Kako deaktivirati "bombu"

Osjećam dužnost, a ujedno i obavezu, da se kao Podgoričanin, a zatim i kao (relativno) mlad i (opet relativno) sladak arhitekt - koji godinama i decenijama, kritički, ali i krajnje konstruktivno, prati dešavanja u prostoru Glavnog nam grada, a i šire - osvrnem na par momenata koje je gospođa Olivera Injac, gradonačelnica Podgorice, iznijela u ekskluzivnom intervjuu objavljenom u prvomajskom trobroju “Vijesti” (Mila Radulović, “Odzvoniće nekontrolisanoj urbanizaciji”), a zatim, 2. maja, i na portalu “Vijesti”.

Kladio bih se u honorar od ovoga teksta, da se niko među viđenijim podgoričkim planerima, urbanistima i arhitektima - osvjedočenim ekspertima - neće osvrnuti na programske stavove, koje je gospođa Injac iznijela u pomenutom intervjuu, a koji zadiru u domene planerske i arhitektonsko-urbanističke struke - pa hajde onda, rekoh, da se barem (ja) zapljunem - čista srca i u najboljoj namjeri - kao i uvijek.

Uz pretodnu napomenu da bih se ovom prilikom ograničio na načelne primjedbe - a biće prilike, ne sumnjajte u to nijednog časa, i za pojedinosti.

***

Urbanizacija - ili urbani rast - poglavito je društveno-politička kategorija na koju presudno utiču dinamike društveno-političkih praksi - i neodvojiva je, kao takva, od ukupnog ekonomskog rasta, kao izrazito dinamičke kategorije. Ako maksimalno pojednostavimo stvari i uzmemo da je urbani prostor mjesto gdje se sučeljavaju dva ključna, međusobno suprotstavljena faktora - jedan koji, u načelu, teži bezobzirnom, stihijskom urbanom rastu - a kojega pokreću kratkoročni, partikularni interesi, odnosno profit - i drugi koji je, u načelu, regulatorne naravi - koji, u pravilu, teži svojevrsnom balansu interesa svih grupacija koje su vezane za konkretan urbani prostor, na svim nivoima, i na duže staze - onda je Podgorica, htjeli mi to priznati ili ne, urbani prostor koji raste pod izrazito dominantnim uticajem prvog fatkora - stihijskog - ili, uslovno rečeno, nekontrolisanog. Kažem - uslovno - jer smo svi svjesni, valjda, da je izostanak kontrole tek privid - i da se realna kontrola sprovodi izvan regularnih okvira.

Ne smetnimo s uma i da društveno-političke silnice koje rezultiraju intervencijama u prostoru - nikada nijesu sasvim negativne, niti su sasvim pozitivne - nikad nijesu sasvim nekontrolisane, niti su sasvim kontrolisane, odnosno regulisane - i ne bi trebalo da nas zbunjuju načini na koje se djelovanje pomenutih silnica fizički manifestuje u prostoru.

Stati nekontrolisanoj urbanizaciji nogom za vrat - apsiracija je hvale vrijedna, ali samo pod uslovom da iza svega ne stoji puko partijsko programsko načelo - jedno od mnogih - već stvarna političkoj volja, na kojoj bi se temeljile sveobuhvatne sistemske reforme, uključujući i one koje se odnose na upravljanje prostorom, o čemu sanjamo i čemu se nadamo već dugi niz godina.

Ovu bombu, koja samo što nije eksplodirala, moguće je deaktivirati samo odozgo - s tim da paralelno, odozdo, moramo raditi, svi zajedno, na čitavoj seriji kontrolisanih eksplozija - koje će osloboditi zarobljenu društvenu energiju - radost, polet i svježinu - ali da ipak ne žurimo, hajde da prvo vidimo što će se desiti 11. juna (ako bog da).

***

Slažem se sa gospođom Injac da je haos u planiranju - i, posljedično, sramotno loša planska dokumentacija - veliki problem koji su u nasljeđe novoj Gradskoj upravi ostavile prethodne uprave - što se odnosi i na prethodne državne i na prethodne gradske uprave. I sad vas (ja) pitam - sve vas, ne samo gospođu gradonačelnicu - ima li smisla, molim vas, baviti se revidiranjem spornih planskih dokumenata, na čemu insistira gospođa gradonačelnica - kroz izradu izmjena i dopuna postojećih planskih dokumenata - a da prethodno ne pristupimo detaljnom preispitivanju svih procesa i svih zakonskih i drugih procedura koje su rezultirale lošim planskim dokumentima - odnosono haosom u planiranju? Što bi bio tek prvi korak u kreiranju novog, učinkovitog sistema planiranja. Naravno da nema - i naravno da treba zadovoljiti neke bitne preduslove ako nam je namjera okrenuti novi list.

Ne bih, ovom prilikom, ulazio u elaboraciju - reći ću samo da ne gajim nadu, upravo suprotno, da su dokazani nazovi-eksperti u oblastima planiranja i urbanizma koji su nas doveli dovde - što se posebno odnosi na okorjeli kadar koji već decenijama stoluje u Ministarstvu planiranja i urbanizma i po lokalnim sekretarijatima - uključujući i podgorički, naravno - u stanju da zaplivaju u suprotnom pravcu - kontra matici.

***

A što se tiče Zakona o planiranju prostora i izgradnji objekata (SL CG 64/17 - koji je proglasio Filip Vujanović, bivši predsjednik Crne Gore, Ukazom od 3. oktobra davne 2017. godine - uvriježeno je mišljenje - i posebno popularno među arhitekticama i arhitektima mlađih generacija - da je zakon loš - i to bez lijeka - s čim bih se tek djelimično složio.

Naime, nije toliki problem u samom zakonu - koji jeste loš, ne sporim - problem je u našoj arhetipskoj nesposobnosti da se držimo slova zakona. Ako je nešto tu stvarno tragično - a mnogo toga je tu tragično - onda je to činjenica da je prethodni zakon usvojen 2008. godine (Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata, SL CG 51/08), da bi aktuelni zakon bio usvojen nepunih deset godina kasnije - a novi se već sprema, nepunih šest godina nakon što je usvojen aktuelni - a da se ništa od osobite važnosti nije desilo - nijesmo, recimo, primljeni u članstvo EU, pa da moramo da prekrajamo kompletnu legislativu u skladu sa pozitivnim praksama u EU - kao braća Hrvati nakon prijema u EU - uključujući tu i nezaobilaznu “sistemsku legislativu u oblasti prostora”, što je fraza koju rado koristi gospođa ministarka.

I ne bih polagao ama baš nikakvu nadu u nova, odavno najavljena zakonska rješenja, koja nam - usput da pomenem - još uvijek nisu predočena. Pitanje je i koliko ima smisla pominjati nacrte novih zakona - ako znamo da je predsjednik Đukanović 16. marta potpisao Ukaz o raspuštanju 27. saziva Skupštine Crne Gore. A da li će novi ministar, bože zdravlja - presložiti kompletnu tu priču o novim zakonima čim stupi na dužnost - nakon što novi Skupštinski saziv, 28. po redu, izglasa novu Vladu, što se vjerovatno neće desiti do jeseni - to ćemo vidjeti.

I za kraj, Oliveri Injac, gospođi gradonačelnici, želim puno sreće i uspjeha u vođenju našeg Glavnog grada.

( Borislav Vukićević )