Stvarnost kakva bi trebalo da bude

Aki Kaurismaki je svakako jedan od stilski najprepoznatljivijih reditelja današnjice zato što ima brižno izgrađenu filmsku poetiku koju dosljedno primjenjuje u svakom svom ostvarenju.

Njegovi su filmovi prepoznatljivi u bukvalnom smilslu: dovoljno je da se pogleda jedan njegov film, i ako biste slučajno naletjeli na još neki, ne znajući ko je autor, na osnovu par kadrova bi se moglo ispravno zaključiti da ga je Kaurismaki napravio.

Stilska obilježja

Najočitiji znak raspoznavanja jesu uvijek mirna, hladna lica glumaca koja tumače uloge. Njegovi likovi se niti smiju niti plaču, ekpresija lica svedena je na minimum, tačnije zamrznuta.

Dijalozi sa kratkim replikama, izgovaraju se jednako mirno, nema ni povišenog ni sniženog tona, čak i onda kada bi priroda stanja u kome se lik nalazi normalno zahtijevala takvu promjenu. Tako da se likovi zapravo izražavaju postupcima, koji su često nepripremljeni i za gledaoca iznenadni, jer im ne prethodi osjećajni ton koji bi najavio jedan ili drugi smjer djelanja.

Pridržava se dosljedno sopstvenog pravila o dužini filma, koji ne smije biti duži od devedeset minuta, kao i prakse da scenario ne smije biti obiman. U jednom intervjuu Aki Kaurismsaki je izjavio da smatra da ljudi previše pričaju (brbljaju?) i da on to ne voli. Tako da su likovi u njegovim filmovima ćutljivi, vjerovatno kao i on sam.

Kaurismakijevi junaci su najčešće društveno marginalizovani ljudi, čiji se položaj dodatno “komplikuje” na početku upoznavanja sa njima, što je onda i okidač za početak pripovijedanja: u “Čovjeku bez prošlosti” glavni lik na početku filma biva pretučen bez ikakvog razloga, doživljava totalnu amneziju i počinje život iznova bez igde ikoga/ičega. U “Unajmio sam plaćenog ubicu” radnja počinje time što protagonista ostaje bez posla i nakon bezuspješnog pokušaja samoubistva sklapa ugovor sa plaćenim ubicom da on to obavi umjesto njega, itd.

Apsurdna i bezizlazna početna situacija se međutim u posljednjih nekoliko Kaurismakijevih filmova razvija nabolje, i na kraju se ispostavlja da nije sve tako strašno.

Filmski period na koji se ugleda Kaurismeki su sedamdesete godine francuske kinematografije. Enterijer u njegovim filmovima naglašeno obiluje retro uređajima: telefoni sa brojčanikom koji se okreće, glomazne pisaće mašine, stari radio-aparati; automobil koji vozi vlasnik restorana u “Drugoj strani nade” je iz šezdesetih godina prošlog vijeka. I muzika koja se izvodi po restoranima ili na koncertima je starovremenski rokenrol.

Druga strana nade

Planiranu filmsku trilogiju sa temom izbjeglica koje dolaze u Evropu tražeći azil i posao, Kaurismaki je započeo filmom “Avr” iz 2011. godine. U francuskoj luci Avr, krijući ga od policije, čistač cipela pomaže dječaku iz srednje Afrike da ilegalno pređe brodom u Englesku gdje mu je majka već prebjegla.

“Druga strana nade” (2016) je drugi film trilogije i po sadržaju i bajkovito srećnom kraju ima dosta sličnosti sa prvim. Ovaj film ima dva odvojena toka radnje koja se u jednom momentu spajaju. Finski trgovac, Vikstrem, iznenada napušta svoju ženu, rasprodaje preostale zalihe robe, sa dobijenim novcem odlazi da se kocka gdje višestruko povećava imetak i potom kupuje neugledni restoran zadržavši radnike.

Za to vrijeme sirijski mladić Halid se poslije dugog izbjegličkog lutanja po Evropi slučajem obreo u Helsinkiju, gde se prijavljuje vlastima tražeći azil. On se na tom putovanju odvojio od svoje sestre koju za sada bezuspješno pokušava da nađe. Nakon što mu je zahtjev za azil odbijen, Halid bježi iz imigrantskog prihvatilišta.

Poslije nekog vremena provedenog u skrivanju na ulicama sreće se sa Vikstremom (tu se razdvojene linije pripovedanja spajaju) koji mu ponudi posao u restoranu, pribježište, obezbijedi mu novi identitet i udesi da se pronađena Halidova sestra relativno bezbjedno prebaci u Finsku i sretne sa svojim bratom.

Politička korektnost ima oblik savremene bajke

Kao i u filmu “Avr,” nesebična i nekoristoljubiva pomoć pojedinca nekome ko je potpuni stranac tj. imigrant u nevolji je osnovna tema, ali i ono što začuđuje zato što je rijetkost. Neuobičajeno je na oba plana, ne samo u onome što nazivamo našom društvenom stvarnošću, nego i u autorskoj filmskoj umjetnosti našeg vremena koja pretežno favorizuje ekstreme, devijacije, nastranosti i pristup “od mračnog ka mračnijem”.

Uprkos hrišćanskoj tradiciji i novozavjetnim poukama, stiče se utisak da je savremeni zapadni svijet ravnodušan prema tuđoj patnji, ili jednostavno mu je dovoljno što dopušta da se time bave “institucije predviđene za to” i njegova savjest je mirna.

Kaurismaki dodatno pojačava bajkovitost time što se i privatne porodične drame glavnih likova završavaju srećno (teško bolesna supruga čistača cipela u Avru iznenada ozdravljuje u potpunosti, a u “Drugoj strani nade” Vikstrem se vraća napuštenoj supruzi koja je prestala da pije). Dakle, u oba filma imamo dvostruko srećan kraj.

I sporedni likovi, često bez ikakve prethodne najave, pomažu izbjeglicama u odsudnom času. A sile zla, u “Drugoj strani nade” oličene u desničarskoj uličnoj bandi, bivaju neutralisane na kraju.

Stiče se poglavit utisak da Kaurismaki slika stvari ne “onako kakve jesu” nego “onako kakve bi trebalo da budu”, naravno u smislu moralnog uzora.

Finski reditelj ovu humanu i toplu filmsku priču štiti od ganutljive sentimentalnosti upravo svojim stilskim karakteristikama: bezizrazni izrazi lica glumaca, ravnomerni ton njihovih replika, veoma dobar deadpan humor.

kultivisise.rs

( Marija Stojičić Mitić )