Oštre kazne za saobraćajne prekršaje su samo privremeno rješenje

U Crnoj Gori je u 2022. naplaćeno oko sedam miliona eura od građana koji su počinili saobraćajne prekršaje.

Sudskim putem je naplaćeno tri miliona eura na osnovu prekršajnih prijava, preko dva miliona nalozima za novčano kažnjavanje, a preko 1,7 miliona eura prinudnom naplatom prekršajnih naloga.

Visine kazni su od 200 do 2.000 eura za vožnju u pijanom stanju, do 150 eura za prekoračenje brzine, do 350 eura za prolazak kroz crveno svjetlo, nevezivanje pojasa do 100 eura, a korišćenje mobilnog telefona i do 150 eura.

U godišnjem izvještaju o stanju u oblasti bezbjednosti saobraćaja, nedavno usvojenom na Vladi, se navodi da se starijim osoboma redovno neodgovorno daju ljekarska uvjerenja da bi i dalje mogli da voze, ali se ukazuje i da je ponašanje pješaka u saobraćaju poražavajuće.

U toku 2022. godine, u Crnoj Gori je prvi put, po ugledu na većinu evropskih zemalja, Mašinski fakultet u saradnji sa Ministarstvom kapitalnih investicija, obavio mjerenje indikatora bezbjednosti saobraćaja, odnosno prikupljeni su i analizirani podaci o stavovima učesnika u saobraćaju.

Kako piše, analiza stavova učesnika u saobraćaju, kao i analiza indikatora bezbjednosti saobraćaja pokazuje veoma loše stanje u skoro svim oblastima...

”Promjena demografske strukture vozača je takođe kako u Evropskoj uniji i zemljama regiona i te kako prepoznata i u Crnoj Gori. Sve je više starijih lica koja kao vozači i dalje učestvuju u saobraćaju, bez obzira na prirodno umanjenje njihovih kognitivno-motoričkih sposobnosti. Njihovoj namjeri i upornosti da ‘voze što duže’ direktno pogoduju postojeća zakonska rješenja kao i veoma površna, i sa stanovišta bezbjednosti saobraćaja, sporna pa čak i neodgovorna procedura i način dobijanja ljekarskih uvjerenja o zdravstvenoj sposobnosti za vozača motornih vozila. U toku 2022. godine smrtno je stradalo 18 lica starosne dobi od 56 i više godina”, konstatuje se u tekstu.

Objašnjava se da je na stanje u toj oblasti u 2022. godini između ostalog uticao i povećan broj registrovanih vozila, pojačan intenzitet saobraćaja i ograničena protočnost saobraćajnica, nedisciplina i neodgovorno ponašanje dijela učesnika u saobraćaju, otvaranje dionice auto-puta Podgorica - Mateševo, izraženi kadrovski i logistički problemi saobraćajne policije, pojava novih vrsta prevoznih sredstava (električnih vozila, električnih trotineta i slično), postkovid period i njegove posljedice na ponašanje vozača...

Nepoštovanje ograničenja brzine, stoji u izvještaju, indikator je koji veoma nepovoljno utiče na ukupno stanje bezbjednosti saobraćaja u Crnoj Gori.

Pojašnjava se da manji dio vozača ne poštuje ograničenje brzine u naseljenim mjestima, dok veći dio vozača ne poštuje ograničenje na putevima van naseljenog mjesta.

”Praktično, u prosjeku svaki drugi vozač ne poštuje ograničenje brzine”, piše u izvještaju.

Prema analizi, više od trećine vozača prijavilo je da su bar jednom u posljednjih 30 dana upravljali vozilom nakon konzumiranja alkohola. Na niskom je nivou i korišćenje sigurnosnih pojaseva, bez obzira na kategoriju vozila i mjesto sjedenja, kao i upotreba dječijih sistema zaštite i predstavlja jedan od problema bezbjednosti saobraćaja.

”Više od jedne trećine vozača najmanje jednom u prethodnih mjesec dana nije koristilo sigurnosni pojas, dok skoro polovina vozača nije koristila sjedišta za djecu prilikom njihovog prevoženja u vozilu. Ovakvo ponašanje vozača ima posebnu težinu imajući u vidu da istraživanja pokazuju da upotreba sigurnosnog pojasa značajno smanjuje rizik od smrtnog ishoda i to kod vozača za oko 50 odsto, putnika na prednjem sjedištu oko 40 odsto, a kod djece za oko 50 odsto”, stoji u tekstu.

”Osim ometanja pažnje, problem u značajnoj mjeri predstavlja i vožnja u umornom stanju. Više od četiri petine vozača u Crnoj Gori izjavilo je da su u posljednjih mjesec dana koristili mobilni telefon za vrijeme vožnje, a ta vrijednost je skoro tri puta veća u odnosu na prosječnu vrijednost zemalja iz Evropske unije. Istraživanja pokazuju da ometanje pažnje učesnika u saobraćaju uzrokuje od 10 do 30% saobraćajnih nezgoda u Evropskoj uniji. Više od polovine vozača je izjavilo da su upravljali vozilom dok su bili umorni, što je oko dva i po puta više u odnosu na prosjek zemalja Evropske unije”.

Srbija: Bahati na ulicama i putevima siju smrt

Vozač automobila BMW u srijedu uveče je velikom brzinom uletio u centru Beograda iz Francuske ulice u Ulicu Strahinjića Bana i prevrnuo se na bok. Sa vozačem je u automobilu bila i žena, a vatrogasci su sjekli vozilo kako bi došli do nje i na kraju su je izvukli kroz šiber. Automobil požarevačkih registarskih tablica je potpuno uništen, a samo sticajem srećnih okolnosti nije bilo žrtava.

Kao i u aferi “lambordžini”, aktuelnoj nekoliko sedmica, nema obavještenja šta je bilo sa vozačem. Doduše, “lambordžini” kojim je upravljao kum predsjednika države Uroš Panić, uživo putem društvenih mreža čikajući policiju da ga stigne i uhapsi, “priveden” je nekoliko dana pošto je snimak postao viralan do te mjere da je i policija morala nešto da uradi.

Uslijedila je javna prozivka “gdje je vozač”, a onda i odgovor sa najvišeg mjesta – od ministra unutrašnjih poslova Bratislava Gašića – da je protiv Panića saobraćajna policija podnijela 84 prijave, da mu je bila (?) oduzeta vozačka dozvola zbog čega je morao da pohađa Seminar unapređenja znanja, kao i da se “utvrđuju i prikupljaju podaci o dodatnim prekršajnim i krivičnim prijavama”.

Kumić je, podrazumijeva se, još na slobodi.

S druge strane, policija je prilično rigorozna, pa kažnjava i za najmanji prekršaj, od nepropisnog parkiranja, preko minornog prekoračenja brzine, naravno i predoziranja u uživanju alkohola. Tokom minulih uskršnjih praznika u pojačanoj kontroli Saobraćajna policija je registrovala 15.603 prekršaja, od čega je polovina prekoračenje brzine, a svaki 15. vozač bio je pijan.

Prema riječima Zlatka Belencana, pomoćnika načelnika Uprave saobraćajne policije, u sedmici za nama je sprovedena i međunarodna akcija Evropske mreže saobraćajne ROUDPOL. Njen cilj kontrola glavnih indikatora bezbjednosti saobraćaja, prije svega brzina, alkohol, psihoaktivne supstance i pojas, rekao je Belencan agenciji Tanjug. U okviru akcije je 21. aprila sproveden “speed marathon”, odnosno mjerenje brzine bez zaustavljanja vozila, a vlasnicima vozila će na kućnu adresu stići pisani upit da se izjasni ko je upravljao vozilom. Ukoliko to ne učini u roku od osam dana dobiće prijavu i kaznu do 120.000 dinara.

Da je rigoroznija kontrola neophodna pokazuju i podaci za prošlu godinu u kojoj je u saobraćajnim nezgodama 535 osoba izgubilo živo, 14 više nego godinu dana ranije, a 37 više nego dvije godine ranije. Agencija za bezbjednost saobraćaja navodi da u udesima na milion stanovnika u Srbiji strada 76 ljudi, a Evropskoj uniji 44. I to prije rasta u posljednje dvije goddine. U 2022. stradalo je više od 100 pješaka, među kojima više od polovine tokom noći. Vrijedan brige je i podatak da u pola miliona prekršaja prekoračenja brzine u 2022, bezmalo tri hiljade je - nasilnička vožnja.

Jedan od načina da se trend preokrene je izmjena Zakona o bezbjednosti saobraćaja koja se planira za ovu godinu, najveća novina biće privremeno oduzimanje vozila za počinioce teških prekršaja a taksativno se nabraja njih 18. Između ostalog su vožnja pod dejstvom alkohola sa više od 1,2 promila u krvi, odbijanje alko-testa, vožnja bez vozačke dozvole ili tokom mjere zabrane upravljanja vozilom, preticanje kolone preko pune linije… Vozilo će biti oduzimano, u početku privremeno, do donošenja sudske odluke, onim vozačima koji su u prethodne dvije godine već pravosnažno osuđeni za neki od ovih prekršaja, i to bez obzira jesu li kola njihova ili nisu.

Sudski će vozilo moći da se oduzme trajno, a novi Zakonu o bezbjednosti saobraćaja sudu to nameće ne kao mogućnost već obavezu, što pozdravljaju stručnjaci. Damir Okanović iz Komiteta za bezbjednost saobraćaja, koji je učestvovao u izradi novih zakonskih rješenja, smatra da “kad neko ugrožava tuđu bezbjednost i život, nebitno je da li je predmet kojim se to čini njegovo ili tuđe vlasništvo”.

“Ukoliko to čini tuđim pištoljem ili lovačkom puškom, oni će biti oduzeti bez obzira na to ko je vlasnik i od toga se neće praviti pitanje. Zašto bi se pravilo oko kola”, izjavio je Okanović nedavno, koji smatra da bi propis bio diskriminišući ako bi se vozila oduzimala samo vlasnicima-prekršiocima.

Moguća konfiskacija “najvažnijeg kućnog ljubimca” može uticati na smanjenje broja prekršaja i bezbjednije ponašanje učesnika u saobraćaju, prije svega vozača, kako vlasnika, tako i onih koji upravljaju tuđim vozilom, mada ima stručnjaka koji misle drugačije, uključujući i mogućost obaranja ovakvih rješenja pred Ustavnim sudom.

Još jedna novina naći će se u propisima je upotreba električnih trotineta, koji će morati da se kreću biciklističkim stazama, a tamo gdje ne postoje, moći da se kreću i kolovozom, ali najviše jedan metar od desne ivice. Ukoliko mora trotoarom ili pješačkom zonom vozač trotineta moraće da se kreće pet kilometara na sat, kao i pješaci.

Inače, zbog sve masovnijeg posla dostavljanja (ne samo hrane) najčešće trotinetima i biciklima, posljednjih godina bezbjednost pješaka je značajno ugrožena, posebno u Beogradu koji ima malo biciklističkih staza, pa se dostavljači uglavnom kreću trotoarima, što je posebno opasno u zoni autobuskih stajališta.

No, kako govori statistika, opasnost vreba i na putevima, bilo lokalnim, bilo magistranim i auto-putevima, na kojima se redovno bilježi prekoračenje brzine, ali i vozači sa mnogo promila alkohola ili jačih opijata. A najopasniji su noćni fantomi, kao dvojica sa početka teksta.

Hrvatska: Fokus na “četiri saobraćajne ubice”

Od Nove godine Hrvatska je uvela euro kao službenu valutu plaćanja, pa su i kazne za saobraćajne prekršaje sada propisane u eurima. Zakonodavac je taksativno naveo izmjene za svaki pojedinačni prometni prekršaj, pa nije bilo potrebe za preračunavanjem. Zanimljivo, za najblaže prekršaje kazne su manje u eurima nego su bile u kunama. Raspon kazni prije se kretao od 300 do 30.000 kuna, a sada je u eurima od 30 do 3980 eura (226 do 29.970 kn).

Na primjer, za prekršaje poput nekorištenja žmigavca prilikom skretanja prije je bila propisana kazna od 300 kn, dok je sada 30 eura (226 kn).

Za najteže prekršaje kazne su ostale istovjetne, samo preračunate u eure.

Sadašnje pooštrene visine kazni donijete su 2019. godine, kada su se bitno povećali iznosi kazni za osam najtežih prekršaja koji uzrokuju najveća i najteža stradanja u saobraćaju s posebnim naglaskom na tzv. “četiri ubice u saobraćaju” – brzinu, alkohol, pojas i mobilni telefon.

Tako je, recimo, za prekoračenje brzine za više od 50 km na sat u naselju propisana novčana kazna u iznosu od 1320 do 2650 eura ili kazna zatvora u trajanju do 60 dana. Mnogo blaže kazne za brzinu su za manja prekoračenja, recimo, 60 eura za prekoračenje brzine od 10 do 20 km/h u naselju, odnosno od 10 do 30 km/h izvan naselja.

Slično je i za vožnju pod uticajem alkohola, za vozača koji vozi pod uticajem alkohola iznad 1,5 promila kazna iznosi od 1.320 do 2.650 eura ili kazna zatvora u trajanju do 60 dana. No, i kazna za vozača koji ima alkohola od 0,5 do 1 promil je paprena – od 330 do 660 eura.

Za nekorištenje sigurnosnog pojasa u vožnji, kako vozačkog i suvozačkog, tako i putnika na zadnjem sjedištu, propisana je novčana kazna od 130 eura. Istovjetna kazna očekuje i vozača koji ne prevozi dijete u propisanoj dječjem sjedištu ili u postolju.

Za korištenje mobilnog telefona za vrijeme vožnje ako se ne koristi uz napravu koja omogućava korištenje bez upotrebe ruke takođe je propisana kazna od 130 eura.

No, kazne za saobraćajne prekršaje mogu biti i mnogo veće, ako vozač počini više prekršaja.

S najvećom kaznom u Hrvatskoj za saobraćajni prekršaj kažnjen je 2020. hrvatski državljanin s daruvarskog područja zbog upravljanja neregistrovanim i neosiguranim automobilom te bez položenog vozačkog ispita. Dobio je ukupnu novčanu kaznu u iznosu od 72 hiljade kuna, odnosno preračunato u današnjih 9.300 eura. Osim toga izrečena mu je i zaštitna mjera zabrane upravljanja motornim vozilom B kategorije u trajanju od tri mjeseca kada se za to ispune uslovi.

U Hrvatskoj je zakonom propisano u kojem se razdoblju mora koristiti zimska oprema, a obavezna je na svim kontinentalnim državnim cestama i autocestama od 15. novembra do 15. aprila. Pod zimskom se opremom podrazumijevaju zimske gume na svim točkovima ili ljetne gume s najmanjom dubinom šara od četiri mm i s lancima za snijeg pripravnim za postavljanje na pogonske točkove.

Novčana kazna za nepoštovanje ovog pravila je130 eura, a kaznom od 660 do 1990 eura će se kazniti pravna ili fizička osoba - privrednik, ako naredi ili dopusti da se u saobraćaju koristi vozilo bez propisane zimske opreme.

Isto tako, od 1. novembra do 31. marta u Hrvatskoj je obavezno korištenje dnevnih ili kratkih svjetala danju na motornim vozilima. Svi vozači koji imaju automobile s dnevnim svjetlima mogu koristiti njih, a ostali moraju imati upaljena kratka svjetla. Kazna za vožnju bez upaljenih svjetala danju od 1.11. do 1.4. je 30 eura. Mopedisti i motociklisti tu obavezu imaju tokom cijele godine.

U Hrvatskoj je u 2022. evidentirana 32.561 prometna nesreća. U tim je nesrećama poginulo 275 osoba, 2910 ih je teško, a 10.419 lakše povrijeđeno Hrvatska je na začelju država Europske unije prema sigurnosti drumskog saobraćaja. Prema podacima Evropske komisije u 2022. godini u Hrvatskoj je zabilježen 71 smrtni slučaj na milion stanovnika. Od Hrvatske su lošije samo Bugarska sa 78 i Rumunija s 86 smrtnih slučajeva na milion stanovnika. Najsigurniji drumski saobraćaj ima Švedska u kojoj je u 2022. zabilježen 21 smrtni slučaj na milion stanovnika.

BiH: Čekajući auto-puteve

Broj saobraćajnih nesreća u Bosni i Hercegovini je, prema statistici, iz godine u godinu sve veći, a kada je u pitanju sigurnost u saobraćaju i broj smrtnih ishoda BiH je na nezavidnom nivou. Infrastruktura, ponašanje vozača i edukacija mladih sve to utiče na cjelokupnu sliku sigurnosti saobraćaja. Recimo, dok je u cijeloj BiH tokom 2021. godine zabilježeno 30.238 saobraćajki u kojima je poginulo 255 ljudi, 2022. je samo u Federaciji BiH bilo 21.339 saobraćajnih nesreća, što je četiri posto više u odnosu na 2021, a poginulo je 117 ljudi.

Čak ni novo pooštravanje kaznene politike u saobraćaju u BiH nije mnogo uticalo na prekršitelje.

Vještak saobraćajne struke Mirzet Sarajlić smatra da najviše treba djelovati na mlade ljude.

“I to treba djelovati od obuke koja treba da se vrši na način na koji je to propisano pravilnicima i zakonskim aktima koji su izuzetno kvalitetni samo treba uspostaviti bolji nadzor. Znači da potencijalni učesnici u saobraćaju prođu svu obuku koja se sastoji iz praktičnog i teorijskog dijela ne samo praktičnog, što je ustaljena praksa u cijeloj zemlji. Teoretski dio se samo paušalno sprovodi a na njega treba obratiti posebnu pažnju. Vozilo samo po sebi je opasno sredstvo i to je isto kao kad nosite pištolj. Nećete vi namjerno nikoga udariti, ali je dovoljan trenutak nepažnje”, smatra Sarajlić.

Navodi da Zakon o bezbjednosti saobraćaja BiH prati evropske standarde i politike.

“Ali uvijek ima prostora za poboljšanje. Naročito kada su u pitanju novi vidovi saobraćaja kao što su električni trotineti i ostalo, smatra Sarajlić.

On kaže da je najnovije pooštravanje kazni u saobraćaju za prekoračenje brzine i ostale prekršaje imalo kratkoročni efekat.

“Kada se ljudi naviknu na kazne oni nastavljaju sa ustaljenim režimom, te se pokazalo da pogoršanje kaznene politike naročito kad je brzina u pitanju nije dugoročno rješenje. Donosi kratkoročne efekte, to je istina, ali na kraju su se građani navikli na kazne i nastavili sa prekršajima. Ono što bi bilo rješenje jeste da na raskrsnicama budu vidljivi policijski službenici te se tako preventivno djeluje na učesnike u saobraćaju, jer nije svejedno čovjeku da vidi policajca i da koristi mobilni telefon. To definitivno neće niko”, mišljenja je vještak koji naglašava da se u smislu sigurnosti na cestama može uraditi to da se što više grade auto-putevi, jer su oni jedan od najsigurnijih vidova saobraćaja.

“Na primjer na magistralnom putu M-17 između Zenice i Sarajeva godišnje je život gubilo između 15 i 17 ljudi, a danas imamo izgrađenu trasu autoputa na koridoru V C između Zenice i Sarajeva i za tri godine jednu ili nijednu nesreću sa smrtnim ishodom. To je pokazatelj da auto-puteve treba graditi i koristiti ih u što većoj mjeri”, zaključuje Sarajlić.

( Jelka Jovanović (Danas), Vuk Jeremić (Danas), Mladen Milčić (Večernji list), Amra Brkić-Čekić (Oslobođenje), Danilo Mihajlović (Vijesti) )