zakletva se, kaže Jeknić, polagala u lokalnoj crkvi.

Prvi okružni načelnik i sudija u Kolašinu je bio Bašo Tokov Božović, serdar i kapetan iz Pipera. Za zasluge oko preuzimanja Kolašina bio je nagrađen sa 40 rala zemlje i kućom u varoši. Prema Jeknićevim riječima, zbog velikog broja pritužbi na Božovićev rad, te neslaganja sa Moračanima i trgovcima u varoši, razriješen je dužnosti već krajem 1880. godine. Naslijedio ga je Moračanin Mrdelja Veljov Radović, koji je smijenjen nakon šest mjeseci, zbog nepoštovanja naredbi sa Cetinja.

”Na njegovo mjesto je izabran Vasojević Todor Miljanov Vuković, koji je istovremeno оbavljao i dužnosti brigadira i pograničnog komesara. Od gospodara je dobio, kao darovnicu, kuću i 22 kose livade u podgrađu varoši. Umro je 10. februara 1886. godine u 32. godini života. Todor je umro obavljajući dužnost okružnog sudije, a još dvojica sudija su tragično stradali.

Bogdan Memedović Drobnjak, takođe je bio jedan od kolašinski sudija do 1892. godine. Pripada prvoj generaciji školovanih crnogorskih pravnika. Rodom je iz Šavnika, a pravne nauke je učio u Beogradu. Premješten je 1891. godine iz Nikšića za sudiju u Kolašinu. Osnivač je Kolašinske narodne čitaonice”, izdvaja Jeknić samo neke detalje iz bogate tradicije kolašinskog sudstva.

Milovan Medenica, sin brigadira Dragiše Perkova, jedan je od sudija s kraja 19. vijeka. Završio je gimnaziju na Cetinju, a potom je po naredbi Nikole I bio u pratnji ministra pravde Valtazaru Bogišiću, “da se kod njega, kao sekretar usavršava u poznavanju zakonika i sudskih vještina”.

”Tu je ostao, praktikujući se, dvije godine dana i za revnosni rad dobio je krst Danilova reda IV stepena. Budući je bilo upražnjeno mjesto okružnog kapetana u Kolašinu, gospodar ga je poslao u Kolašin kao zastupnika okružnog kapetana i predsjednika Okružnog suda. Tu je dužnost obavljao pet godina. Može se naći podatak da je ‘u potonjim danima života imao da izvrši važnu misiju na granici našoj i otomanskoj, koju je na zadovoljstvo gospodara i sultanovo otpočeo bio sa čestitim Miri Liva Šemsudin pašom, za što ga je sultan odlikovao Osmanlijom III stepena i srebrnom imtijazom...”, navodi Jeknić.

Iz mnoštva onih koji su u Kolašinu obavljali sudijsku funkciju, sagovornik “Vijesti” izdavaja Pavla Vujisića, koji je bio brigadir, predsjednik suda u Kolašinu i sudija Velikog suda, Mila Dožića, prvog pravnika iz Morače, velikosudiju i predsjednika Crnogorske skupštine, Janka Drljevića, sudiju Velikog suda i predsjednika opštine varoši Cetinje, sudiju Lakića Vojvodića koji je u dva navrata bio sudija kolašinskog Oblasnog suda...

”Među imanima koji su obilježili skoro vijek i po dugu tradiciju kolašinskog sudstva su i Malin Radović, serdar Risto Rašović, Sava Dragović, koji su bili sudije i narodni poslanici. Od sudije koji su sudili u Kolašinu, a nijesu rođeni u Kolašinu izdvojio bih sudije Mitra Pekića, Krsta Jablana, Zariju Vukovića, Nikolu Počeka, Iliju Ljumovića, Radula Stamatovića, Milića Radevića, Miletu Marića...”, podsjeća Jeknić.

I danas se kaže - sudi ko Vule Radivojev

O kolašinskom sudu i suđenju ne može se govoriti bez pominjanja čuvenog Vula Radivojeva Bulatovića. Iako nepismen, zbog vrlina koje su ga krasile, do danas se pamti kao jedan od najuglednijih Rovčana. Bio je perjanik, potom oficir, a od 1872. godine postavljen je za plemenskog kapetana i sudiju u Rečinama i Lipovu.

”Po svom oštroumnom i logičnom rasuđivanju prestavljao je pravog narodnog sudiju. Zbog toga je ostao u sjećanju naroda kao izuzetno umna i razborita ličnost. I danas se u narodu za dobrog sudiju kaže: ‘Sudi ko Vule Radivojev’. Obavljao je i dužnost Okružnog sudije u dva navrata. Vule je bio dugo godina plemenski kapetan, kupio daciju i sudio, kao i drugi crnogorski kapetani, bez zakona i po uviđavnosti svojoj i ostalih plemenika. Ubraja se među najduhovitije Crnogorce kao što su bili Sula Radov Radulović iz Komana, Novo Spasojev Popović iz Kuča, Prele Savov Jablan iz Riječke nahije i drugi… “, kaže Jeknić.

Ostao je upamćen veliki broj njegovih anegdota, a neke od njih Kolašinci i danas prepričavaju.

Diskriminacija, povećanje troškova, efikasnost...?

Negativne rekacije na mogućnost ukidanja suda u Kolašinu nadležnima su već poslate sa više lokalnih adresa. Kako za “Vijesti” kaže sudija i biviši predsjednik tog suda Arsen Popović, duga tradicija kolašinskog sudstva samo je jedan od razloga zbog kojih tu instituciju ne bi trebalo ugasiti. Popović objašnjava da bi, eventualno, pripajanje kolašinskog sudu Beranama ili Bijelom Polju stavilo Kolašince u neravnopravan položaj kad je riječ o pristupu pravdi, ali i povećalo troškove države.

”Ovaj sud je jedan od pet sreskih sudova o predratnoj Crnoj Gori. U mreži sudova, predstavlja sponu između sjeverne i središne regije, pa bi njegovim zatvranjem nastala velika ‘praznina’ između Podgorice i Bijelog Polja. Opština Kolašin je, prema površini, među najvećim u državi. Neka sela su od grada udaljena i po 30-ak kilometara. Velike izazove u radu, ali i troškove za državu, stvorila bi mogućnost da, na primjer, sudija iz Bijelog Polja, kad izlazi na teren, dolazi u ruralni dio kolašinske opštine. Za to bi trebalo više od jednog radnog dana. Pored gubitka vremna, treba uzeti u obzir i troškove izlaska na lice mjesta vještaka, stranka, branilaca...”, objašnjava Popović.

Prema njegovim riječima, odlazak zarad parničnih ili krivičnih postupaka iz Kolašina u Bijelo Polje ili Berane stavilo bi Kolašince u neravnopravan položaj i uvećalo im troškove. Popović podsjeća i da se u Kolašinu, s obzirom na investicioni bum, očekuje priliv i ljudi i privrednih subjekata. To će, smatra, neminovno uvećati i broj predmeta i anagažovanost suda.

Kolašinski OS sada ima dvoje sudija i još 10-ak zaposlenih. Troškovi te institucije, u odnosu na ostale OS, među najmanjim su u državi. S druge strane, kvalitet i kvantitet rada kolašinskog OS, kako kaže sudija Popović, minulih godina su visoko rangirani.

Jedan od razloga, koje su u predlogu Plana izneseni kao razlog za ukidanje tog suda, je i mali broj predmeta. No, Popović kaže da se, recipročno broju sudija, opterećenost kolašinskih sudija ne razlikuje mnogo od opterećenosti njihovih kolega u većim sudovima. Pored toga, napominje on, treba uzeti u obzir i složenost parničnih i krivičnh postupaka.

I opstanak tužilaštva upitan

Ukidanje OS vrlo vjerovatno podrazumijevalo bi i ukidanje Osnovnog državnog tužilaštva (ODT) u tom gradu. Na posljedice te mogućnosti, nedavno je u dopisu predsjedniku Opštine Vladimiru Martinoviću upozorila rukovoditeljka ODT Maja Šćepanović.

”Imajući u vidu geografsku razuđenost naselja u opštini, mišljenja smo da bi racionalizacija pravosudne mreže, u smislu pripajanja OS u Kolašinu nekom od sudova, Bijelo Polje ili Berane, značajno otežala pristup sudu stanovništvu koje živi van gradskog jezgra. Tim prije što ima naseljenih mjesta koja su udaljena više od sat vremena vožnje od gradskog jezgra. Kolašinski OS je mjesno nadležan za najveći dio magistralnog puta Kolašin - Podgorica i Kolašin - Bijelo Polje, pa bi blagovremeno i efikasno postupanje u slučajevima saobraćajnih nezgoda kojih ima najviše u ljetnjim i zimskim mjesecima kada je najveći broj turista na području Crne Gore, a samim tim i najveća frekventnost saobraćaja, bilo dovedeno u pitanje. Otvaranjem auto-puta, ta se nadležnost dodatno povećala”, napisala je ona.

Navodi da bi “spajanjem sudova znatno otežano postupanje u svim predmetima”. Ona je podsjetila da je ranije postojao predlog da se nadležnost OS proširi i na područje opštine Mojkovac, što bi, ocijenila je, bilo znatno efikasnije, nego sada predloženo rješenje.

”Ukidanje OS u ne bi doprinijelo smanjenju troškova postupka, već njihovom uvećanju, a upitan bi bio sami postupak sa aspekta efikasnosti i blagovremenosti. Posebno ukazujemo da ne postoje ni realni razlozi da se OS i tužilaštvo u ukinu, imajući u vidu broj predmeta po kojima postupaju sudije i tužioci, koji je na nivou broja predmeta u opštinama Cetinje i Plav za koje nije predviđeno ukidanje… Ovdje nije samo riječ o ukidanju organa, nego o sudbinama preko dvadeset porodica, koje bi ukidanjem organa ostale bez zaposlenja, a samim tim bile primorane da u cilju obezbjeđenja egzistencije odlaze u druge gradove”, zaključuje rukovoditeljka ODT.

Martinović je nedavno i apelovao na Ministarstvo pravde i Sudski savjet da pažljivo razmotre situaciju i “da planom racionalizacije ne nanose nemjerljivu štetu Kolašinu, ukidanjem suda i tužilaštva”. Kazao je da bi eliminacija kolašinskog suda iz pravosudne mreže, osim velikog gubitka za Kolašin, njegovu istoriju i kulturno nasljeđe, predstavljala i svojevrstan obračun sa crnogorskom pravnom tradicijom, što bi trebalo da je neizostavan faktor prilikom razmatranja te odluke.

Predsjednik Opštine Kolašin ističe da je uvjeren da se “zajedničkim naporima i razumijevanjem za potrebe građana Kolašina može naći najbolje rješenje za sve”, a to “nipošto nije ukidanje suda”.

( Dragana Šćepanović )