Predizborna obećanja velika, rješenja skromna

U protekle tri i po decenije predizborne kampanje najčešće su se vodile o prebrojavanju nacionalnih krvnih zrnaca i gdje je kome neki predak bio, a ove godine većina učesnika izbora latila se ekonomije i utrkivanja ko će obećati veći rast zarada, penzija ili nekih besplatnih usluga i smanjenja poreza.

Istovremeno, obećava se rast budžetskih rashoda za plate, penzije, socijalne naknade, a smanjenje poreza i drugih dažbina i time prihoda budžeta iz kojih treba da se isplate ona prethodna povećanja. Pritom, zaboravlja se na zakonska i matematička ograničenja.

U narednih pet godina Crna Gora treba da vrati skoro tri milijarde eura starih dugova, a Međunarodni monetarni fond (MMF) i Svjetska banka upozoravaju da se dio tih dugova mora vratiti iz sadašnjih prihoda. To znači da bi cijeli sadašnji rast prihoda trebalo usmjeriti na vraćanje starih dugova, a Crna Gora ima i naslijeđeni kreditni rejting tek nešto iznad špekulativnog nivoa, pa bi svako novo zaduženje bilo po izuzetno visokim kamatama.

U takvoj situaciji realnije bi bilo očekivati da se ide na zamrzavanje budžetskih rashoda, ali poslanici ne vole da glasaju za takve nepopularne mjere, a naročito o njima ne bi pričali u predizbornim kampanjama.

“Vijesti” daju pregled nekih od najupečatljivijih obećanja i koliko su moguća.

Smanjenje PDV na 9 odsto bi koštalo skoro pola milijarde, DPS objasnio da je bila omaška

Smanjenje sadašnje stope PDV-a sa 21 na 9 odsto značilo bi smanjenje državnih prihoda za oko 440 miliona eura. To je 20 odsto sadašnjih ukupnih državnih prihoda. Ta suma je duplo veća od sadašnjih izdavanja za zdravstvo, a dva i po puta veća od dijela budžeta za socijalna davanja. Sa toliko novca isplaćuju se sve penzije crnogorskim penzionerima za deset mjeseci. Ta suma je skoro duplo veća od ukupnog ovogodišnjeg kapitalnog budžeta. Toliko bi koštala naredna dionica auto-puta...

Iz te koalcije predvođenje DPS-om, nisu naveli kako bi državi nadoknadili te prihode ili koje bi rashode u tom iznosu ukinuli. Za vrijeme vladavine DPS-a, taj porez je dva puta povećavan - sa 17 na 19 i u 2017. godini na 21 odsto, zbog ekonomskih kriza i povećanja budžetskih rashoda zbog pada državnih garancija datih privatnim firmama.

Iz DPS-a je "Vijestima" danas saopšteno da je omaškom u javnom istupu njihovog predstavnika rečeno da je u pitanju porez na dodatnu vrijednost (PDV), a da se ustvari radi o porezu na dobit od devet odsto.

Oni su i dodali da se i na fotografiji "Plan za naredne 4 godine", koja je objavljena u okviru teksta, vidi predlog o "smanjenju stope poreza na dobit za pravna lica od 9 odsto i ukidanje obaveze plaćanja za IT kompanije".

"Vijesti" su u pripremi teme prije sedam dana poslale pitanje DPS-u da li je izjava o smanjenju PDV-a na 9 odsto dio njihovog predizbornog programa, ali odgovor nije stigao.

Pokret Evropa sad: Za 12 mjeseci prosječna zarada 1.000 eura, minimalna 700, minimalna penzija 450 eura

Za razliku od prvog programa Evropa sad, istoimenog političkog pokreta, od prije godinu i po, kada je navedeno da će iz obračuna dažbina na teret zaposlenog biti izbačen doprinos za zdravstveno osiguranje i porez i prirezi do iznosa zarade od 700 eura, i da su na osnovu toga poslodavci obavezni da povećaju neto zarade, sada u takozvanoj “Evropi sad 2.0” nema tih mjera.

Nije precizno navedeno na osnovu čega se očekuje rast plata i penzija, niti je program “Evropa sad 2.0” uopšte predstavljen. Prema onome što saopštavaju, obećavaju da će, kada budu vlast, doći do velikog ekonomskog rasta koji će za 12 mjeseci omogućiti poslodavcima da povećaju zarade radnicima i državi povećati prihode koji će dovesti do rasta zarada. To bi značilo da prosječna zarada za 12 mjeseci, na osnovu dobre volje poslodavaca, bude povećana za 27 odsto.

Povećanje granice za minimalnu penziju moguće je izmjenom zakona u Skupštini, ali bi njeno zacrtavanje na granicu od 450 eura (sadašnja prosječna penzija je 374 eura) značilo povećanje rashoda Fonda PIO za oko 240 miliona na godišnjem nivou.

Povećanje minimalne zarade sa 450 na 700 eura za godinu je teoretski moguće izmjenom zakona, ali bi prethodno bila potrebna saglasnost socijalnih partnera, odnosno i poslodavaca. Prije godinu i po, poslodavci su prihvatili povećanje minimalne zarade sa 250 na 450 eura, jer su istovremeno značajno smanjene dažbine na zarade, pa je za većinu privrede to imalo neutralan efekat. U problemu je bio dio poslodavaca iz manje razvijenih opština koji su i jedva isplaćivali i prethodni niži minimalac.

Sada se ne najavljuje smanjenje dažbina na zarade, da bi poslodavci prihvatili ovo povećanje minimalca za 55 odsto, odnosno oni bi u potpunosti finansirali taj rast, osim ako se ne bi ukinuo doprinos za penziono osiguranje, a i on iznosi 20,5 odsto zarade.

Autori prve “Evrope sad” napravili su i ozbiljne greške u analizama jer su saopštavali da će opštine zbog uvođenje neoporezivog dijela zarade imati neutralne efekte. Značajan dio poreza na zarade ide opštinama i Egalizacionom fondu, odakle se finansiraju nerazvijene lokalne uprave, a primjena tog rješenja napravila je rupu u opštinskim finansijama od 50 miliona eura na godišnjem nivou. Zbog toga je Skupština vanredno morala da mijenja propis o porezu na dohodak, ali ni to nije bilo dovoljno - pa se dio štete opštinama nadoknađivao iz budžetske rezerve i preuzimanjem dijela lokalnih kapitalnih projekata u državni budžet.

Koalicija Zajedno DPS, SD, LP i DUA: Za četiri godine povećati prosječnu platu za 50 odsto, a najniže penzije za 20 odsto

Taj politički savez tvrdi da će se zahvaljujući njihovom investicionom ciklusu od milijardu eura, podstaći ekonomski rast koji će stvoriti mogućnosti za to povećanje zarada i penzija. Dok su bili vlast, za 14 godina od perioda nezavisnosti 2006. do 2020, prosječna neto zarada, ako bi se koristila ista metodologija, porasla je za 52 odsto uz istovremenu inflaciju od 40,6 odsto. Sada obećavaju da će rast zarada od 50 odsto ostvariti za samo četiri godine. Sadašnja prosječna neto zarada od 786 eura time bi bila povećana na 1.179 eura.

Na primjer, za četiri godine vlasti DPS-a, prije pandemije, od 2015. do 2019. godine prosječna zarada je povećana sa 489 na 520 eura ili za 6,3 odsto.

U tom obećanju je i velika matematička greška. Usklađivanje - povećanje penzija zavisi od rasta neto zarada, a ukoliko bi neto zarade bile povećane za 50 odsto, rast penzija morao bi da iznosi najmanje 75 odsto tog rasta. Odnosno penzije bi bile povećane za 37,5 odsto a ne za 20 odsto, jer bi time penzioneri ovim predlogom DPS-a bili značajno “zakinuti”.

Koalicija Za budućnost Crne Gore: Vratićemo topli obrok, prevoz, regres i zimnicu, radnicima odmah 13 odsto veća plata

Topli obrok i regres već se nalaze u obračunu zarade prema članu 96 Zakona o radu i sada iznose 70 odsto obračunske vrijednosti koeficijenta, što je 63 eura bruto ili 53,3 eura neto mjesečno. Takođe postoji više zakonskih osnova u kojima su poslodavci dužni da plaćaju naknadu za prevoz, dok je isplata zimnice ostavljena da se definiše granskim ili pojedinačnim kolektivnim ugovorima. Na primjer za državnu upravu naknada za zimnicu iznosi dvije obračunske vrijednosti koeficijenta ili bruto 180 eura ili neto 152 eura.

Dakle, sve te vrste naknada već su predviđene važećim propisima i ne mogu biti vraćene, a svaka njihova izmjena morala bi se prethodno dogovoriti na Socijalnom savjetu. Ako se želi vratiti na način obračuna kakav je važio do prije 12 godina, kada je naknada za topli obrok i regres bila van neto zarade i na taj iznos se nisu obračunavali porezi i doprinosi, zaposleni bi dobio svega 9,7 eura više. Što bi bilo svega 1,2 odsto više na prosječnu neto zaradu. To bi značilo da se iz sadašnje zarade radnika izdvoji iznos neto toplog obroka i regresa od 53,3 eura, a da mu se isplati kao neoporezovani dodatak na zaradu u iznosu od 63 eura. Takvim povratkom na stari obračun država i opštine bi izbile prihod od 9,7 eura po zaposlenom.

Hrabro se ne broji brojkama

U koaliciji Demokrata i URA “Hrabro se broji” su vrlo oprezni u obećanjima i nema podataka o povećanju plata i penzija za tačno navedene procente, već samo da će “podići životni standard i dostojanstvo radnika”. Možda su oprezniji od drugih u obećanjima jer je jedan od lidera te koalicije sada premijer Dritan Abazović.

Najavljuju borbu protiv organizovanog kriminala, reformu pravosuđa, osnivanje stambenog fonda, legalizaciju nelegalnih objekata na rate, gradnju infrastrukturnih objekata koji se već decenijama nalaze u planovima i slično... Teško ih je i u izjavama uhvatiti za neki jasan podatak u obećanjima.

Narodna koalicija: Besplatna legalizacija nelegalnih naselja

Besplatna legalizacija značila bi da graditelji tih objekata ne plaćaju naknadu za komunalno uređenje, za razliku od onih koji su legalno gradili, čime bi bili u privilegovanom položaju.

Istovremeno bi njihova naselja dobila legalni status a ta opština obavezu da ih urbanizuje i da im izgradi kompletnu komunalnu infrastrukturu. Naknade za komunalno uređenje koje se plaćaju prilikom gradnje stambenih i poslovnih objekata namjenski se izdvajaju upravo za gradnju komunalne infrastrukture.

Gradnju infrastrukture u nelegalnim naseljima bi neko morao da plati, u ovom slučaju legalni graditelji ili bi opština preusmjeravala novac sa nekih drugih namjena za te potrebe. Ranije je predlagano da im se omogući otkup uzurpiranog zemljišta pod povoljnim uslovima i plaćanje komunalija na višegodišnje rate.

( Goran Kapor )