Šta treba preduzeti da bi se spriječile buduće pandemije?

Dok se ograničenja zbog kovida-19 ubrzano ukidaju širom svijeta, još teturamo pod uticajem udara u posljednje tri godine. Zvanično je zabilježeno više od 6,8 miliona smrtnih slučajeva od kovida-19, ali bi stvarna cifra mogla biti bliža onoj od 15 miliona. Pandemija je izazvala veliku patnju i društveni i ekonomski haos, a sam virus je i dalje jasna i prisutna prijetnja: svaki peti Amerikanac žali se na uporne simptome “dugog kovida”.

Što je još gore, kovid-19 ni izbliza nije posljednja zoonoza koja ima potencijal da uništi svjetsku populaciju. Bezbroj drugih životinjskih virusa je otkriveno, ali mnogi od njih su i dalje nedovoljno izučeni. Bilo koji od njih može biti izvor pojave novih virusa kod ljudi, a to se najčešće dešava kod onih iz porodice “recidivnih” virusa, poput koronavirusa, ortomiksovirusa i filovirusa. Kada se virusi iz ovih porodica pojave kod sisara ili ptica, uvijek postoji rizik da potencijalno mogu da zaraze i ljude. A kada se to dogodi, zahvaljujući globalizaciji, ovi virusi mogu da se šire brže nego ikada ranije u istoriji.

Ključni izazov je, dakle, otkriti i identifikovati koji virusi predstavljaju najveći rizik za ljude. Ako kod ljudi možemo da otkrijemo novi virus u najranijim danima izbijanja bolesti, imaćemo mnogo veće šanse da primijenimo mjere potrebne da spriječimo još jednu pandemiju. U tom cilju, nedavni članak u časopisu “Science” predlaže uspostavljanje eksperimentalnog procesa kroz koji istraživači mogu testirati životinjske viruse na četiri ključna svojstva koja su presudna za zarazu među ljudima.

Identifikovanjem virusa koji predstavljaju najveći rizik za zoonozu (prenos preko vrsta), možemo brzo da pokrenemo dijagnostičke alate za otkrivanje novih ljudskih infekcija. Dijagnostika zasnovana na serologiji i lančanoj reakciji polimeraze (PCR) trenutno su najpraktičnija rješenja za zdravstvene ustanove širom svijeta. Ali ove metode su dizajnirane za specifične patogene, pa su efikasne samo kada kliničari i naučnici znaju na koje patogene treba testirati.

Životinjski virus mora da ima četiri glavna biološka svojstva da bi zarazio ljude: mora da koristi ljudsku verziju svog ćelijskog ulaznog receptora da bi dobio pristup ljudskim ćelijama; mora da koristi ljudske intracelularne proteine za replikaciju i izlazak iz ljudskih ćelija; mora da prevaziđe urođenu imunološku odbranu osobe; mora da zaobiđe već postojeće ljudske adaptivne imunološke funkcije kao što su antitijela i T ćelije.

Virusi životinja koji imaju većinu ovih svojstava (kao što su arterivirusi primata) treba da budu meta novih dijagnostičkih alata. Takvi testovi se mogu grupisati u regionalne panele za upotrebu pri dijagnostikovanju neobičnih i nesvojstvenih čovjeku bolesti, kao i za praćenje zdrave populacije radi praćenja virusa.

Prvo svojstvo zoonoze, sposobnost ulaska u ljudsku ćeliju, obično je najlakše proučavati jer možemo testirati površinske proteine životinjskog virusa tako što ćemo ga konstruisati u reporterski virus. (Genom reporterskog virusa nema gene neophodne za umnožavanje virusa, što ga čini bezbjednim za svrhe istraživanja i nadzora.) Korišćenjem ove metode otkriveno je da su neki slabo izučavani tibrovirusi iz porodice rabdovirusa u stanju da uđu u ljudske ćelije, iako je njihova sposobnost da se reprodukuju unutar ovih ćelija nejasna.

Sposobnost umnožavanja, drugo biološko svojstvo koje je virusima potrebno da inficiraju ljude, uključuje složen proces koji zahtijeva interakciju sa brojnim intracelularnim proteinima domaćina. I jedna jedina nekompatibilnost može spriječiti umnožavanje životinjskog virusa u ljudskim ćelijama.

O trećem svojstvu, istraživanja je malo: kako životinjski virusi stupaju u interakciju sa ljudskim urođenim imunitetom izvan interferonskog odgovora. To je prva linija odbrane od virusnih infekcija. Funkcioniše tako što stvara intracelularno okruženje koje ograničava umnožavanje virusa i signalizira prisustvo virusnog patogena adaptivnom kraku imunog sistema. Potrebno su dalja istraživanja da bi se utvrdilo zašto se, na primjer, neki ebolavirusi mogu razmnožavati u ljudskim ćelijama, ali rijetko zaraze ljude u divljini. Čini se da u ovim slučajevima postoje moćni urođeni imuni mehanizmi koji štite životinje, uključujući ljude, od prenošenja među vrstama.

Posljednje svojstvo je sposobnost da se prebrodi postojeći ljudski adaptivni imunitet, kao što su neutralizujuća antitijela i citotoksične T ćelije. Iako se odbrana osobe od jednog virusa može testirati na reaktivnost protiv drugog virusa, niko ne zna koliko je takva unakrsna neutralizacija dovoljna da zaštiti ljude od infekcija ili ozbiljne bolesti ako ako su izloženi potencijalno zoonoznim virusima.

Da bi otkrili epidemije na njihovom početku, kliničari i naučnici moraju biti u stanju da prate životinjske viruse u ljudskoj populaciji. Ipak, naši zdravstveni sistemi trenutno se bore da obezbijede testiranje čak i na dobro poznate viruse. Hitno su nam potrebna veća ulaganja u univerzalnu i pristupačnu zdravstvenu zaštitu, što bi dodatno koristilo i poboljšanju naših kapaciteta za praćenje virusa.

Ali pored sveobuhvatnijih protokola nadzora i jačih zdravstvenih sistema, takođe moramo da se pozabavimo i osnovnim uzrocima pojave zoonoza, kao što su - krčenje šuma, trgovina divljim životinjama i klimatske promjene. Iako će implementacija sveobuhvatnog okvira za prevenciju pandemije zahtijevati značajna ulaganja, cijena nečinjenja će sigurno biti daleko veća. Rast stanovništva, sve veća urbanizacija i pritisak na prirodu, kao i nastavak redovnog vazdušnog saobraćaja znače da će epidemije zaraznih bolesti nastaviti da nas muče.

A to se već dešava. Novi slučajevi visoko patogenog ptičijeg gripa u Sjedinjenim Državama i drugim zemljama su poziv za buđenje. Uvijek moramo pretpostaviti da je nova pandemija mnogo bliže nego što većina ljudi vjeruje.

Autor je naučnik i stručnjak za zarazne bolesti; predsjedavajući je i predsjednik globalnog centra za zdravstvo ACCESS Health International

Copyright: Project Syndicate, 2023.

Prevod: N. R.

( Villiam A. Haseltine )