Srbi na sjeveru Kosova između čekića i nakovnja

Lokalni izbori koji su u nedjelju održani na sjeveru Kosova su praktično 100 odsto bojkotovani od strane većinskog stanovništva, tj. Srba. “Sa oko 3,5 odsto učešća birača, dobili smo četiri opštinska rukovodstva i dvije nove opštinske skupštinske upadljive manjine nad dominantnom većinom. Još opasnije za demokratiju je ukoliko upravo takvo manjinsko rukovodstvo bude u naredne dvije i po godine, koliko je još preostalo do sljedećih redovnih izbora i postane dominantno u vršenju vlasti”, izjavila je u razgovoru za “Vijesti” Tatjana Lazarević, urednica portala KoSSev iz Kosovske Mitrovice.

U četiri opštine na sjeveru Kosova u nedjelju su održani vanredni lokalni izbori, koji su uslijedili kao posljedica masovnog izlaska Srba iz institucija u novembru prošle godine, uključujući i iz lokalnih samouprava, u znak protesta zbog zahtjeva vlade u Prištini za preregistraciju vozila sa srpskim oznakama. Glavna stranka na sjeveru, Srpska lista, ali i Srbi koji čine većinsko stanovništvo u ove četiri opštine, bojkotovali su izbore. Srbija i kosovski Srbi zahtijevaju osnivanje zajednice srpskih opština (ZSO), u skladu sa Briselskim sporazum koji je sa vladom Kosova potpisan prije deset godina.

Srpska lista je uz vlast iz Beograda i svojom saradnjom sa prištinskim institucijama prije Kurtijeve vlasti, preko podređenog i ucjenjivačkog mehanizma kontrole zapošljavanja i zaposlenih, u značajnoj mjeri oslabila demokratski i građanski potencijal Srba na sjeveru, kao i južno od Ibra

Tatjana Lazarević kaže da novina izbora ipak nije bojkot Srba jer Srbi na sjeveru praktično bojkotuju kosovske izbore od 2013. godine, kada su prvi put organizovani. Novina je, ističe ona, to da je Srpska lista prvi put bojkotovala kosovske izbore od kada, unazad 10 godina, na njih izlazi.

”Štaviše, upravo je Srpska lista praktično utjerala Srbe sa sjevera u kosovski sistem upravo preko izbora 2013. i od tada ona na svakim izborima primorava Srbe sa sjevera da glasaju, i to za Srpsku listu. Tokom 10 godina vršenja vlasti, Srpska lista je uz vlast iz Beograda i svojom saradnjom sa prištinskim institucijama prije sadašnje vlasti Aljbina Kurtija, preko podređenog i ucjenjivačkog mehanizma kontrole zapošljavanja i zaposlenih, u značajnoj mjeri oslabila demokratski i građanski potencijal Srba na sjeveru, kao i južno od Ibra, dovodeći ih u zavisan položaj od vlasti i lokalnih centara moći i pojedinaca”.

Od ukupnog broja Srba na Kosovu, južno od Ibra živi njih oko dvije trećine. Imaginarna granica, koju predstavlja Ibar, odvaja sjever, gdje Beograd ima veliki uticaj, od ostalog dijela Kosova, gdje je Priština dominantna.

”U međuvremenu, protokom vremena sa jedne, i nepopuštanjem kontrole nad biračkim tijelom sa druge strane, ali i izbornim procesom, te upravljanjem finansijskim resursima, ali i često nezakonitom sferom uticaja, kojoj ni nasilje nije bilo strano, Srbi sa sjevera su u međuvremenu išli na organizovana glasanja sa svojim rukovodiocima iz institucija”, kaže Lazarević.

Ona dodaje da su vremenom nastale i “nove generacije, te grupe privilegovanih, koje u ovakvom urušavanju demokratije i sloboda nisu pronalazili ništa sporno, koristeći privilegije oličene prije svega kroz finansijska primanja i socijalna davanja”.

Bojkot izbora je pokazao da ne funkcioniše plan Zapada koji su vlasti Kosova i Srbije verbalno dogovorile u martu, ocijenio je Rojters

Urednica KoSSeva kaže da je sada sa sjevera poslata suštinski prava slika. “Srpska lista nije morala nužno da prijeti građanima da ne glasaju. Dovoljno je bilo da im pusti na volju, to jest, da ih ne primorava na glasanje”.

Agencija Rojters ocjenjuje da je bojkot pokazao da plan Zapada koji su vlasti Kosova i Srbije verbalno dogovorile u martu, ne funkcioniše. Plan je osmišljen da ublaži tenzije omogućavanjem veće autonomije lokalnim Srbima pri čemu Priština zadržava krajnju kontrolu.

Kosovska izborna komisija je saopštila da je odziv na sjeveru iznosio 3,47 odsto. Sva četiri izabrana gradonačelnika su iz stranaka etničkih Albanaca. Jedina srpska kandidatkinja koja je učestvovala osvojila je samo pet glasova. Vlada Kosova je novoizabranim gradonačelnicima i odbornicima u opštinama Sjeverna Mitrovica, Zvečan, Leposavić i Zubin Potok poželjela uspjeh na novim dužnostima. “Vlada Republike Kosovo im pruža punu podršku u službi građana, bez razlike”, saopšteno je.

Lazarević kaže da je srpska zajednica dodatno urušenog kapaciteta na sjeveru, veoma oslabljena, sada i sa praktično nepostojećom autentičnom lokalnom politikom, te da je u tom smislu situacija slična i južno od Ibra.

”Nove kosovske vlasti su bojkot i nesaradnju Srpske liste iskoristile da pod obrazloženjem vladavine organizovanog kriminala na sjeveru, ponašanja srpske vlasti i predsjednika Aleksandra Vučića, a potom i invazije na Ukrajinu, i pod objašnjenjem međunarodnim partnerima da odmrzavaju zamrznuti konflikt, uspostave kontrolu nad teritorijom sjevernog Kosova i dijela institucija. Njihov upliv na sjever je u značajnoj mjeri ojačan i odlaskom Srba iz kosovskih institucija na sjeveru, i jedna takva situacija se dogodila upravo juče. Poslije uspostavljanja kontrole u policiji, sudstvu, sada su manjinske vlasti na sjeveru i formalno preuzele opštinske samouprave”.

Na sjeveru Kosova živi oko 50.000 Srba. Albanci čine više od 90 odsto stanovništva Kosova, ali su oni mala manjina na sjeveru.

Strahujući od mogućeg nasilja u nedjelju, centralna izborna komisija je odustala od plana da se glasa u školama i umjesto toga je postavila glasačke kabine na 13 lokacija, dok su NATO vojnici iz Letonije i Italije, pripadnici KFOR-a, vršili patrolu na putevima u oblastima gdje se glasalo. Glasačke kabine su čuvali albanski policajci dovedeni iz drugih oblasti nakon što je 500 srpskih policajaca dalo otkaz prošle godine.

Prištinske vlasti su optužile zvanični Beograd da je dirigovao “prijetećom kampanjom” koja je sprovedena zastrašivanjem, pritiscima i ucjenama kriminalnim instrumentima na terenu uticala na slabu izlaznost građana.

Predsjednik Srbije Vučić je negirao te optužbe. On je ocijenio da glasanje na sjeveru Kosova predstavlja “izborni debakl” Aljbina Kurtija i zemalja Kvinte, ali i da je pokazalo diciplinu i odgovornost Srba kakva, po njegovim riječima, nije viđena u savremenoj istoriji srpskog naroda.

Vučić je rekao da se u nedjelju dogodio “miran politički ustanak” Srba sa Kosova koji su po njegovim riječima, “referendumski” pokazali u kojoj zemlji žive i koga neće na sjeveru Kosova.

”Plašim se da je ovo uvod u mnogo dublju krizu u mjesecima i godinama pred nama”.

Urednica portala KoSS izjavila je za “Vijesti” da je najdominantnija slika protekle godine bilo raspoređivanje specijalnih policijskih snaga, izgradnja najmanje četiri baze specijalne policije na sjeveru, na kojem ih do tada nikada nije bilo. Ona dodaje da u tim jedinicama nema Srba i da policajci dolaze iz različitih regiona Kosova.

”Kosovske vlasti navode javno da se bore protiv organizovanog kriminala i zaista ima akcija koje svjedoče tome u prilog. Ono što ne govore javno međunarodnim partnerima, ali u čemu lako komuniciraju sa svojim podržavaocima u većinskoj albanskoj zajednici, jeste trijumfalizam i poruke o osvajanju sjevera. Sa druge strane, oni koji su osumnjičeni za organizovani kriminal na sjeveru naravno da ne spavaju mirno, ali ne spava ni samo stanovništvo. Niko ne voli ‘militarizaciju’, a posebno kada dolazi od strane vlasti koju lokalni Srbi ne podržavaju”, ističe Lazarević.

Ona kaže da je razumljivo da ljudi negoduju “gledajući uniforme koje dolaze na njihovu zemlju, puteve i dvorišta, i sa kojima se dva naroda i dalje gledaju preko nišana”.

Niko ne voli ‘militarizaciju’, a posebno kada dolazi od strane vlasti koju lokalni Srbi ne podržavaju

”Širi kontekst je da postoji duboki sukob narativa u klinču uništene srpsko-albanske saradnje i nedostatka razumijevanja. Ovako promijenjena slika utiče u velikoj mjeri na život Srba na sjeveru. Oni se nalaze između čekića i nakovnja, jednog iz Beograda, drugog iz Prištine”, kazala je Lazarevićeva.

Zamoljena za komentar o planu Zapada za normalizaciju odnosa između Kosova i Srbije, odgovorila je:

”Iza dimne medijske zavjese krize, teškog sukoba na relaciji Beograd i Priština i dijaloga koji je u ćorsokaku, neometano se odvija pregovarački proces na visokom političkom nivou upravo između tih istih pregovarača. Od kada su se strane krajem februara usaglasile sa njegovim sadržajem, i donio prvi implementacioni aneks, obaveze se ispunjavaju u predviđenim rokovima: usaglasili su se sa planom, donešena je deklaracija o nestalima, formiran je odbor za nadlgedanje primjene, pristupilo se razgovoru o članu 7 - mehanizmu ‘samoupravljanja’ za srpsku zajednicu i najnovija vijest je da će se 2. maja predstaviti čak i statut za ZSO”.

Ona je istakla da je slična bila situacija i dok je nekoliko mjeseci taj plan cirkulisao kod pregovarača, kada je proces pregovora neometano trajao, dok je na terenu gorela kriza.

”Suština je da Srbija povlači preostali suverenitet sa Kosova, za račun kosovskih vlasti, da nijedna strana ne osnažuje lokalno stanovništvo, koje je neugodni svjedok i za jedne i za druge. Jedne podsjeća na ‘poraz’ i ‘izdaju’ koji se u dominantnom narativu, ali i zakonskim aktima izjednačava sa istorijskim, a druge opominje da ‘više nikada ne dozvole kompaktnost otpora neposlušnog stanovništva’, ili čak kako to često, u javnosti djeluje, podsjeća na prepreku razmahalim nacionalizmima”, zaključila je Lazarevićeva.

Evropska služba za spoljne poslove (EEAS) saopštila je juče da izbori na sjeveru Kosova ne nude dugoročno političko rješenje za četiri opštine u kojima su održani, i da je ono moguće jedino trajnim povratkom kosovskih Srba u institucije, koji Kosovo treba da omogući.

Portparol EEAS Peter Stano naveo je i da “rad na formiranju Asocijacije/Zajednice opština sa srpskom većinom treba da bude završen što je prije moguće”.

”Imperativ je da hitno obnovimo situaciju u kojoj kosovski Srbi aktivno učestvuju u lokalnoj upravi, policiji i pravosuđu na sjeveru Kosova”, rekao je Stano. On je istakao da “postoji hitna potreba za ozbiljnim dijalogom između vlade Kosova i kosovskih Srba na sjeveru”.

Ambasador SAD u Srbiji Kristofer Hil izjavio je juče da je dijalogu Beograda i Prištine potreban “novi momentum” i da očekuje pomak u formiranju ZSO nakon sastanka dviju strana u Briselu 2. maja.

( Angelina Šofranac )