CGO: Nerazvijena svijest o značaju izgradnje kapaciteta za borbu protiv sajber kriminala u tužilaštvu i policiji

Centar za građansko obrazovanje (CGO) saopštio je da izražava zabrinutost zbog nerazvijene svijesti o značaju izgradnje kapaciteta za borbu protiv sajber kriminala u okviru tužilačke i policijske organizacije, a u uslovima izražene ranjivosti crnogorskog sistema na sajber napade.

"CGO poziva donosioce odluka da ovo pitanje stave na dnevni red kako bi se čitav sistem efikasnije izborio sa ovim, sve češćim, oblikom kriminala. CGO je, shodno Zakonu o slobodnom pristupu informacijama, tražio podatke od Uprave policije i Vrhovnog državnog tužilaštva o ljudskim kapacitetima koji su opredijeljeni da se bave sajber kriminalom, podnijetim prijavama koje obuhvataju ova krivična ili prekršajna djela, i njihovim epilogom. CGO je dobio odgovore od Ministarstva unutrašnjih poslova, kao nadležnog organa, Višeg državnog tužilaštva u Podgorici, kao i osnovnih državnih tužilaštava u Podgorici, Nikšiću, Baru, Beranama, Kolašinu, Rožajama, Herceg Novom, Plavu i Pljevljima", ističe se u saopštenju CGO koje potpisuje Milica Zindović, saradnica na programima.

Iz te nevladine organizacije (NVO) su dodali da na osnovu dobijenih podataka, konstatuju da su organizacioni, tehnički i kadrovski kapaciteti u oblasti sajber bezbjednosti u ovim institucijama na alarmantno niskom nivou.

"Konkretno, u okviru Uprave policije, u Odsjeku za kriminalističko-obavještajne poslove, sistematizovana je Grupa za suzbijanje djela visokotehnološkog kriminala, u kojoj je svega pet službenika/ca na nivou države. U Tužilaštvu nema specijalizovanih tužilaca nadležnih za ovu oblast, već ova pitanja spadaju u okvir opštih nadležnosti tužilaca. Samo od 1. januara 2023. godine, ovih pet policijskih službenika/ca postupalo je u odnosu na 160 podnijetih prijava od strane fizičkih/pravnih lica. Od tog broja, 139 prijava su od strane nadležnog tužioca kvalifikovane kao krivično djelo za čije se gonjenje preduzima po službenoj dužnosti, a 21 prijava nije kvalifikovana kao krivično djelo. I dalje traje postupanje u odnosu na sadržaj 49 prijava od ovog ukupnog broja", piše u saopštenju.

Iz CGO su kazali da je najviše krivičnih prijava iz ove oblasti imalo Više državno tužilaštvo u Podgorici, koje je podiglo optužnice protiv 20 osoba, što je rezultiralo sa 17 osuđujućih presuda i tri oslobađajuće.

"Uprkos značajnom broju slučajeva, u različitim fazama, ni ovo Tužilaštvo nema nadležnog tužioca za pitanja sajber bezbjednosti. Ovi slučajevi su bili mnogo manje zastupljeni kod osnovnih tužilaštava. Takođe, u nekoliko slučajeva, formirani predmeti su ustupljeni pravosudnim organima Velike Britanije, Španije i Francuske, dok su neki državni tužioci odbacili te krivične prijave cijeneći da nije bilo osnovane sumnje da je izvršeno ovo krivično djelo. Crna Gora je već neko vrijeme popularna meta za sajber napade, a kulminaciji smo svjedočili kada je infrastruktura Vlade, ali i pravosuđa i nekih drugih institucija, bila snažno pogođena, u avgustu 2022. godine. Funkcionisanje ovih institucija bilo je onemogućeno i mjesecima nakon toga, dok posljedice postoje i danas. Crnogorska javnost nikad nije saznala ko je za te napade odgovoran i kakav je epilog pokrenutih istraga, niti koje su stvarne razmjere štete, ali ni što je urađeno kako bi tako nešto ubuduće preveniralo", kazali su iz CGO.

Poručili su da su problemi u domenu sajber bezbjednosti prepoznati i u Strategiji o sajber bezbjednosti za period do 2026. godine, gdje se navodi da Crna Gora ne posjeduje adekvatne mehanizme za detektovanje sajber prijetnji, kao ni one za dovoljno brz odgovor i oporavak od sajber napada.

"Ilustrativna je i činjenica da je, shodno Strategiji, samo 1% zapošljenih javnih službenika prošlo obuku na temu sajber bezbjednosti, što opominje na nerazvijenu svijest o ovom pitanju i ograničenja u ljudskim, tehničkim i vezanim resursima u ovoj oblasti. Vrijedi napomenuti i da je EU 2018. godine pokrenula Digitalnu agendu za Zapadni Balkan, a da je nedavno sprovedena procjena napretka Agende iz 2022. godine, pokazala da se cijeli region bori za efikasno adresiranje sajber kriminala, te da digitalna pismenost ostaje na niskom nivou, kako među opštom populacijom, tako i u državnoj administraciji. U tom kontekstu, pozitivne su najave o obrazovanju i puštanju u rad Agencije za sajber bezbjednost, kao i hitnih investicija u toj oblasti i rad na Zakonu o informacionoj bezbjednosti. Međutim, očito je da ovo pitanje tek treba da zavrijedi pažnju donosilaca odluka i da se tu počnu produkovati neki rezultati", poručili su iz CGO.

CGO poziva donosioce odluka da bez odlaganja pozicioniraju pitanje sajber bezbjednosti na listu prioriteta, te da se posvete sistemskom razvoju sajber kapaciteta na nivou cijele državne administracije, a posebno u okviru državnih tužilaštava i Uprave policije, koji bi morali imati specijalizovane ljudske resurse.

"Ti organi su presudno važni za otkrivanje i procesuiranje počinilaca ovih krivičnih djela, što može imati ne samo represivnu nego i preventivnu dimenziju", zaključuje se u saopštenju CGO.

( Ne.V. )