Zgrada Zavičajnog muzeja: Od privatne kuće, preko četničkog zatvora, do zaštite države
Stotinu i dvadeset godina stara zgrada kolašinskog Zavičajnog muzeja dobar je primjer brige nadležnih o istorijskom nasljeđu
Zgrada u kojoj je kolašinski Zavičajni muzej “izdržala” je dva svjetska rata, različite poslijeratne i aktuelne koncepte prostornog planiranja, sačuvala je autentičan izgled i centralno mjesto na sjeveroistočnom uglu Trga boraca, na uglu ulica Vojvode Mine i IV proleterske. Služila je administraciji i kulturi, opštini, srezu i državi, dobru i zlu… Stara je 120 godina, započeta ambiciozno kao porodična kuća lokalnog “velikaša”, bila je objekat u kojem su smještene sreske kancelarije, a tokom Drugog svjetskog rata zloglasni četnički zatvor...
Od osamdesetih godina prošlog vijeka mjesto je gdje se čuvaju najvredniji eksponati kolašinske tradicije i istorije. Dok su mnogi objekti iz tog vremena srušeni ili pred rušenjem, zanemareni i zapušteni od vlasnika i nedležnih, ta zgrada je, uglavnom, kontinuirano predmet brige lokalnih vlasti.
Kuću je 1903. godine počeo graditi komandir crnogorske vojske Pavle M. Vujisić (1871-1921). Kako nije imao novca da je završi, otkupila je crnogorska vlada 1905. godine, za potrebe rada državnih institucija u Kolašinu. Jedna je od onih objekata koji formiraju donji gradski trg, još od vremena kad je taj prostor bio pijaca žitnih proizvoda.
Uprava za zaštitu kulturnih dobara prihvatila je u decembru prošle godine inicijativu bivše predsjednice Opštine Kolašin Marte Šćepanović za uspostavljanje i objedinjavanje zaštite Zavičajnog muzeja, mlina na Svinjači (restoran Vodenica), crkve Sv. Dimitrija i stare Osnovne škole “Risto Manojlović” sa šest spomen-obilježja. Kako su tada objasnili iz Uprave, kolašinski Zavičajni muzej “posjeduje autentičnost, integritet, visok stepen očuvanosti, jedinstvenost i rijetkost u okviru svoje vrste”.
To dobro, ocjenjuju, istovremeno ima istorijski, memorijalni, etnološki, arhitektonski, građevinski, umjetnički, naučni, tehnički, dokumentarni i drugi društveni značaj i osobenosti.
“Spratni je, kameni objekat dimenzija 11x15 metara, sa visokim četvorovodnim krovom prvobitno pokrivenim šindrom. Fasade su malterisane, sa uglovima naglašenim kamenim blokovima naizmjenično složenim i niskom kamenom coklom. Prozorski otvori su opervaženi višedjelnim kamenim okvirima, bez ukrasa. Ulazni portal je naglašen lučnim nadvratnikom, koji se na dovratnike oslanja preko plitkih profilisanih kapitela i završava naglašenim centralnim kamenom sa uklesanom rozetom, po uzoru na kuću Marića”, piše u dokumentaciji koja je iz kolašinske Opštine dostavljena uz inicijativu za zaštitu.
Posebna vrijednost jedne od najljepših kolašinskih zgrada su i spomen-ploče, postavljena u znak sjećanja na slavne i tragične događaje za vrijeme Drugog svjetskog rata, kada je Kolašin bio ratna prijestonica Crne Gore. Prva je postavljena 1961. godine kao podsjećanje na prvo oslobođenje Kolašina od italijanskih okupatora 17. jula 1941. godine i na formiranje Sreskog narodnooslobodilačkog odbora dva dana kasnije.
Tekst urezan na spomen-ploči podsjeća na istorijske činjenice da je Kolašin tokom Drugog svjetskog rata 18 puta bio bombardovan, kao i da je 23 puta prelazio iz ruku okupatora u ruke oslobodilaca. Spomen-ploča je postavljena sa lijeve strane od glavnog ulaza, između dva prozorska otvora.
U znak sjećanja na mjesto gdje je u novembru 1943. godine formirana VII omladinska narodnooslobodilačka udarna brigada “Budo Tomović”, postavljena je još jedna ploča, rađena od crnog mermera. U gornjem, središnjem dijelu uklesana je petokraka sa srpom i čekićem, a ispod je natpis u plitkom reljefu.
Pored vrijednosti i ljepote eksterijera, u kolašinskom Zavičajnom muzeju čuva se nekoliko zbirki sa vrijednim eksponatima. Prije svega fond istorijske zbirke i stalnu postavku istorije plemena Morače i Rovaca u XIX i u prvoj polovini XX vijeka. Takođe, u muzeju je i stalna postavka Kolašin u NOR i socijalističkoj revoluciji, te Fond i stalna postavka etnografske zbirke.
U muzeju su ponosni i na fond i povremene izložbe u Galeriji muzeja zbirke slika - Slikari i donatori, Legat Likovne kolonije “Grad na Tari” i Legat akademskog slikara Uroša Toškovića.
( Dragana Šćepanović )