Kvadratura crnogorskog kruga

Politička situacija u Crnoj Gori je proizvod decenijskog konflikta mnoštva inostranih i domaćih interesa. Već dugi niz godina Crna Gora oscilira između građanskog i etničkog, kao i između političkog Istoka i političkog Zapada. Paralelno, njena vladajuća elita i značajni dio opozicionog političkog sustava prilagođavaju sopstvene ideološke profile shodno promjenama u dinamici razvoja globalne neoliberalne plutokratije. Klijentelizam na domaćoj i međunarodnoj sceni je, dakle, osnovna karateristika crnogorskog političkog prostora.

Nakon vraćanja državne nezavisnosti, vladajuća DPS-SDP kleptokratija je uspjela da odrzi balans između dva kraja globalnog političkog magneta (Vašington i Moskva) i uvjeri dvije velike sile da je ona jedini garant očuvanja njihovih interesa na našem prostoru.

Deceniju nakon osvježenja političke scene konstituisanjem prozapadnog i građanski orijentisanog Pokreta za promjene, nacionalno je opet prokuljalo ulicama crnogorskih gradova. PzP-ov hrabri iskorak u sferu građanskog političkog diskursa, fokus na socijalne i ekonomske probleme poput korupcije, sive ekonomije i organizovanog kriminala, pro-EU napor u integracionim procesima i otvorenost ka suočavanju sa nedavnom prošlošću su tada animirali brojčano značajan mladi segment biračkog tijela.

Deset godina kasnije jasno je vidljiv tadašnji višak optimizma ove partije po pitanju procjene vitalnosti i snage srpskog i crnogorskog nacionalnog diskursa. Kao posljedica toga, ali i straha koji je izazvao prvi izborni rezultat ove partije, kao i napora vladajuće elite da eliminiše snažnog suparnika, veliki inicijalni iskorak PzP-a u politički, ekonomski i ideološki Zapad se vremenom pretvorio u tapkanje u mjestu.

Skoro tri decenije nakon krvavog raspada SFRJ, crnogorsko društvo je duboko podijeljeno po nacionalnim, vjerskim i ideološkim linijama. Upotrebljivost ovih podjela donosi profit vladajućem DPS-u, ali i opozicionim partijama koje predstavljaju politički izraz specifičnih nacionalnih interesa, vjerskih provenijencija i ideoloških matrica. PzP-ovo pomenuto tapkanje u mjestu je cijena koja je plaćena za otkorak od nacionalnog, etničkog i vjerskog u Crnoj Gori.

Srpski i crnogorski nacionalni diskursi su ostali polazna tačka i sigurna luka za gotovo sve političke partije, a oni koji su pokušali da se otrgnu iz tog smrtonosnog zagrljaja izgubili su tlo pod nogama.

Zaštita nacionalnog, etničkog i vjerskog je istovremeno i narativ preko kojeg se manipuliše osiromašenim i demoralisanim biračkim tijelom. Pokazuje se da su upravo nacionalni rovovi iz vremena rata za mir idealno ili jedino moguće prebivalište skoro svih crnogorskih političkih prvaka. Poput tijesno skrojenog samrtnog odijela, ti rovovi su prava mjera njihovog ideološkog okvira i političkog dometa.

Eho dešavanja širom Evrope koja prijete da rastoče projekat EU - opsta politička radikalizacija praćena koncentrisanim naporom na reviziji moderne istorije, porast uticaja ultra-desničarskih, neo-fašističkih, ksenofobnih, rasističkih, antisemitskih, nacionalističkih i protekcionističkih političkih struktura - u Crnoj Gori se manifestuje kroz partijski vođenu reviziju prošlosti, vraćanje na priču o naciji-žrtvi, pozive na nacionalnu koheziju kao magičnu tačku opozicionog jedinstva, povratak etničkog nacionalizma na velika vrata, te normalizaciju dugotrajnih napora crkve da desekularizuje državu Crnu Goru.

Svjedoci smo oštre retorike o dukljanima, plaćenicima, sotoninim potomcima, četnicima, ravnogorcima, anti-Crnogorcima, anti-Srbima, američkim i ruskim agentima, svaštočinjama, prebjezima, kukavicama i državnim neprijateljima. Istorija se falsifikuje i mitologizuje, a identitetska politika i rabljenje patriotizma (svejedno da li srpskog ili crnogorskog) iznova postaje modus operandi. Parafrazirajući nedavnu opasku Svetislava Basare, može se reći da svaki akter na crnogorskoj politickoj sceni upražnjava patriotizam kao da se radi o najstarijem zanatu na svijetu. U ovim vodama najbolje pliva iskusni DPS.

Ideološki blizanci i ratni partneri iz 1990-ih, danas se nalaze na suprotstavljenim stranama. Partije koje sebe vide kao politički glas srpstva u Crnoj Gori sada kritikuju vladajući DPS za ono što su prije dvije decenije zajedno radili suverenistički orijentisanim građanima i antiratnim aktivistima. Nakon što su sada okusili gorku pilulu koju su tih godina propisivali slobodnomislećim crnogorskim građanima iza skupštinske govornice, crkvenog oltara i s tenkovskih kupola, današnji lideri prosrpskih partija uvjeravaju “relevantne međunarodne adrese” da su diskriminisani po nacionalnoj osnovi.

Oni ne prihvataju sugestiju da se insistiranjem na naraciji o naciji-žrtvi ruše osnove legitimnog protesta protiv autoritarne vlasti DPS-a. Zato Zapad posmatra proteste DF-a kroz naočari etničkih sukoba i mržnji iz ratnih godina. Ono što čuju diplomate u Briselu, Vašingtonu, Londonu i Berlinu jeste eho 1990-ih - glas iz crne rupe nacionalne ideologije. DPS uz minimalan napor pravi logičan potez: povlači liniju kontinuiteta između ova dva perioda. Zagovornici teze o naciji-žrtvi ne shvataju da DPS ne diskriminise građane zbog njihovog etničkog, nacionalnog ili vjerskog opredjeljenja i porijekla, nego prvenstveno zato što se radi o kriminalizovanoj političkoj strukturi koja je spremna da cijelu Crnu Goru sagori u jedan dim kako bi ostala na vlasti.

Žalbeni zahtjevi upućeni na međunarodne adrese su uzaludno trošenje energije i nadanja. Iako je korisno voditi računa o širem kontekstu, treba ipak očuvati osjećaj za realnost i sjetiti se da ostatak svijeta ne gubi mnogo vremena planirajući kako da riješi naše lokalne probleme. Crna Gora je za Moskvu, Berlin, London, Brisel, i Vašington bila i ostala malena, egzotična i usputna stanica i marginalni projekat na kojem karijere grade obavještajci-diplomate u usponu, kakvi su Bix Aliu i Sergej Željeznjak, na primjer. Građani Crne Gore već decenijama žive sa posljedicama političkog dizajna koji su njihove administracije testirale na našem prostoru.

Stabilitokratija kao spoljno-politički diskurs velikih sila je osnovni model djelovanja međunarodnog faktora na Balkanu i šire. To je, između ostalog, jedan od razloga za dugovječnost vladavine DPS-a.

Nadati se da će novi stanar Bijele kuće, post-bregzit administracija u Londonu ili moćni Vladimir Vladimirovič u Moskvi promjeniti taj spoljno-politički kurs u korist DF-a je znak političke kratkovidosti.

Vjerovatnije je da ćemo u postizbornom periodu biti svjedoci stabilizovanja i pacifikacije politicke scene sa novim predsjedničkim licem iz orbite DPS-a, ali i sa novoustoličenim opozicionim serviserima poput Demokrata pod liderskom palicom Alekse Bečića i “reformisanog” SNP-a. Ono što se neće promijeniti jeste koncentrisani napor na marginalizaciji Demokratskog fronta, od strane inostranih dizajnera, DPS-a, i njihovih političkih satelita.

Ne treba zaboraviti da je politika u Crnoj Gori uvijek bila lična i da je sve podređeno ličnom interesu koji se po potrebi uvija u raznovrsne reformske oblande evro-atlantskih integracija, ili zagrće nacionalnim zastavama. Kada se uklone sve te dimne zavjese postaje jasno da su građani i dalje gubitnici bez obzira na svoju partijsku pripadnost i svoje ideološke preference.

Dok značajan dio partijskih elita uživa u profitabilnim sinekurama, građani su gladni i obespravljeni i na latinici, i na ćirilici, na crnogorskom, srpskom, hrvatskom, albanskom, i pokojnom srpsko-hrvatskom jeziku. Oni su jednako izigrani i narandžastim kravatama i evro-atlantskim integracijama, ali i istočnim obećanjima crnogorskih političkih maljčika.

U išćekivanju da se ispune makar neka od datih obećanja, građani Crne Gore žive u bajci o gotovim rješenjima za nagomilane probleme, koja će se sprovesti čim država porazi “unutrašnjeg neprijatelja.”

Dok se odigrava opasna i jeftina sapunica o odbrani države od domaćih i inostranih zavjerenika, budući opozicioni serviseri se uveliko spremaju za namijenjenu im ulogu. Relativno novi i renovirani politički subjekti sebe predstavljaju kao autohtone, napredne, profesionalne, reformatorske, društveno odgovorne, nezavisne, iskrene, građanske, pomiriteljske, moderne i integracione snage. Činjenica da se njihov dosadašnji izborni uspjeh bazira na preuzetim glasovima opozicije na lokalnom nivou, a ne na privlačenju glasača DPS na svoju stranu, nije dio njihove predizborne pobjedničke naracije.

Nezaobilazni element ovog, ali i svih ranijih, političkih noviteta je kritika upućena vladajućoj kleptokratiji i opozicionim prethodnicima. To je, po pravilu, optužba za pljačku i za rad u interesu autoritarnog režima. Silina te optužbe je direktno proporcionalna želji novih političkih subjekata da sebe predstave kao nezavisne od političkih, obavještajnih, finansijskih ili medijskih interesnih grupa koje su ih, de facto, osnovale.

Pokazuje se da ideja zamrzavanja identitetskih pitanja zarad razvlašćivanja DPS-a nije zaživjela u praksi. Za to postoji mnoštvo razloga. Nije lako dekonstruisati strukturu koja se u Crnoj Gori učvršćivala na vlasti skoro tri decenije. Osim toga, politički subjekt koji snažno zagovara ovu ideju istovremeno pokazuje zavidan nivo entuzijazma za vraćanje u nacionalne i identitetske okvire. To vraćanje se dešava svaki put kada mu DPS mašina u lice baci poslovičnu identitetsku rukavicu.

Sistemske reforme mogu se započeti tek nakon što se iskorači iz ideoloških rovova nacionalizama. Za partije koje sebe vide kao političke izraze različitih i suprotstavljenih nacionalnih identiteta, taj iskorak podrazumijeva napuštanje pozicija koje stabilizuju njihova biračka tijela i sobom nosi opasnost gubljenja političkih funkcija. Uprkos riziku, valja se sjetiti da od 1997. do danas političko zatvaranje u nacionalne okvire nije opoziciji donijelo znacajne izborne pobjede. Po definiciji, nacionalizam nema partnere. On ima samo domaće i međunarodne protivnike i niti može predstavljati osnovu za razvlašćivanje DPS-a, niti platformu za bilo kakve reforme. Jasno je da se vladajuća kleptokratija može poslati u političku penziju jedino na temelju programa ekonomske odgovornosti, socijalnog senzibiliteta, te na očuvanju i jačanju građanske, evropske i nezavisne Crne Gore.

Možda je vrijeme da opozicione partije iskorače u građansko, onako kako je to prije desetak godina učinio Pokret za promjene.

( dr Srđa Pavlović )