SAD stvaraju krizu na Kosovu

Ako neko može da razumije ružni, nepotrebni sukob između Sjedinjenih Država i Kosova, to je Volodimir Zelenski. Ako bi se tražilo od ukrajinskog predsjednika da etničkim Rusima dodijeli autonomiju, on bi odmah postavio tri pitanja: da li će rusofono stanovništvo prihvatiti da živi u Ukrajini, a ne u Rusiji? Hoće li Rusija priznati suverenitet i teritorijalni integritet Ukrajine? I da li će nam davanje autonomije konačno omogućiti ulazak u NATO?

Nesposobnost SAD i Evropske unije da odgovore na ova ista pitanja, primijenjena na Kosovo i Srbiju, čini srž samodestruktivne borbe za moć Zapada sa kosovskim premijerom Aljbinom Kurtijem. Umjesto da na autonomiju gledaju strateški - kao što bi to činio Zelenski i kao što čini ruski predsjednik Vladimir Putin - zvaničnici Bajdenove administracije su dogmatični isto kao kosovski premijer koji je navukao bijes Zapada.

Vašington se usredsredio na dugogodišnju obavezu Prištine, koju je Kurti nedavno prihvatio, da formira zajednicu opština sa srpskom većinom. Frustrirana zbog toga što kosovski premijer nije iznio svoje uslove za formiranje zajednice i bijesna zbog njegove nedavne, nepromišljene operacije specijalne policije na sjeveru Kosova kojim dominiraju Srbi, Bajdenova administracija je već kaznila Kosovo i spremna je da zada još više bola.

Apsurd kažnjavanja demokratskog saveznika u Prištini dok se manipulativni, proruski autokrata pozdravlja kao “sve bolji partner (SAD)”, trebalo bi da navede Blinkena da se zamisli

Ignorišući pritisak, Kurti je do sada odbijao zahtjeve SAD i EU da povuče specijalnu policiju sa sjevera, ukloni nedavno postavljene gradonačelnike iz opštinskih zgrada i krene ka novim izborima. Kurti traži da Srbi koji su napali NATO i kosovsku policiju 29. maja prvo budu izvedeni pred lice pravde, u okviru premijerovog plana u pet tačaka za smirivanje tenzija. Da bi spriječila da Srbi ponovo bojkotuju izbore, kosovska predsjednica Vjosa Osmani - koja u velikoj mjeri podržava Kurtijev stav - predložila je da najmanje 20 odsto birača potpiše peticiju za novo glasanje.

Kurtijev prkos je razbjesnio SAD, najvažnijeg saveznika Kosova, otuđio kosovske Srbe i osnažio predsjednika Srbije Aleksandra Vučića, u trenutku kada se ovaj autokrata suočava sa protestima kod kuće bez presedana. Razumljiva je želja Vašingtona da uvede dodatne sankcije Kosovu.

To je takođe ozbiljna greška. Vašington i Brisel u velikoj mjeri dijele krivicu za krizu, uključujući nasilje s predumišljajem koje su Srbi izvršili protiv mirovnih snaga NATO-a. Apsurd kažnjavanja demokratskog saveznika u Prištini dok se manipulativni, proruski autokrata pozdravlja kao “sve bolji partner (SAD)”, kako je rekao ambasador SAD u Srbiji Kristofer Hil u intervjuu za Glas Amerike, trebalo bi da navede državnog sekretara Entonija Blinkena da se zamisli.

Umjesto što dopušta da frustracija vodi politiku prema Kosovu, a iluzija politiku prema Srbiji, Blinken mora hitno da preispita pristup svoje administracije. Ubijeđen od svojih podređenih, Blinken je očigledno postigao nagodbu sa Vučićem. Podrška Srbije Ukrajini dovodi do popustljivosti SAD prema Vučiću, koji je oživio “velikosrpski” nacionalizam koji je doveo Beograd u sukob sa komšijama i NATO-om 1990-ih. Kako je Hil objasnio u vezi sa pomoći Ukrajini, “kada ljudi sarađuju, odnosi postaju bolji”. Ova fraza opisuje stav Bajdenove administracije prema Srbiji.

Ono što bi trebalo da zabrine Blinkena je to što se Moskva ne uzbuđuje naročito zbog bilo koje akcije Bajdenove administracije prema Vučićevom režimu. Srpsko-ruski odnos se nastavlja uprkos simboličnim - i sebičnim, vezanim za Kosovo - glasanjima Beograda protiv Rusije u Generalnoj skupštini UN. Dok moderno zapadno oružje okreće tok rata protiv Rusije, Kremlj je odbacio izvještaje - koje je potvrdio Vučić - da je srpska municija iz sovjetskog doba našla put do Ukrajine. Proruski narativi, koji se čuju u Beogradu kao prkošenje EU, nalaze svoj put širom Balkana.

Kako Srbija diverzifikuje zalihe gasa, Beograd je pojačao snabdijevanje ruskom naftom. Ideja da će Vučić isporučiti srpska nalazišta litijuma Zapadu zvuči nevjerovatno sada kada su građani Srbije - od kojih se mnogi žestoko protive rudarenju litijuma - mobilisani protiv svog dominantnog predsjednika. Vučićev proruski alter ego, šef obavještajne službe Aleksandar Vulin, nedavno je prisustvovao velikoj bezbjednosnoj konferenciji u Moskvi, “signalizirajući zapadnim centrima moći da Srbija ima (rusku) alternativu”. Srbija ostaje jedina evropska zemlja - osim Bjelorusije, saveznice Kremlja - koja nije uvela sankcije Rusiji.

Kremlj shvata ono što Vašington i Brisel ne shvataju: ZSO je sredstvo za projektovanje srpskih ambicija, a ne za zaštitu kosovskih Srba

Poenta je u tome što Putin vjeruje da on, a ne Zapad, pobjeđuje na Balkanu, po veoma niskoj cijeni. Iz perspektive Kremlja, nered u regionu u kojem SAD, EU i NATO imaju stratešku prednost je dokaz da Bajdenova administracija ne zna kako da vrši moć. Ako Vučić - bez nuklearnog oružja ili ogromnih rezervi nafte i gasa - može da zbuni Zapad, onda to može i Putin. Moskva shvata da je Kosovo - a ne energenti ili pravoslavno slovensko bratstvo - pokretač srpsko-ruskih odnosa i regionalne destabilizacije koju promoviše Beograd.

Sa skoro vjerskim ubjeđenjem, američki zvaničnici zastupaju srpsku autonomiju kao sveti gral za zatvaranje kosovskog pitanja. U stvarnosti, odobravanje zajednice za kosovske Srbe - bez napretka povodom priznavanja Kosova od strane Srba i od strane kompletnog NATO saveza - zabrinjavajući je predlog. Nije slučajno što Rusija takođe zagovara srpsku autonomiju, istom retorikom kao i zvaničnici SAD i EU. “Osnivanje Zajednice srpskih opština garantovalo bi prava, bezbjednost i povjerenje u budućnost (Srbima na Kosovu)”, izjavio je krajem prošlog mjeseca za agenciju TASS dugogodišnji ambasador Rusije u Srbiji Aleksandar Bocan-Harčenko.

Kremlj shvata ono što Vašington i Brisel ne shvataju: predložena zajednica je sredstvo za projektovanje srpskih ambicija, a ne za zaštitu kosovskih Srba. Vučić ne želi bilo kakvu verziju zajednice koja je kompatibilna sa suverenitetom, teritorijalnim integritetom i funkcionalnošću Kosova. Uprkos pisanim uvjeravanjima visokih američkih zvaničnika, Vašington nije pokazao da može da ubijedi Beograd da prihvati stabilizujući oblik autonomije - čak i po nejasnim linijama koje je predložio albanski premijer Edi Rama.

Naprotiv, zvaničnici vrše pritisak na Kosovo da pregovara o srpskom predlogu za autonomiju, iako priznaju da je to krajnje neprihvatljivo. Odobravanje destruktivne početne pozicije je klasična pregovaračka zamka. U ovom slučaju zapadni posrednici zaboravljaju da je Vučić potkopao sporazum Kosova i Srbije sklopljen 18. marta, na dan kada su ga EU i SAD proglasile “pravno obavezujućim”, iako je predsjednik Srbije odbio da ga potpiše.

Ni SAD, EU, pa čak ni NATO ne shvataju rizik od stalnog odobravanja fizički destruktivne srpske taktike na sjeveru Kosova. Dok je oficir američkog KFOR-a na terenu kiptio od bijesa zbog napada Srba 29. maja, zvaničnici su kritikovali Kurtija, dozvoljavajući Vučiću da prođe nekažnjeno. Ovo je neoprostivo s obzirom na upotrebu pažljivo dizajniranih eksplozivnih naprava koje zahtijevaju pripremu, što nije moglo proći nezapaženo od strane Beograda.

Hil rutinski krivi Kosovo dok ignoriše zapaljive poteze Beograda. Vučić je u decembru Kurtija nazvao “terorističkim ološem”. Vučić je u aprilu propagirao bojkot izbora na sjeveru Kosova, nazivajući prištinsku vladu “okupatorima”. Predsjednik Srbije nastavlja da iznuđivačkim zahtjevima blokira kosovske Srbe da biraju svoje lidere.

Zvaničnici SAD i NATO-a su prošle zime dali kredibilitet drskom zahtjevu Beograda da pošalje trupe na Kosovo i opravdali prijeteće barikade koje se često postavljaju na sjeveru zemlje. U sadašnjoj verziji stokholmskog sindroma, zapadni zvaničnici, uključujući generala Nacionalne garde američke vojske, sada uzdižu Vučića kao ključ stabilnosti, nekoliko dana nakon što je srpski lider stavio vojsku u stanje najviše borbene gotovosti i nije uspio da spriječi napade na NATO, što je dovelo do povećanja broja pripadnika KFOR-a.

Nema sumnje da je Kurti, pošto je ignorisao jasne, koordinisane apele SAD i NATO-a, saučesnik u nasilju. Nažalost, takvi su i pregovarači SAD i EU, koje predvodi visoki predstavnik EU za spoljnu politiku Žozep Borel. EU i SAD su u martu dozvolile Vučiću da napusti Ohrid, mjesto ključnih pregovora Beograda i Prištine, bez obavezivanja Srba da se vrate u kosovske institucije i učestvuju na izborima za gradonačelnike.

Ovaj zbunjujući propust je uništio pregovore o autonomiji, u kojima bi propisno izabrani predstavnici Srba igrali ključnu ulogu. Uspješni izbori bi legitimisali predstavnike u očima svih strana i označili odustajanje od jetkog, konstruisanog srpskog napuštanja institucija zbog registarskih tablica krajem prošle godine. Kurtijevo neočekivano prihvatanje ZSO dalo je pregovaračima priliku da izvrše pritisak na Vučića za ovaj izraz dobre vjere od vitalnog značaja. Umjesto toga, SAD i EU su posmatrale kako Beograd planira bojkot izbora 23. aprila na sjeveru - koje je Kosovo organizovalo uz pohvale SAD - pripremajući teren za krizu.

Uvijene prijetnje SAD da će srušiti Kurtijevu vladu zbog ZSO - što je agresivna taktika koju je 2020. primijenila i Trampova administracija - prikrivaju neuspjeh Bajdenove vlade da stvori uslove za postizanje autonomije. Kao što bi administracija na kraju mogla otkriti u Ukrajini, autonomija je pitanje konačnog statusa koje je posljednji adut zemlje suočene sa neprijateljskim, iredentističkim susjedom, kao što su Rusija ili Srbija.

Nažalost, sporazum Brisel-Ohrid koji su SAD i EU u velikoj mjeri nametnule Srbiji i Kosovu je samo privremene prirode. To znači da zapadni pristup počiva na kontradikciji: Kosovo mora da napravi ustupak konačnog statusa u vezi sa autonomijom, ali Zapad može samo da obeća - u najboljem slučaju - postepeni napredak u odnosima sa Srbijom, i povodom nastojanja Kosova da postigne punopravni međunarodni subjektivitet.

Čak i ako Priština ispuni sve svoje obaveze, uključujući formiranje ZSO, Kosovo nema nikakvu garanciju za svoje ključne strateške zahtjeve. Kosovski Srbi mogu da nastave da budu lojalni Beogradu i da prkose Prištini. Srbija i dalje može da odbije de jure priznanje Kosova. I, prije svega, Kosovo može da ostane van NATO-a - jedine garancije suvereniteta i teritorijalnog integriteta Prištine.

Put Kosova u alijansu i dalje blokiraju četiri članice NATO-a: Grčka, Rumunija, Slovačka i Španija. Zvaničnici američkog Stejt departmenta, uključujući Blinkena, tvrde da će primjena Ohridskog sporazuma omogućiti Vašingtonu da apeluje na četiri države koje se protive.

U stvari, tri tvrdolinijaša - Bukurešt, Bratislava i Madrid - drže se svojih pozicija iz razloga koji nemaju nikakve veze sa ponašanjem Kosova. Malo je dokaza da je Vašington mnogo uložio u to da privoli ove aktere - koji imaju ključ za napredak širom regiona - da promijene svoje mišljenje, čak i privremeno. Španija i Slovačka bi, na primjer, mogle lako da vrate svoje trupe u misiju KFOR-a, koja je statusno neutralna. Madrid bi mogao da se ugleda na Bratislavu i otvori kancelariju za vezu u Prištini - korak koji bi u velikoj mjeri uvjerio Kosovo da bi autonomija za Srbe mogla da dovede do članstva u NATO-u.

Umjesto toga, Španija je, zajedno sa Rumunijom, u aprilu glasala protiv članstva Kosova u Savjetu Evrope. To je uradila i Srbija, flagrantno kršeći obaveze iz sporazuma uz posredovanje EU. Flagrantna, karakteristična opstrukcija Beograda nije izazvala nijednu od žestokih kritika upućenih Prištini zbog odlaganja formiranja ZSO.

Bajden da disciplinuje ambasadore

Sve u svemu, biće potrebno više od sankcija da SAD izađu iz krize čijem stvaranju su pomogli Vašington i Brisel. Pretvaranje da SAD imaju partnera u Beogradu i neprijatelja u Prištini neće ublažiti sadašnji zastoj na sjeveru niti dovesti do stabilnosti.

Uprkos svojoj frenetičnoj globalnoj agendi, Blinken mora lično da uspostavi kontrolu nad politikom SAD prema Balkanu. Za početak, Bajdenova administracija mora da disciplinuje svoje ambasadore u regionu, ograničavajući Hilove izlete u politiku neke države, Kosova, koje više ne pripada Srbiji. Podjele između američkih ambasada u Beogradu i Prištini privukle su pažnju glavnih partnera u EU i podrile Blinkenov autoritet.

U suštini, Blinken treba da odluči da li su regionalni nered i šteta po kredibilitet SAD vrijedni nesmotrenog prihvatanja srpskog autokrate kojeg je odbacio i veliki dio sopstvenog stanovništva. Uostalom, Vašington ima alternativni model. U susjednoj Mađarskoj, američki ambasador Dejvid Presman je dokazao da čvrst pristup usredsređen na vrijednosti može postići daleko veći uticaj - na daleko moćnijeg autokratu - od bilo čega što je postignuto u Srbiji.

Umjesto na brzinu sastavljenih ukora, Blinken bi trebalo da održi temeljno promišljen govor o politici SAD prema Srbiji, Kosovu i cijelom regionu. Blinken mora ponovo da postavi demokratske vrijednosti u centar američke politike i partnerstva sa EU. On treba da uputi svoje izaslanike i ambasadore da ovu poruku prenesu liderima Balkana, uključujući Vučića.

Blinken bi trebalo da prati ovaj govor posjetom - ne regionu, već Atini, Bratislavi, Bukureštu i Madridu - četiri prijestonice koje drže ključ za napredak Kosova, a samim tim i zapadnu strategiju, u regionu.

Blinken bi trebalo da završi turneju u Briselu, sa Borelom i specijalnim predstavnikom EU u regionu Miroslavom Lajčakom. Blinken treba da podsjeti ove diplomate da sporazum Srbije i Kosova nosi ime EU. Brisel više ne može da se krije iza stava da je samo posrednik. Umjesto više “konstruktivne dvosmislenosti”, SAD i EU treba da se usredsrede na jasnoću. Hitan prioritet je čvrsti slijed koraka koje Kosovo i Srbija treba da preduzmu da bi sproveli sporazum, mnogo prije kraja godine.

Na ovaj način, Blinken će odvratiti SAD i EU od konfuzije i krize, šaljući Moskvi signal o principijelnoj odlučnosti da integriše Balkan sa Zapadom, zajedno sa Ukrajinom.

Autor je ekspert za Balkan i predavač na Školi za napredne međunarodne studije Univerziteta “Džons Hopkins”

Članak je objavljen u “Forin polisiju”

Priredila: A. Šofranac

( Edvard Džozef )