Politika Turske prema Balkanu neće se mijenjati

Čak i ukoliko opozicija pobijedi na današnjim izborima u Turskoj, ono što će se najmanje promijeniti je spoljna politika, a naročito na Balkanu, kazao je za “Vijesti” Vuk Vuksanović, viši istraživač Beogradskog centra za bezbjednosnu politiku.

“Balkan će ostati bitan kao geografska spojnica Turske sa Evropom i ostaće jedini region u kojem je turska spoljna politika bila uspješna”, ocijenio je Vuksanović.

On je istakao da će balkanska politika Turske nastaviti da se bazira na dva aspekta - “emocionalnom elementu koji insistira na specijalnim vezama Turske sa Bosnom i Hercegovinom i narodima kao što su Bošnjaci, i onom realističnom, pragmatičnom aspektu koji doživljava Srbiju kao strateški najznačajniju zemlju na Balkanu, sa kojom Turska mora imati dobre odnose da bi bila uspješna u regionu. Svako na vlasti u Ankari će morati da se vodi tim smjernicama”.

Prkoseći prognozama o svojoj političkoj propasti na izborima ovog mjeseca u Turskoj, predsjednik Tajip Erdogan je pridobio birače moćnom kombinacijom vjerskog konzervativizma i nacionalizma i na pragu je da produži svoju vladavinu na treću deceniju u današenjem drugom krugu glasanja. Erdogan je u prvom krugu 14. maja dobio 49,5 odsto podrške, a kandidat opozicije Kemal Kiličdaroglu 44,9 odsto, i zamah aktuelnog predsjednika je od tada samo rastao.

Politika Turske prema regionu nastaviće da se bazira na dva aspekta - emocionalnom i pragmatičnom

Komentarišući podršku albanskog premijera Edija Rame Erdoganu, Vuksanović je rekao da to, prije svega, govori o tome da je Turska za Albaniju važan partner.

“Ako izuzmemo SAD koje su bez premca kao faktor u albanskoj spoljnoj politici, Turska je veoma bitan partner naročito kada treba ispoljiti nezadovoljstvo prema EU. To takođe govori o tome da od kada je Erdogan preuzeo kontrolu nad turskom politikom prema Balkanu od 2017. godine, on je forsirao personalistički pristup izgradnje jakog ličnog odnosa sa balkanskim liderima. Tu se ističu Rama u Albaniji, Kurti (Aljbin) na Kosovu, Vučić (Aleksandar) u Srbiji, kao i Izetbegović (Bakir) i Dodik (Milorad) u Bosni i Hercegovini”.

Vuksanović napominje i to da 18 miliona Turaka ima balkansko porijeklo.

“Do sada balkanska zajednica nije funkcionisala kao organizovana politička snaga u turskoj unutrašnjoj politici. Međutim, kako vrijeme bude proticalo, sve su veće šanse da će ova zajednica igrati sve veću ulogu u turskoj unutrašnjoj politici i samim tim i u spoljnoj. Ramina podrška je potencijalni predznak tog trenda, a i još jedan dokaz da se politika prema Balkanu neće mijenjati”.

Iako iznose oprečne stavove o skoro svim političkim pitanjima, od BiH do globalnih dešavanja, predsjednik Stranke demokratske akcije Bakir Izetbegović i predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik su jedinstveni u podršci Erdoganu.

Vuksanović kaže da to potvrđuje tezu o Erdoganovom personalizovanom pristupu Balkanu i politici građenja veza sa individualnim liderima.

“Istovremeno, to pokazuje i specifičnost Erdoganovog pristupa gdje ne želi da stvara utisak da je Turska pristrasni zaštitnik pojedinačkih grupa na Balkanu već da je sposobna da sarađuje sa svima. To stavlja Erdoganovu Tursku u ulogu ne medijatora na Balkanu, pošto Erdogan smatra da je ta uloga nezahvalna i ne pristaje njegovom egu, već igrača sposobnog da posluje sa svima, dok se Erdogan promoviše kao lider sposoban da sklapa dilove”.

Sve su veće šanse da će balkanska zajednica vremenom igrati sve veću ulogu u turskoj unutrašnjoj, a samim tim i u spoljnoj politici

Na pitanje da li je realno očekivati geopolitičko prestrojavanje Turske nakon izbora, Vuksanović je odgovorio:

“Manje realno nego što ljudi misle. Ukoliko bi opozicija došla na vlast, u početku bi možda došlo do približavanja Zapadu, prvenstveno Evropi, i djelimičnog zahlađenja odnosa sa Rusijom. Međutim, ovo bi bi bilo samo privremeno i multivektorska spoljna politika bi se nastavila. Turskoj će i dalje trebati bezbjednosna garancija koju dobija članstvom u NATO-u pošto je Rusija svuda oko nje, ali upravo zato što je Rusija svuda oko Turske, Ankara mora da se angažuje prema Moskvi da bi izbjegla nepotrebne sukobe i da bi izbjegla da bude potpuno zavisna od Zapada.”

Pored toga, ističe Vuksanović, Turskoj će u ekonomskom smislu biti potrebna Evropska unija sa kojom Turska ima carinsku uniju, kao glavni kupac turskog izvoza, ali će joj isto tako trebati ruski energenti i roba proizvedena u Kini.

“Stoga, ukoliko opozicija dođe na vlast, može biti gestova dobre volje prema EU poput oslobađanja političkih zatvorenika, ali biće mnogo više kontinuiteta u spoljnoj politici nego što ljudi misle.”

Erdogan je došao na vlast zagovarajući interese takozvanih crnih Turaka, konzervativnih, religioznih građana iz siromašnijih djelova zemlje, koji su smatrali da su u kemalističkoj Turskoj marginalizovani od strane takozvanih bijelih Turaka

Ovi izbori su smatrani jednim od najvažnijih od osnivanja moderne turske države prije sto godina, i opozicija je vjerovala da ima do sada najbolju šansu da zbaci Erdogana i preinači mnoge od promjena koje je uveo. Opoziciji je naruku išla i kriza troškova života i kritike na račun odgovora vlade na razorne zemljotrese u februaru.

Međutim, njegova AK stranka je pobijedila u 10 od 11 provincija pogođenih zemljotresima, što joj je pomoglo da sa saveznicima obezbijedi parlamentarnu većinu prije dvije sedmice.

Dominantna tema nije ekonomija, već kulturološki rat

Vuksanović je ocijenio da Erdoganov izborni rezultat, bolji od očekivanog, dokazuje njegovu političku moć.

“Efekti inflacije i zemljotresa su vidljivi svuda u Turskoj. Međutim, ispostavilo se da se Erdoganovi glasači ne vode samo tom logikom već i kulturom lojalnosti prema vođi”.

On je istakao da dominantna tema u turskoj politici nije ekonomija, već kulturološki rat.

“Erdogan je došao na vlast zagovarajući interese takozvanih crnih Turaka, konzervativnih, religioznih građana iz siromašnijih djelova zemlje prvenstveno iz ruralnih djelova Anadolije. Ovaj dio populacije je smatrao da su u kemalističkoj Turskoj marginalizovani od strane takozvanih bijelih Turaka, urbane populacije koja je prigrilila sekularnu republiku i zapadnjaštvo. Jednom prilikom, Erdogan je čak izjavio da su Turci specifičan primjer u istoriji, gdje su bili kolonizovani od strane samih sebe, misleći na dominaciju jedne grupacije nad drugom. Ovaj kulturološki i identitetski rat evidentno jače provejava u turskoj polici nego ekonomska pitanja, ako je suditi po prvom krugu predsjedničkih izbora”, rekao je Vuksanović.

Govoreći o šansama Kemala Kiličdaroglua u drugom krugu, Vuksanović kaže da se od njega više očekivalo i da je opozicija igrala na kartu umjerenog političara koji je u stanju da osvoji glasove liberala i vjerskih konzervativaca.

“Međutim, čak i u urbanim centrima poput Istanbula i Ankare, Kiličdaroglu nije ostvario ubjedljivu prednost. Nije uspio da osvoji glasove mlađe generacije i Kurda koji su trebali da mu idu naruku. Činjenica da je Kiličdaroglu alevit, što je zajednica koja praktikuje netradicionalnu verziju islama, sigurno mu nije pomogla. Naravno, ne treba reći da nema šansi za pobjedu jer mnogo stvari može da se promijeni, iako su šanse na Erdoganovoj strani”.

Vuksanović je dodao da je uoči drugog kruga debata bila više nacionalistička, sa fokusom na teme kao što su izbjeglice, migracije i terorizam, a “sve u pokušaju da se dobiju glasovi ultranacionalista koji su tas na vagi" na današnjim izborima.

Iako joj je potrebna, EU neće primiti Tursku

Portal “Politiko” je u komentaru 11. maja objavio da bi Erdoganov reizbor bio povoljan ishod za EU i da bi promjena režima izmijenila dosadašnju dinamiku između Turske i tog bloka.

Sa Erdoganom na vlasti, naročito nakon što je zauzeo sve autoritarniji pravac posljednjih godina, EU je mogla da izbjegava pitanje da li bi Turska trebalo da joj se pridruži, tj. da legitimno isključuje bilo kakvu ozbiljnu raspravu o članstvu Ankare. Njegovo sve neprihvatljivije ponašanje dok je zatvarao političke protivnike i podrivao norme vladavine prava, dalo je pokriće da izbjegava tu temu” objavio je briselski portal.

Povodom odnosa Ankare i Brisela, Vuksanović je rekao da Turska jeste bila dilema za Evropljane i da to ostaje.

“Nisu je nikada mogli potpuno odgurnuti od sebe, ali nisu je mogli ni integrisati. To je najviše bio produkt činjenice da je Turska previše velika sa mladom populacijom, i ukoliko bi takva zemlja imala pristup resursima i fondovima EU, vremenom bi postala najmoćnija država članica EU”.

Isto tako, Uniji nije mila ideja da joj spoljna granica bude sa Sirijom, Irakom i Iranom, a dilema islam-hrišćanstvo je takođe faktor, rekao je Vuksanović, dodajući da je sve ostalo, poput ljudskih prava i Kipra, bio zgodan izgovor da se tursko pitanje odlaže u Evropi.

“Evropi je Turska potrebna zbog bezbjednosnih razloga, ali je neće prihvatiti kao članicu. Sa druge strane, Turskoj će trebati Evropa i Zapad zbog ekonomskog i tehnološkog razvoja, ali Turska ne želi da se vraća svojoj hladnoratovskoj ulozi predstraže Zapada, zbog čega će i dalje sarađivati sa Rusijom, Kinom, Bliskim istokom, ali potencijalno i drugim igračima kao što su Indija i afričke zemlje”, zaključio je Vuksanović.

( Angelina Šofranac )