Vijek Henrija Kisindžera

Prije prelaska na pitanje bilansa izuzetne akademsko-diplomatske karijere i uzbudljivog životnog puta Henrija Kisindžera, treba reći da svoj stoti rođendan ovih dana proslavlja u punoj mentalnoj formi.

Uostalom, u njegovoj kancelariji na 33. spratu jedne njujorške zgrade na Menhetnu je vrlo radno - izrađuju se i pišu, između ostalog, detaljne analize, odgovori, zapravo konsultantski savjeti koje od Kisindžera traže mnogi, uključujući državnike različitog političkog profila. Stogodišnjeg Kisindžera traže i mediji jer njegova objašnjenja događaja u današnjem svijetu izazivaju veliku pažnju.

Zato i izostaje krajnji bilans o ličnosti koja je, bez sumnje, obilježila jednu dugu epohu međunarodnih odnosa. Javna karijera Henrija Kisindžera još traje.

Na akademskom planu Kisindžer je specijalista za istoriju međunarodnih odnosa 19. vijeka.

Na političko-diplomatskom terenu on je uticajni akter u 20. vijeku.

Danas nastavlja kao kompetentan tumač sve komplikovanijeg svijeta 21. vijeka.

Njegovi pogledi, otvoreni, nerijetko i kritički o krizama i ratovima u Iraku, Siriji, Bliskom istoku, Arapskom proljeću, sada u Ukrajini, pobuđuju široko interesovanje.

Henri Kisindžer je rođen 27. maja 1923. u Njemačkoj, pod imenom Heinz, u jevrejskoj porodici. Ime će promijeniti u Henri nakon što je njegova porodica pred naletima njemačkog nacizma emigrirala 1938. u Sjedinjene Američke Države. U mladim godinama Kisindžer je između škole i rada u fabrici četki, gdje je živio tipičnu priču američkih emigranata. U zemlji šansi. Kisindžer je svoju sasvim sigurno iskoristio.

Tokom Drugog svjetskog rata Kisindžer se ratno angažovao, a vratiće se u Njemačku ovoga puta u američkoj uniformi. Pretežno zbog poznavanja njemačkog jezika tamo je usmjeren u ratno odjeljenje obavještajnih službi.

Iako će ga istorija zabilježiti kao republikanaca, Kisindžer je kao harvardski profesor međunarodnih odnosa sarađivao sa američkim predsjednicima iz Demokratske stranke, Džonom Kenedijem i Lindonom Džonsonom.

Bivši njemački emigrant postaće savjetnik, a zatim državni sekretar u periodu dvojice američkih predsjednika Ričarda Niksona i Džeralda Forda.

Sedamdetih godina sarađuje sa Niksonom, I to je najintenzivniji period Kisindžerove karijere, kada je izuzetnim angažovanjem donio velike novine u američkoj spoljnoj politici. Postao je simbol angažovane i hrabre diplomatije.

To je, poslije dugih pregovora, dovelo do izlazaka iz, za Ameriku sve traumatičnijeg, vijetnamskog rata, do američkog otvaranja prema komunističkoj Kini Mao Cedunga, politike detanta, pa i prvih sporazuma sa Sovjetskim Savezom oko ograničenja nuklearnog naoružanja. Njegov sovjetski partner je bio Andrej Gromiko, neka vrsta ruskog Kisindžera.

U nedavnom razgovoru sa urednikom Fajnenšel tajmsa, Kisindžer je rekao da je u vrijeme „otvaranja Kine” Rusija bila glavni neprijatelj, „a naši odnosi s Kinom bili su otprilike onoliko loši koliko su mogli biti… Naš stav u otvaranju prema Kini bio je - kada imate dva neprijatelja nije mudro tretirati ih potpuno isto… Kada smo otvorili diplomatske odnose sa Kinom 1970-ih, uradili smo to sa osjećajem da započinjemo trajnu vezu. Tada je bilo sasvim drugačije. Danas, Kina je moćna sila sa značajnim ekonomskim i strateškim interesima. Kako će SAD i Kina voditi svoje odnose u narednim godinama zavisiće od strpljenja i diplomatije njenih lidera”.

Ovi rezultati američke spoljne politike su postali predmet velikog izučavanja i već bogate stručne literature u istoriografiji, istoriji diplomatije i međunarodnih odnosa, posebno tehnike međunarodnog pregovaranja. (Predajući u Rimu na Fakultetu političkih nauka univerziteta LUISS predmete “Međunarodno pregovaranje” i “Istoriju diplomatije” bez dileme sam odredio obimnu Kisindžerovu knjigu “Diplomacy” za obaveznu literaturu.)

Kao što znamo, nije se dogodio “kraj istorije”, kako se egzaltirano saopštavalo nakon pada komunizma, hladnog rata i sistema Jalte. Naprotiv, “povratak istorije” je donio ratove, nestabilnosti i nove međunarodne izazove sa neizvjesnostima oko konstituisanja međunarodnog poretka i vrijednosti na kojima bi se on zasnivao.

A upravo međunarodni poreci - počev od onog u Vestfaliji 1648, preko Bečkog kongresa 1815, koji je označio sistem i nova pravila nakon poraza Napoleona, zatim sistem kratkog istorijskog trajanja ustanovljen Versajskim mirom 1920, i konačno poredak nastao poslije Drugog svjetskog rata sporazumom na Jalti - predstavljaju oblasti briljantnih analiza Henrija Kisindžera.

Ako je istorija zabilježila da su američki predsjednici Vudro Vilson i Frenklin Ruzvelt glavni tvorci dva svjetska poretka u 20. vijeku, nastalih poslije Prvog i Drugog svjetskog rata, onda su vjerovatno vodeće američke diplomate u istom vijeku bili Džordž Kenan autor “Dugog telegrama” i Henri Kisindžer koji je u isti mah akademski profesor diplomatije i “practitioner” u diplomatiji i politici.

“Diplomatija nije u crno bijelim istinama, još manje u suprotstavljenim ideologijama, već je u nijansama, nerijetko u sivim zonama gdje je potrebno umijeće i strpljenje traženja rješenja”, s pravom je govorio je Kisindžer.

Ali Kisindžer je veliki pristalica klasičnog principa raison d'état, “državnog razloga” francuskog kardinala i državnika Rišeljea iz 17. vijeka, posebno očaran teorijom realpolitike Meterniha, velikog austrijskog državnika i dominantnog diplomate na Bečkom kongresu u 19. vijeku - sve očigledno prilagođeno američkim interesima.

Ovaj miks iskustava istorije i postulata američkog državnog interesa je, moguće, vodio cilju postizanja ravnoteže snaga velikih sila kao garanta stabilnosti u svijetu, ali i problematičnim operacijama koje su Kisindžeru, s pravom ili ne, donijele i etiketu crne legende na međunarodnom planu.

Naime, nešto prije Kisindžerovog 100. rođendana, obilježeno je i 50 godina od državnog udara u Čileu, kada je ubijen socijalista Aljende i doveden na vlast diktatorski general Pinoče.

Zbog ovog i nekih drugih događaja koji se vezuju i za Kisindžerovo djelovanje, podijeljena su mišljenja o njegovom ukupnom bilansu. Naime, postoje i oni koji smatraju da se u Kisindžerovom bogatom životnom prtljagu nalaze i mnoge tajne koje bacaju mračne sjenke na njegovu veliku diplomatsku biografiju.

Uočeno je da Kisindžer, sasvim suprotno Žanu Moneu, takođe velikom protagonisti međunarodnih odnosa, nije gotovo nikada izražavao povjerenje u konstrukciju Evropske zajednice.

Drugim riječima, Kisindžer je ukazivao na limite Evropske unije kao nadnacionalne konstrukcije zajedničkih politika i institucija. Ostala je upamćena i ona njegova rečenica-pitanje povodom spoljne politike EU: “Možete li mi dati broj telefona kancelarije gdje se vodi spoljna politika Unije”.

I Kisindžerovo mjesto u sada već klasičnom djelu Roberta D. Šulcingera “Američka diplomatija od 1900. godine” govori o velikim rezultatima, uprkos kontroverzama u njegovoj biografiji.

Spoj velikog obrazovanja i hladnog realizma kao kriterijuma istine je nosio osnovnu poruku da je međunarodna ravnoteža sila bazirana na dogovorenim pravilima zapravo osnovni pravac stabilnog međunarodnog poretka.

Sa tih pozicija Kisindžer nastavlja da kritički sagledava mnoge pojave u savremenom svijetu. Njegovi stavovi o ratu u Ukrajini su doživljavani na različite načine. Pa i one vrlo kritičke. Tako je nakon Kisindžerovog nastupa prošle godine u Davosu, gdje je ponovio svoje stavove o ukrajinskoj krizi, predsjednik Zelenski u oštroj reakciji optužio Kisindžera da je govorio kao da se obraćao Hitlerovoj publici 1938. u Minhenu. „Izgleda da kalendar gospodina Kisindžera nije 2022. već 1938. i on je mislio da razgovara sa publikom ne u Davosu već u tadašnjem Minhenu”, rekao je on.

Podsjetimo, Kisindžer je prije 100 godina rođen u Bavarskoj, ne tako daleko od Minhena, i kao dječak je zajedno sa svojom porodicom pobjegao iz nacističke Njemačke.

Kisindžer nije odgovarao na komentar ukrajinskog predsjednika. On, uostalom, ima i posla na onom spratu njujorške višespratnice.

U svakom slučaju, Kisindžera treba čitati. “Mir je završen” - glasi elokventan naslov nove knjige jednog autora o geopolitici danas. Kisindžerova tema - kako izbjeći Treći svjetski rat - nije uopšte apstraktna.

Razlog više sa čitanje Kisindžera.

Autor je predsjednik skupštinskog Odbora za međunarodne odnose

( Miodrag Lekić )